خیابان ولی عصر. اسکندر مختاری طالقانی،محمد حسن طالبیان، سید احمد محیط طباطبایی و پیروز حناچی. انتشارات هنر معماری قرن، با همکاری دانشگاه تهران و سازمان زیبا سازی شهر تهران. چاپ اول. تهران: 1393. 1000 نسخه.181 صفحه. قیمت: 30000 تومان.

» بعد از ده ونک قدمت محمدیه که باغی وسیع در فاصله بین تجریش تا تهران بوده از سایر آبادی ها بیشتر است. از محمدیه دیروز اکنون نشانی نمانده جز نام آن. محمدیه نام خود را از محمد شاه قاجار گرفته است. محمد شاه به سبب بیماری ای که بر او عارض شد در شمیران قلعه باغی ساخت تا دوران نقاحت خود را در آن بگذراند اما اجل به او امان نداد و به سال 1264 در قلعه تازه ساز و نمیه کاره ای که بنا کرده بود جان سپرد.«

کتاب خیابان ولی عصر روایتی است از چگونگی به هم پیوستن دو کانون زیستی تهران و شمیران از طریق راه ارتباطی خیابان ولی عصر. در این کتاب موضوع اصلی خیابان ولی عصر است. موضوعی که تا کنون پیش از این به آن پرداخته نشده است.

اصلا کمتر کتابی وجود دارد که خواننده را نسبت به وضعیت های امروزی شهرش حساس کند. خیابان ولی عصر قدمتی به اندازه پاسارگاد ندارد اما برای خود خیابانی ارزشمند است که هویت شهر بر پایه آن قرار گرفته است.

زمانی تاریخ و آنچه از تاریخ دور دست به ما می رسید بخش مهمی از هویت ما را تشکیل می داد اما امروزه می توان گفت چنین دیدگاهی تغییر کرده است و مسائل شهری و محیطی و رومزه نیز می تواند ویژگی های هویتی مهمی داشته باشد.

خیابان ولی عصر از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است که آن را از دیگر خیابان ها جدا می کند. چنارستان طولانی خیابان چنان از اهمیت بنیادی برخوردار بوده است که روزگاری تهران را مساوی چنارستان می دانستند. پس زمینه کوه های البرز در امتداد خیابان کریدور طبیعی مهمی بوده است هر چند امروز به خاطر انبوهی برج های بلند از دید پنهان شده است.

محلات مختلف شهر، زندگی اجتماعی متفاوت در هر نقطه آن، وجود کسب و کارهای متنوع در طول مسیر خیابان، ساختمان های متعدد تاریخی، سیاسی، اماکن تفریحی و فرهنگی چون سینما و تئاتر، کیفیت آن را دیگرون کرده به طوری که می توان گفت کل تاریخ و حیات اجتماعی شهر در این خیابان دیده می شود. خیابان ولی عصر پر خاطره ترین خیابان ها است که حتی مسافران و رهگذران موقت را به خود می کشد و با خاطراتی از آن راهی شهر هایشان می کند.

خیابان ولی عصر عرصه سیاسی نیز بوده است و از رجال قاجاریه گرفته تا رجال پهلوی و سپس در دوره جمهوری اسلامی شاهد حضور کنش سیاسی مردمی بوده است. خیابان ولی عصر نمونه کم نظیر از یک منظر شهری تاریخی است. گوناگونی سبک های معماری در طول این خیابان از ویژگی های دیگر آن است.

مفهوم خیابان در تجربیات شهرسازی ایرانیان به دوران صفویه باز می گردد اما باز تعریف این مفهوم و حضور تردد ماشین ها مربوط به شهر تهران است. زمانی که برای نخستین بار خیابان ناصریه و باب همایون در محدوده شهر تاریخی تهران ایجاد می شود شکل دیگری از کاربرد خیابان تعریف می شود. یعنی عرصه برای حضور ماشین فراهم می شود. خیابان ولی عصر تهران یکی از نشانه های شهرسازی دوران تحول در دوران معاصر ایران است که با رویکرد به شهر سازی اروپایی و همگام با تحولات جهانی بر تجریبات تاریخی ایران نیز تکیه دارد.

