تنها بالا رفتن هر روزه تعداد زنان شاغل نیست كه آمار بچه‌هایی را كه سال‌های پیش از دبستان‌شان را در مهدكودك‌ها می‌گذرانند، بالا می‌برد. این روزها حتی بسیاری از زنان خانه‌دار هم ترجیح می‌دهند با فرستادن فرزندشان به مهدكودك، فضای بهتری برای آموزش دیدنش فراهم كنند.
اما محققان می‌گویند تیر این مادرها نه در ایران بلكه در بسیاری از كشور‌های جهان همیشه به هدف نمی‌خورد و وارد شدن بچه‌ها به مهدكودك در هر شرایطی، زمینه را برای رشد بهتر آنها فراهم نمی‌كند.
اگر شما هم میان سپردن فرزندتان به مادربزرگش، پرستار بچه یا مربیان مهدكودك مردد مانده‌اید، با توجه به شرایط خودتان و راهنمایی‌های ما، می‌توانید بهترین تصمیم را برای پرورش كودكی موفق و سالم بگیرید. مطلبی که در ادامه می‌خوانید از كتاب‌های روانشناسی رشد نوشته لورا برك و کتاب شخصیت كودك نوشته پاول هنری ماسن، جروم كیگان، آلتا كارول هوستون و جان جین وی كانجر بر گرفته شده است.
حق با كدام گروه است؟
والدینی كه موافق فرستادن فرزندشان به مهدكودك هستند، می‌توانند به اندازه یك كتاب دلیل محكمه‌پسند برای این تصمیم به شما ارائه كنند. از اینكه خودشان فضایی برای چند ساعت رسیدگی به برنامه‌های شخصی‌شان پیدا می‌كنند گرفته تا فراهم شدن امكان بازی كودك با همسالان و آموزش دیدنش در مهدكودك، همه می‌تواند به یك مادر برای ثبت‌نام فرزندش در چنین محیطی انگیزه دهد. اما مادرانی كه میلی به این كار ندارند هم به اندازه كافی برای تصمیم‌شان دلیل دارند.
از نداشتن اطمینان برای كیفیت و شیوه مراقبتی كه در مهد انجام میشود گرفته تا دلتنگی كودك در ساعت‌های دور از خانه و هر روز بیمار شدنش، همه به این مادرها برای مراقبت كردن از كودك در خانه انگیزه می‌دهد. در صفحه بعد به شما می‌گوییم چطور هر دو گروه می‌توانند حق را از آن خود كنند و با نگاه كردن از زاویه‌ای متفاوت به این داستان، دیگری را به گرفتن تصمیم نادرست متهم كنند.
مخالفان مهدكودك می‌گویند
• واقعیت این است كه تاثیرات طولانی‌مدت مثبت یا منفی مهدكودك بستگی به نوع مراقبتی دارد كه از كودك میشود. سپردن كودك به مهدكودك‌هایی كه فاقد امكانات و شرایط مناسب هستند – اغلب مهدكودك‌ها در كشور ما در چنین شرایطی هستند- نتایج چندان مثبتی ندارد و اینجاست كه می‌توانیم حق را به گروه دوم دهیم.
• از آنجا كه در این مهدكودك‌ها كنش متقابل بین كودكان و مربیان مثل پدر و مادر با فرزند نیست، كیفیت غالب مهدكودك‌ها مدام تغییر می‌كند و به همین دلیل نظارت بر آنها دشوار است، دستمزد مربیان بسیار ناچیز است و مدام تغییر شغل می‌دهند و. . . نمی‌توان انتظار مشاهده تاثیرات مثبت را در كودكانی كه به این مهدها فرستاده می‌شوند داشت. واقعیت این است كه مهدكودك خوب گران و نادر است.
موافقان مهدكودك می‌گویند
بررسی‌های دیگر نشان می‌دهد حق به همان اندازه می‌تواند با گروه اول هم باشد. مادرانی كه به‌خاطر شاغل بودن یا دغدغه‌های دیگر، چاره‌ای جز سپردن كودك‌شان به دیگران ندارند در صورتی كه او را هر روز پیش یكی از آشنایان بگذارند به سلامت روان فرزندشان آسیب می‌زنند.
