انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب های فرانسه و روسیه.

تاکنون عناوین متعددی درباره انقلاب اسلامی شامل ویژگی ها و مؤلفه های خاص آن، چرایی وقوع انقلاب، شخصیت های تأثیرگذار در این جریان، تأثیر انقلاب اسلامی بر تحولات منطقه و جهان و ... نوشته شده است، اما یکی از این عناوین اختصاص دارد به بررسی و مقایسه انقلاب اسلامی ایران با دو انقلاب بزرگ فرانسه و روسیه که توسط منوچهر محمدی، پژوهشگر، نوشته و از سوی نشر معارف روانه بازار کتاب شده است.

فروپاشی شوروی همزمان با گسترش و رشد اسلام گرایی و بیداری اسلامی بود که به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جان تازه ای گرفت؛ به طوری که نه تنها این آیین الهی بازگشت به مذهب را بر خلاف پیش بینی تئورسین های غربی نوید می داد، بلکه به عنوان مهم ترین و شاید تنها ایدئولوژی انقلاب در جهان ظاهر شد. اینک دنیای اسلام با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر دستخوش تحولی عظیم گردیده است و ملت های مسلمان با توسل و بازگشت به اسلام جان و قدرت تازه ای یافته اند تا حدی که غالب متفکران و سیاستمداران معتقدند که قرن بیست و یکم، شاهد احیای عظمت و اقتدار جهان اسلام خواهد بود.

ایالات متحده که تصور می کرد پس از فروپاشی شوروی می تواند نظامی تک قطبی ایجاد کند با مخالفت و برخورد جمهوری اسلامی مواجه شد و همین امر سایر بازیگران صحنه روابط بین الملل را تشویق کرد تا در مقابل قدرت طلبی و زورگویی های آمریکا بایستند و از سویی دیگر جمهوری اسلامی ایران پس از سپری کردن سه دهه، به عنوان قطب نهضت های اسلامی و جبهه مقاومت جهانی جلوی استکبار جهانی از ثبات لازم برخوردار شده است و الهام بخش حرکت ها و گروه های آزادی بخش و ضد استکباری جهان شده است. نگارنده با توجه به اهمیت این تحولات، در صدد بررسی مقایسه ای انقلاب اسلامی ایران با انقلاب های فرانسه و روسیه بر آمده است.
 

مقایسه انقلاب ها

فرانسه در آستانه ی انقلابش در بدترین شرایط اقتصادی قرار گرفت و از پنجاه سال پیش از آن با مشکلات و بحران های مالی فراوانی دست به گریبان شد. استقراض های خارجی فرانسه سر به فلک کشید و قحطی موجب تضعیف شدید قدرت سیاسی آن گردید. در مقابل، نارضایتی مردم هم به اوج خود رسید. این شرایط در روسیه نیز با آغاز قرن بیستم و پس از پایان دو جنگ خارجی به همان وضعیت فرانسه دچار بود و رکود و بیکاری در آن به شدت گسترش یافته بود.

اما شرایط ما در اواخر حکومت محمدرضا پهلوی کاملاً متفاوت بود. ایران در سال های پس از 1353 در مطلوب ترین شرایط اقتصادی قرار داشت؛ تا جایی که در تمام دوران سلطنت 57 ساله ی رژیم پهلوی و حتی دوره ی قاجار  این شرایط خوب مالی بی سابقه بود. با افزایش غیر قابل باور درآمدهای نفتی، حکومت شاهنشاهی ایران به یکی از ثروت مندترین دولت های جهان بدل شد، اما جامعه ی ایرانی از یک جامعه ی مولد به یک جامعه ی کاملاً مصرف گرا تبدیل شد. بر خلاف رژیم های فرانسه و روسیه، نه تنها دولت مقروض نبود، به بسیاری از دولت ها وام می پرداخت و از ذخایر ارزی سرشاری برخوردار بود.

دکتر منوچهر محمدی در کتاب «انقلاب اسلامی ایران در مقایسه با انقلاب های فرانسه و روسیه» شیوه ای کلاسیک را در بررسی پدیده های اجتماعی و به ویژه در مطالعه ی انقلاب ها را انتخاب کرده است. او می گوید این کتاب را در سال 1365 و به توصیه ی حضرت امام خمینی رضوان الله علیه نوشته است. کتابی که یک مقدمه و سه فصل اصلی دارد و در انتها با یک جمع بندی به پایان می رسد.

