ادبیات مهاجرت دهه هاست از حوزه های محل تمرکز نویسندگان دنیا محسوب می شود. این روزها که جنگ و ویرانی کشورهای زیادی را درگیر کرده و مردمِ بسیاری را آواره ، می توان با نگاهی نو این نوع آثار را مورد بررسی قرار داد.
داستان دل کندن از وطن ، امید بستن به دنیایی روشن و شاید رو به رو شدن با کوهی از دلسردی و یاس، دنیای مهاجرانی است که تکه ای از قلب شان را برای همیشه از دست می دهند.
نویسندگان بسیاری طی دهه های گذشته به این مقوله توجه نشان داده اند، اما حالا با بالا گرفتن بحران پناهندگان در خاورمیانه و کشورهای اروپایی، می توان با زاویه دیدی ملموس تر به کتاب هایی با موضوع مهاجرت پرداخت.
«گاردین» در این باره گزارشی منتشر کرده که در پی می آید:
«غیرآمریکایی ها» نوشته «مولی آنتوپول»
«غیرآمریکایی» نخستین کتاب «مولی آنتوپول» است که در سال 2015 به فهرست نهایی جایزه «پن» آمریکا راه پیدا کرد. یکی از داستان های این مجموعه درباره مردی است که به دنبال همسر آمریکایی خود راهی بوستون می شود. ازدواج آمریکایی واژه ای است که فضای گنگ رابطه این دو را شرح می دهد، اما به هیچ عنوان مناسب توصیف کامل احساسات قهرمان داستان نیست. او هیچ زبانی پیدا نمی کند تا محدودیت های عاطفی رابطه با همسرش و بحرانی که پس از سفر به بوستون او را فراگرفته، شرح دهد.
«آنتونیای من» نوشته «ویلا کاتر»
«ویلا کاتر» نویسنده ای آمریکایی است که بیشتر شهرت خود را برای نگارش رمان هایی با موضوع زندگی مهاجران اروپایی ساکن ایالات غربی آمریکا به دست آورده است. علاوه بر «آنتونیای من»، آثاری مثل «اوه پیشگامان!» و «نغمه لارک» هم با محوریت تم مهاجرت خلق شده اند. کاتر در سال ۱۹۲۳ به خاطر نگارش رمان «یکی از ما» موفق به دریافت جایزه «پولیتزر» شد.
داستان رمان «آنتونیای من» درباره مهاجرانی از بوهمیا و کشورهای اسکاندیناوی است که راهی نبراسکا می شوند تا شاید بتوانند از خاک و خاک و هیچ ... آینده ای برای خود بسازند.
«سوالی درباره قدرت» نوشته «بسی هد»
«الیزابت» زنی دورگه است که پوستش نه آن قدر روشن است که آفریقایی ها او را سفید پوست بدانند و نه آن چنان تیره، که از دید مردم بوتسوانا سیاهپوست باشد. مهاجرت در «سوالی درباره قدرت» نوشته «بسی هد» جرقه ای برای روشن شدن آتش دیوانگی است، جنونی که به الیزابت قدرت می دهد در برابر بازی های قدرت نژادی و جنسیتی مقاومت کند و در پایان، هویتی نو به عنوان یک زن آفریقایی مهاجر برای خود برگزیند.
«سوالی درباره قدرت» از کتاب های «بسی هد» تاثیر گذارترین نویسنده اهل بوتسواناست که از سال 2007 بنیاد و جایزه ای ادبی برای بزرگداشت نام او در آفریقای جنوبی راه اندازی شده است.
«غول هایی روی زمین» نوشته «اولی ادوارت رولواگ»
مهاجرت خود خواسته اقدامی همراه با امیدواری است. اما شاید کمتر شخصیتی مثل «پر هانسا»ی نروژی پیدا شود که سال 1873 همسر و پسرش را به همراه دخترکی به نام «آنه ماری» با خود به داکوتا می برد و در تمام طول داستان، مثبت اندیشی خود را درباره کشور جدیدش حفظ می کند. «پر» از دیدن واقعیت ها چشم می پوشد. حتی وقتی در سخت ترین شرایط هم گیر می کند، خود را برای ساختن خانه ای جدید فریب می دهد.
رولواگ نویسنده مشهور نروژی آمریکایی بود که بیشتر برای روایت زندگی مهاجران نروژی شهرت داشت. رمان «غول هایی روی زمین» او اولین بار در دو قسمت طی سال های 1924 و 1925 در نروژ منتشر شد.
«خاک غریب» نوشته «جومپا لاهیری»
«جومپا لاهیری» نویسنده هندی تبار آمریکایی و برنده جایزه «پولیتزر» سال 2000، شاید مشهورترین چهره ای باشد که خود طعم مهاجرت را چشیده و داستان های بسیاری را با این مضمون نوشته است. «بهشت جهنم» نام یکی از داستان های مجموعه «خاک غریب»ی اوست که درباره رابطه زنی بنگالی با همسرش است. «آپارنا» زنی متاهل است که به همراه همسر جوانش در ماساچوست زندگی می کند.
