سرشت تلخ بشر. آیزایا برلین. مترجم: لی لا سازگار. نشر ققنوس. چاپ سوم. تهران: 1391. 770 نسخه.374 صفحه. قیمت: 12000تومان.
« در جوانی و بسیار پیش از آن که باید، رمان جنگ و صلح تولستوی را خواندم. تاثیر واقعی این رمان بزرگ بر من و همین طور تاثیر دیگر نویسندگان روس میانه سده نوزدهم، که هم رمان نویس و هم اندیشمند اجتماعی بودند، بعدها نمایان شد. این نویسندگان نقش موثری در شکل گیری نگرش من داشتند.»
درباره کتاب و نویسنده آن
«سرشت تلخ بشر» در برگیرنده اندیشه‌های آیزایا برلین یکی از برجسته ترین اندیشمندان لیبرال و از بزرگترین منادیان آزادی قرن بیستم است که قوی‌ترین استدلال‌ها را در دفاع از آزادی فردی و آزادی جوامع و کثرت‌گرایی در حوزه سیاست و فرهنگ عنوان کرده است. گفته‌اند برخی نوشته‌های وی شهرتی اسطوره‌ای پیدا کرده‌اند. وی نوشته‌هایی پراکنده از خود به جای گذاشته است.
وی از نوجوانی شاهد انقلاب‌های سوسیال دمکراتیک و بلشویکی در روسیه بود که تاثیر عمیقی بر اندیشه‌اش گذاشت. کتاب سرشت تلخ بشر کتابی نیست که به بررسی تاریخ بنشیند بلکه جستارهایی است در تاریخ اندیشه‌ها درباره آرمان گرایی بشر، جوامع آرمانی، کثرت گرایی، درباره ظهور ملی گرایی، مطالعه تاریخ و ظهور و حضور فاشیسم که همه مقالات کتاب با این که جدای از هم هستند، یک خط فکری مستقل را دنبال می‌کنند.
این کتاب در واقع جلد پنجم از چهار جلد کتابی است که مترجم انگلیسی آن پیش از این به نام «نوشته‌های برگزیده» از وی منتشر کرده بود. جلد پنجم به شکل مستقل منتشر شده و شامل هشت مقاله و رساله از برلین است. یکی از مقالات برلین به نام «درباره ژوزف دو مستر» برای اولین بار در این کتاب منتشر شده است.عنوان اصلی کتاب برگرفته از کتاب کانت است که برلین به آن علاقمند بود. جایی که می‌نویسد: سرشت تلخ بشر هرگز میوه‌ای شیرین به بار نمی‌آورد. برلین این جمله را همیشه به آر. جی. کالینگوود نسبت داده است هر چند در کتاب‌های وی چنین جمله‌ای یافت نمی‌شود. اما در یکی از سخنرانی‌هایش گفته است «از طبع سرکش بشر هیچ چیز صاف و بی غشی پدید نمی‌آید.»
اندیشه‌های برلین
دراین کتاب برلین سعی می‌کند به بررسی رابطه اندیشه‌ها با تاریخ بپردازد. وی با خوانشی از تاریخ غرب نقش اندیشه‌ها را بیش از آنچه که تصور می‌شد به مثابه عاملی در اتفاق تاریخی دخیل می‌داند. وی معتقد است تفکری مانند مارکسیست وقتی نقش انقلاب و ستیز و تضاد را برجسته می‌سازد زمینه مناسبی برای شکل گیری فاشیسم و سرکوب فراهم می‌آورد. وی جامعه آرمانی و یوتوپیا را باور ندارد و آن را آرزوی دست نیافتنی ذهن غربی می‌داند.
وی می‌گوید: دو عامل تاریخ بشر را شکل داده‌اند یکی پیشرفت علوم طبیعی و فن آوری که بی تردید بزرگترین جریان موفقیت آمیز عصر ما بوده است و از همه سو توجهی بسیار و روز افزون نسبت به آن نشان داده‌اند و دیگری بی شک طوفان‌های عظیم ایدئولوژی است که عملا زندگی کل انسان‌ها را دگرگون کرده‌اند. انقلاب روسیه و پیامد آن استبدادهای مطلقه هر دو جناح چپ و راست و طغیان ملی گرایی، نژادپرستی و در جاهایی هم تعصب دینی که جالب است بدانیم هیچ یک از تیزبین‌ترین اندیشمندان اجتماعی سده نوزدهم هم آن را پیش بینی نکرده بود.