نویسنده در فصل نخست کتابش از مراحل سه گانه ی انقلاب های دنیا سخن می گوید و سپس آفات هر انقلابی را توضیح می دهد. در فصل دوم و در دو گفتارِ جداگانه به بررسی قدرت سیاسی و قدرت اجتماعی پیش از پیروزی انقلاب در هر سه کشور می پردازد. در فصل سوم نیز با دو گفتارِ «حاکمیت میانه روها» و «رادیکالیسم»، دست به مقایسه ی این سه کشور در شرایط پس از پیروزی انقلاب ها می زند. در بخش پایانی کتاب نیز سخن از مباحثی همچون  رفُرم، شورش، کودتا و انقلاب را به میان می آید و نگارنده دو سؤال اساسی را مطرح می کند؛ این که «آیا انقلاب فرزندان خود را می خورد؟» و دیگر این که «آیا انقلاب ایران به دیکتاتوری ختم می شود؟»

نویسنده در نهایت با ارائه ادله لازم، به این نتیجه می رسد که انقلاب اسلامی ایران، در مقایسه با دو انقلاب دیگر، مردمی تر بوده و گفتمان جدیدی را به مردم معاصر ارائه کرده است؛ انقلابی که به واسطه همین ویژگی ها توانسته در منطقه و جهان تأثیرگذار باشد:

در حالی که در روسیه میزان مشارکت مردم در براندازی رژیم های مستبده حاکم بسیار اندک بوده و تعداد محدودی از کارگران کارخانجات پطرزبورگ و سربازان پادگان همان شهر سر به شورش برداشته و موجبات سقوط خانواده رومانوف ها را فراهم کردند در انقلاب اسلامی ایران به استثنای اقلیت محدودی و بخش اعظم ارتش که وابسته به نظام بودند همه اقشار مردم از همه طبقات و گروه های اجتماعی و در سراسر کشور اعم از شهرها و روستاها، کارگران، کارمندان، کشاورزان، اصناف و ... همه و همه چرخ های اقتصادی و اداری کشور را از کار انداخته و در مقابل رژیم تا دندان مسلح آن هم با دست خالی ایستادند و آن را ساقط کردند.

مطالعات بعدی هم نشان داد که حتی بعد از پیروزی انقلاب که زنجیرهای استبداد و دیکتاتوری گسسته شده و زمینه مناسب برای ایجاد آگاهی سیاسی و مشارکت توده های مردم فراهم شده بود به تدریج و به علت بی میلی حاکمیت های بعد از انقلاب اعم از میانه روها و رادیکال ها در دو انقلاب فرانسه و روسیه، این مشارکت رو به کاهش نهاده است. تاریخ و آمار مشارکت مردم در انتخابات بعد از انقلاب این نظریه را ثابت می کند.

در مقابل توده های ملت ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در انتخابات های مکرر و پی در پی شرکت کرده اند و حتی در شرایط بحرانی و بمباران شهرها هیچ یک از انتخابات لازم برای تداوم فعالیت های سیاسی نظام جمهوری اسلامی متوقف نشده یا به تأخیر نیفتاد. در طول سه دهه گذشته مردم کشور ما در بیش از 30 انتخابات شرکت کرده اند. آمار مشارکت روزافزون مردم در این انتخابات چشمگیر و جالب توجه است. و از همه مهمتر حضور همه ساله مردم در اجتماعات و تظاهرات میلیونی که به خاطر سالگرد انقلاب صورت می گیرد نشانه حضور، بیداری و حمایت مردم از انقلابشان می باشد.

یکی از ویژگی های کتاب حاضر استفاده نویسنده از منابع درجه یک و جدید است؛ به طوری که او تنها به منابع کتابخانه ای در داخل کشور اکتفا نکرده و برای تکمیل موارد ذکر شده و مستند کردن هریک از مطالب درج شده، با سفر به کشورهای اروپایی از منابع آنها نیز بهره برده است.

"تحلیلی بر انقلاب اسلامی"، "انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب های فرانسه و روسیه"، "انقلاب اسلامی، زمینه ها و پیامدها"، "انقلاب اسلامی و نظام جهانی"، "انقلاب اسلامی در میان انقلاب های بزرگ جهان"، "بیداری جهان اسلام"، "رابطه امام خمینی(ره) و مردم در انقلاب اسلامی"، "تحلیلی بر کودتای 28 مرداد 1332"، "مصدق در گذر تاریخ"، "نظم نوین جهانی از نگاه سیاستمداران خارجی" و "علل و عوامل بروز جنگ تحمیلی" از جمله کتاب های منوچهر محمدی هستند.