قصه زندگی این دو سال ها بعد از زبان دخترشان «اوشا» روایت می شود. دشواری تبادل آرا بین سنت و مدرنیسم و هزینه انتخاب های مهم زندگی، از جمله تم های اصلی این داستان هستند.
«آمادگی برای زندگی بعدی» نوشته «آتیکوس لیش»
«آتیکوس لیش» فرزند «ریموند لیش» ویراستار معروف کتاب های «ریموند کارور»، همان نویسنده ای است که جایزه ادبیات داستانی «پن/فاکنر» 2015 را برای نگارش رمان «آمادگی برای زندگی بعدی» به دست آورد. داستان این کتاب درباره «زو لی»، مهاجر غیرقانونی مسلمان چینی و «برَد اسکینر» سربازی سرخورده است.
«زو» که معنای اسمش «رعد» است ، به خوبی با شرایط جدید در کشور میزبان کنار آمده، اما «برَد» در نقطه مقابل او، در حال دسته و پنجه نرم کردن با وضعیت جدیدش است. کتاب لیش پر است از توصیفاتی که گاه جزییات آن از حوصله خواننده خارج می شود.
«پنجر» نوشته «آمریتا پریتام»
«پنجر» یا «اسکلت» یکی از محدود رمان هایی است که در پس زمینه اش، جریان جدا شدن هند و پاکستان را از دید یک زن به تصویر می کشد. این اثر را می توان رمانی احساسی دانست که قهرمانی شجاع و چالاک نقش اول آن را ایفا می کند.
آمریتا پریتام نویسنده و شاعری هندی بود که به زبان های پنجابی و هندی قلم می زد. او نخستین چهره زن ادبیات پنجابی و از برجسته ترین شاعران قرن بیستم این زبان به حساب می آید. این نویسنده در طول شش دهه فعالیت ادبی اش، بیش از 100 کتاب در حوزه های شعر، رمان، داستان کوتاه، زندگی نامه، مقاله نویسی و قصه های فولکلور پنجابی به نگارش درآورد که به زبان های مختلف دنیا برگردانده شده اند.
«جدایی بزرگ» نوشته «یاسمین خان»
«جدایی بزرگ» اولین کتاب «یاسمین خان» یکی از بهترین آثار غیر داستانی در حوزه جدایی هند و پاکستان محسوب می شود. «جدایی بزرگ» مجموعه ای از تصاویر بومی و سنتی فرهنگ هند را دربردارد که آن را به اثری رنگارنگ و به یادماندنی بدل می کند. اما در عین حال، این کتاب را می توان روایت تلخ و انتقاد گزنده ای از فرآیند جدا شدن این دو کشور و پیامدهای مرگبار و دردآور آن برای مردم آن سرزمین دانست.
سایت «آمازون» درباره این اثر نوشته است: جدایی جغرافیایی این دو کشور مرگ و جابه جایی با خود آورد و جمعیت زیادی به خاطر منفعت عده ای کم تاوان پس دادند. هزاران زن مورد تجاوز قرار گرفتند، حداقل یک میلیون تن کشته شدند و 10 تا 15 میلیون نفر به اجبار خانه خود را ترک کردند و پناهنده شدند...
«نامش را خواب بگذار» نوشته «هنری راث»
آن چه بیش از هر چیز در رمان «نامش را خواب بگذار» اثر معروف «هنری راث» خودنمایی می کند، تنوع شخصیت های داستانی و نوع خاص به کار گرفتن زبان از سوی آن هاست. این کتاب درباره پسرک نوجوانی از یک خانواده یهودی است که اوایل قرن بیستم در منطقه حاشیه نشین شهر نیویورک بزرگ می شود.
«نامش را خواب بگذار» در زمان انتشار بیش از یک میلیون جلد فروخت و سال 2005 نامش به فهرست 100 رمان برتر انگلیسی زبان از دید مجله «تایمز» راه پیدا کرد.
«خط عابر پیاده» نوشته «مگ واندرمرو»
رمان «خط عابر پیاده» نوشته مگ واندرمرو که داستان آن در کیپ تاون آفریقای جنوبی رخ می دهد، به زندگی سیاه پوستانی می پردازد که به طور غیرقانونی راهی این شهر شده اند. بازی های جام جهانی فوتبال، مهم ترین رویداد بین المللی که تاکنون در این کشور رخ داده، در حاشیه است و داستان «چیپو» دختری اهل زیمبابوه در محوریت رمان قرار گرفته است. او دختری شیرین ، کنجکاو و جسور با ذهنی باز است و روایت داستان او به قلم واندرمرو به خوبی می تواند راهنمایی برای شناخت بهتر آفریقای جنوبی باشد.