برلین در کتابش به تفصیل سیر اندیشه خود و مطالعاتش را برای حل بحران‌هایی که گریبان گیر زندگی بشر امروزی است بیان می‌کند راهکارهایی که نظریه پردازان و فیلسوفان و نویسندگان ارائه داده‌اند را به دقت موشکافی کرده، نتایجی را که از این مطالعات و تفکرات گرفته به روشنی توضیح می‌دهد. او باور دارد که اندیشه جامعه کامل نمی‌تواند شکل عملی به خود بگیرد. او معتقد است تصور وضع آرمانی که هیچ گونه بدبختی و حرص و آز، هیچ گونه خطر، فقر، ترس، رفتار وحشیانه با دیگران و ناامنی وجود نداشته باشد، صرف به کار انداختن تخیل شاعرانه است. وی تاکید می‌کند که آرمانشهرهای غربی اصول اولیه یکسانی دارند یعنی عبارتند از جامعه‌ای که در حالت هماهنگی کامل به سر می‌برد و تمام اعضای آن در صلح و صفا زندگی می‌کنند و به یکدیگر عشق می‌ورزند. از خطرهای جانی، هرگونه نیاز، ناامنی، کار خفت بار، حسد، یاس، بی‌عدالتی و خشونت در امان هستند و در حالت سبکباری همیشگی در آب و هوایی ملایم و در دل طبیعتی پرثمر و سخاوتمند زندگی می‌کنند. خصلت تمامی آنها این است که حالتی ثابت دارند.
برلین در این کتاب پیوندهای میان اندیشه‌های گذشته و آشوب‌ها و وقایع اجتماعی و سیاسی این روزگار را آشکار می کند. پیوند میان اعتقاد افلاطونی به حقیقت مطلق و دام اقتدارگرایی؛ پیوند میان ژوزف دو مستر ایدئولوگ ارتجاعی قرن هجدهم و فاشیسم قرن بیستم؛ پیوند میان رمانتیسیسم شیلر و بایرون و ملی گرایی جنگ طلبانه که جهان امروز را بر می‌آشوبد.
خواندن این کتاب علاوه بر این که شما را با اندیشه‌های برلین آشنا می‌کند، به دلیل بیان روشن و ساده و قابل فهمش می‌تواند شما را با اندیشه‌های فلسفی به گونه‌ای رو به رو کند که آنها را برای شما قابل درک و تصور سازد. مفاهیمی چون ایدئولوژی، یوتوپیا، نظریه‌های نسبیت گرایی، فاشیسم و دیگر مفاهیم در این کتاب خیلی ساده و قابل هضم شکافته شده است و هر خواننده ناآشنا به فلسفه را سر شوق می‌آورد. وی در طول بحثش برای روشن‌تر شدن موضوع جا به جا از داستان‌ها و نظریه‌ها و کتاب‌های مختلف یاد می‌کند و فهم موضوع را برای خواننده سهل تر می‌گرداند.
محتوای کتاب
«سرشت تلخ بشر» حاوی پیشگفتار ویراستار انگلیسی و همچنین هشت فصل است که هشت مقاله را شامل می‌شود. عناوین مقالات عبارتند از: در پی دنیایی آرمانی، افول اندیشه‌های آرمانشهر گرایانه در غرب، جامباتیستا ویکو و تاریخ فرهنگی، نسبیت گرایی ادعا شده در اندیشه اروپای سده هجدهم، ژوزف دومستر و خاستگاه فاشیسم، فراز و نشیب وحدت اروپا، تقدیس اراده رمانتیک و ترکه خمیده.
این کتاب را علاوه بر دانشجویان فلسفه و سیاست و تاریخ بلکه به خواننده‌های علاقمند به سیر تاریخ اندیشه بشر توصیه می‌کنیم.
