«تحلیل کالبد نثر» عنوان کتابی است از احمد ابومحبوب که به تازگی در نشر میترا منتشر شده است. این کتاب، کوشیده تا آموزش های علمی و عملی روش های سبک شناسی را به طور مختصر و مفید به دست دهد. روش های مورد اشاره در کتاب، همراه با توصیه هایی علمی است که کمک می کنند به وسیله آن ها به تحقیق و تجزیه و تحلیل و نقد آثار منثور ادبی پرداخته شود.
مولف کتاب در دیباچه آن، سبک شناسی را «شناخت کالبد» یک اثر ادبی و بررسی پیکره آن دانسته است. او، سبک شناسی را روش و متدولوژی شناخت نحوه بیان نامیده و حتی علم بیان و بدیع را نیز در حوزه سبک شناسی قلمداد کرده است. کالبدی که در پیوند با معنا شکل می گیرد. او درباره ارتباط سبک شناسی و نقد ادبی نوشته: «...سبک شناسی ارتباطی تنگاتنگ با نقد ادبی دارد و در واقع شاخه ای از آن به شمار می رود؛ اما آیا نقد ادبی ابزار سبک شناسی است یا سبک شناسی ابزار نقد ادبی؟
این پرسشی است که دانش تئوری ادبیات باید بدان بپردازد؛ اما آن چه من می پندارم این است که سبک شناسی، مرحله پیش از نقد است و راهی است برای رسیدن به آن؛ و به عبارت دیگر شاید سبک شناسی را بتوان ابزار نقد ادبی به شمار آورد؛ و مگر نه این که شناخت سبک، عبارت است از شناخت کالبد یک اثر ادبی و نحوه ارتباط آن با معنا؟ و نقد نیز شناخت و بررسی و درک کامل یک اثر ادبی؟ بنابراین خود سبک شناسی را نیز می توان نوعی نقد ادبی به شمار آورد؛ چنانکه در تئوری فرمالیسم، سبک شناسی و شیوه های آن برای نقد ادبی به کار می رود».
نویسنده کتاب در ادامه به سابقه طولانی نثر فارسی و تمایل آثار عرفانی فارسی به سوی شیوه ها و قالب های ادبی اشاره کرده است و البته به این نکته نیز تاکید کرده که ایرانیان از گذشته و به دلایل مختلف گرایش بیشتری به شعر داشته اند. نویسنده دوره معاصر را متفاوت از گذشته دانسته و نوشته: «امروزه من فکر می کنم که ادبیات فارسی در دوره و شیوه نوینی سیر می کند که عمدتا تمایل بیشتر به نثر است؛ به ویژه در قالب داستان. این گرایش عمده و دوره نوین اصولا از زمان مشروطه آغاز شده و به تدریج رو به کمال می رود. امروزه احتمالا رمان و داستان کوتاه و به هرحال نثر، تاثیر بیشتری بر جای می گذارد زیرا مخاطبان آن بسیار وسیع ترند و بیشتر؛ همین امر ما را بر آن می دارد که نثر را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم.»
مولف کتاب در دیباچه، براساس تجربه تدریس و آموزش خودش، به این نکته اشاره کرده که امروز اغلب مردم نسبت به نثر حساسیتی ندارند و این مشکل در شیوه آموزش ادبیات در مدرسه و دانشگاه ها هم وجود دارد. احتمالا یکی از اهداف نوشتن این کتاب همین مسئله هم بوده است و از این رو مخاطب خاص این کتاب دانشجویان رشته های ادبی خواهند بود: «کوشش شده است راهنمایی هایی برای تجزیه و تحلیل اساسی تکنیکی نثر آماده شود و تعریف ها و تمایزهایی ارائه گردد که به دانشجو امکان طرح و گفتن چیزی درباره نثر را می دهد؛ و مهمتر این که او را در آن باره به اندیشیدن وامی دارد. تلاش شده است- هرچند به طور آزمایشی و ناقص- به بسیاری از پرسش هایی که در اوقات گوناگون و مدت ها مطرح است پاسخ داده شود تا دانشجوی بافکر بتواند دست کم قاعده ای داشته باشد که به وسیله آن کاوش ها و تحقیقات بیشتری انجام دهد؛ همچنین سعی شده است به تفاوت میان مخدرها و خوراک، مغزها و شکمبه، اشاره شود.»