این کتاب ابتدا به بستر طبیعی خیابان ولی عصر می پردازد. و با ارائه نقشه های زمین شناسی و هوایی موقعیت خیابان را بررسی می کند و دسترسی ها را به دیگر قسمت های شهر نمایش می دهد.

در فصل بعدی به بستر تاریخی شهر تهران و موقعیت خیابان ولی عصر در آن می پردازد. نگاهی به گذشته شهر تهران و عماراتی که در حاشیه خیابان ولی عصر ساخته شد و دلایل حضور این عمارت ها و موقعیت سیاسی خیابان در عصر قاجریه تا امروز موضوع این فصل است. در این فصل آبادی های کوچک و بزرگ شهر تهران و باغات و عمارات قاجاریه معرفی شده و نمونه عکس های آن نیز ارائه می شود.

در فصل بعدی خیابان ولی عصر به عنوان نماد تهران در دوران معاصر بررسی می شود. از اقدامات بلدیه تا طرح جامع تهران. موضوع این فصل بیشتر به نحوه شهر سازی و موقعیت خیابان ولی عصر برای توسعه شهری می پردازد.

در فصل چهارم خیابان ولی عصر به عنوان خیابانی پر از خاطرات جمعی توصیف می کند و حیات مدنی در آن را مورد پژوهش قرار می دهد.
در فصول بعدی به فرسایش تدریجی این خیابان می پردازد و راه های حفاظت آن را بررسی می کند.

حاصل سخن اینکه این کتاب گزارش گونه در صدد است خیابان ولی عصر را اثری تاریخی و با ارزش معرفی کند که قابلیت ثبت ملی دارد و حتی می تواند ثبت جهانی شود زیرا در فصلی این خیابان را با خیابان های مهم دنیا مقایسه کرده و ویژگی های منحصر به فردش را نشان می دهد. این خیابان سه دوره تاریخی را از سر گذرانده است و یک فضای شهری پر خاطره است که باید حفظ و پاسداری شود. یک طرف شدن بخشی از خیابان ولی عصر، گودبرداری و ساخت و ساز های بی رویه در قسمت های بالای خیابان که باعث از بین رفتن و خشک شدن چنارهای حاشیه خیابان شده است، خط اتوبوس بی آر تی، جوی کشی غیر استاندارد که ریشه درختان را می سوزاند، آشفتگی ظاهری به خصوص در برخی از قسمت های خیابان، گم شدن عمارت های تاریخی در لابه لای ساختمان های بلند مسکونی و تجاری، مرمت و بازسازی نشدن عمارت های قدیمی و تاریخی زیبا، و مواردی دیگر همه به نابسامانی این خیابان دامن زده است که باید هر چه سریعتر بر طرف شود.

این کتاب گزارش گونه برای عموم مردم جذابیت های زیادی دارد. برای کسانی که دست کم یک بار به تهران سفر کرده اند پر از خاطره و یادآوری است، برای دانشجویان و علاقمندان معماری و شهر سازی پر از درس و برای مسوولان پر از راهکار تا به ارزش این خیابان پی برده و برای ساماندهی آن کوشش کنند.

این کتاب دارای 7 فصل است که عبارتند از: بستر طبیعی، بستر تاریخی، خیابان ولی عصر نماد تهران در دوران مدرن، انقلاب اسلامی، خاطرات جمعی، تداوم حیات مدنی، خیابان ولی عصر یک اثر تاریخی فرهنگی، فرسایش تدریجی، خلاصه سوابق و اقدامات حفاظتی در خیابان ولی عصر.

نتیجه گیری و حاصل سخن و کتاب شناسی فصل های پایانی کتاب را تشکیل می دهد.

در سراسر کتاب می توانید عکس هایی از همه نقاط خیابان ولی عصر و باغ ها، عمارت ها، مکان های خاطره انگیز و مراکز تجاری و تفریحی آن را دید که در پشتیبانی از متن ارائه شده اند.