تحلیل کالبد نثر/ احمد ابومحبوب/ نشر میترا
شیوه های واژ ه سازی زبان فارسی
این روزها کتاب دیگری هم از احمد ابومحبوب با عنوان «واژه شناسی» در نشر میترا منتشر شده که این کتاب نیز می تواند به عنوان کتابی آموزشی در موضوع شیوه های واژه سازی در زبان فارسی تلقی شود. «واژه شناسی» در چهار فصل نوشته شده و فصل اول به «تکواژها» اختصاص دارد، یعنی به کوچکترین واحد معنایی زبان. فصل دوم، با عنوان «ترکیب»، به واژه های مرکب پرداخته است. یعنی واژه هایی که حداقل از دو «تکواژ قاموسی» ساخته می شوند. منظور از تکواژ قاموسی، تکواژی است که به طور مستقل و یا به عنوان پایه در ترکیبات به کار می رود و نام دیگر این تکواژها که معنای واژگانی مستقلی دارند، «آزاد قاموسی» است. در فصل سوم با نام «فعل ها»، فعل های مرکب و پیشوندهای فعل ساز مورد نظر بوده اند. و در نهایت فصل چهارم با عنوان «انشقاق»؛ به پیشوندها، میانوندها و پسوندها اختصاص یافته است.
نویسنده درآمدی کوتاه برای کتاب نوشته و در آن با اشاره به ویژگی های زبان و اهمیت آن در زندگی انسان، به ساخت واژه ها اشاره کرده و آورده: «تکواژ، که کوچکترین واحد معنایی زبان است، در ساخت واژه ها نقش بنیادی دارد و در واقع باید گفت که بنیاد معنایی زبان انسانی است. پیوستن تکواژها به یکدیگر، باعث پدید آمدن واحدهای بزرگتر معنایی می گردد. با دقت در این امر درمی یابیم که این، خصوصیت شگفت انگیزی در زبان بشری است و امکانات گسترده ای را در ارتباطات ایجاد می کند. اکتسابی بودن زبان بشری و خصوصیت تغییرپذیر آن، مساله جغرافیای زبان را پیش می کشد.
هریک از زبان های عمده بشری در حوزه جغرافیای ویژه خود به کار می روند و بنابراین با زبان های دیگر تفاوت پیدا می کنند. این تفاوت ها هم از نظر آواها و هم واژگان و هم قواعد عمده است. زبان فارسی از جمله زبان های اشتقاقی است که واژه های جدید به وسیله اشتقاق در آنها ایجاد می شود؛ یعنی تکواژها به هم می پیوندند و واژه می سازند. این تکواژها در چنین زبان هایی قابلیت جدا شدن نیز دارند. درعین حال، در زبان فارسی، به جز اشتقاق، طریقه دیگری نیز برای ساخت واژه وجود دارد که همان ترکیب است. برای شناخت شیوه های واژه سازی در زبان فارسی، لازم است که با تکواژهای زبان فارسی و طبقه بندی آن ها آشنا شویم.» مباحث مطرح شده در این کتاب، به شیوه ای ساده آموزش داده شده اند و در پایان هر بخش نیز تمرین هایی برای مرور مطالب مطروحه در هر بخش آمده است. کتاب در حجمی کم کوشیده تا مهم ترین مبانی و مطالب مربوط با واژه سازی و واژه شناسی را در زبان فارسی تدوین کند.
واژه شناسی/ احمد ابومحبوب/ نشر میترا