كودكانی كه فرصت دلبسته شدن به یك مراقبت‌كننده را ندارند، مدام پرستارشان عوض میشود، هر روز به یكی از آشنایان سپرده می‌شوند یا در مهدی كه مربی‌هایش هر چند هفته یا چند ماه یك‌بار تغییر می‌كند از آنها مراقبت میشود، بیشتر دچار دلبستگی ناایمن، اضطراب و اختلال‌های روانشناختی می‌شوند. هنگامی كه كودكان بی‌ثباتی چندین مهدكودك را تجربه می‌كنند، سلامت روانشناختی‌شان كاهش می‌یابد و مشكلات هیجانی و رفتار كودكان پیش‌دبستانی كه از لحاظ خلق‌وخو دشوار هستند به میزان زیاد بدتر میشود.
مشكلات روانشناختی، تنها گریبان كودكانی كه مدام از خانه یكی به خانه دیگری می‌روند را نمی‌گیرد؛ بچه‌هایی كه با مادران افسرده‌ای زندگی می‌كنند كه حوصله سرگرم كردن‌شان را ندارد یا به مهدهای شلوغ و بی‌كیفیتی می‌روند كه برنامه‌ای برای سرگرم كردن بچه‌ها در آن طراحی نشده است هم در معرض آسیب‌های بسیاری هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در صورتی كه كودكان پیش‌دبستانی و كودكستانی وقت زیادی را به صورت نافعال صرف نشستن و انجام دادن تكالیف كنند در مقایسه با اینكه به‌طور فعال در مراكز بازی مشغول باشند، رفتارهای پراسترس بیشتری نشان می‌دهند و اطمینان كمتری به توانایی‌های خود پیدا می‌كنند.
محققان سوئدی می‌گویند بچه‌هایی كه در نوباوگی و نوپایی به مهدكودك‌های مناسب وارد می‌شوند، در اواسط كودكی و نوجوانی تاثیر این اتفاق را بر قابلیت‌های شناختی، هیجانی و حتی اجتماعی‌شان نشان می‌دهند. موضوع مهم كیفیت مراقبتی است كه در خانه یا دور از خانه از كودك میشود. محیط مهدكودك از لحاظ روانی ممكن است وضعیت مساعدی برای كودك فراهم كند؛ همان‌گونه كه در خانه ممكن است فراهم شود. آنچه برای رشد كودك در این سنین اهمیت دارد روابط متقابل گرم و مكرر بین كودكان و بزرگسالان، ارتباط كلامی، فرصت برای كاوش و فضا و تجهیزات مناسب سن كودك است.
می‌خواهید پرستار بگیرید؟
گرچه در شرایط ایده‌آل، بودن كودك در كنار یك پرستار تمام‌وقت و آشنا حداقل در دو سال اول به آرامش او كمك می‌كند اما از آنجا كه در كشور ما پرستاری از كودك شغلی نیست كه نیازمند داشتن تحصیلات مرتبط باشد و اغلب پرستار‌ها در كنار مراقبت از کودک مسوولیت نظافت خانه را نیز برعهده دارند، نمی‌توان حكم مفیدتر بودن حضور پرستار برای رشد كودكان در هر شرایطی را صادر كرد. اگر مدام آدم‌های مختلفی از كودك نگهداری كنند، ممكن است کودک احساس تنش و ناراحتی كند. در چنین شرایطی شاید بد نباشد كودك خود را در قبال پرداخت حقوق ماهانه به یكی از افراد فامیل یا دوستان جویای كارتان بسپارید تا نسبت به مراقبتی كه از فرزندتان میشود، مطمئن باشید.
مهد برود، مضطرب میشود؟
نظریه‌هایی كه بر اهمیت وابستگی تاكید دارند، بعضی از روانشناسان را متقاعد كرده در صورتی كه كودك ساعاتی طولانی تحت مراقبت كسی غیر از مادر خودش باشد از لحاظ وابستگی به مادر دچار مشكل خواهد شد. با این وجود بررسی‌های دیگر از این واقعیت حكایت می‌كند كه تاثیر مهدكودك در وابستگی كاملا روشن نیست. مطالعات بسیاری در مورد رفتار كودكان مهدكودكی انجام شده كه نشان می‌دهد غالب كودكان مهدكودكی حالاتی حاكی از وابستگی توام با احساس ایمنی را داشتند و تنها مطالعات محدودی نشان می‌دهد كه از بین كودكانی كه به مهد كودك می‌رفتند، درصد مشكلات مربوط به وابستگی در كودكانی كه به مهدكودك می‌رفتند، بیش از آنهایی بود كه در خانه بوده‌اند.
چرا نباید مهدهای ارزان را انتخاب كنیم؟
ورود بچه‌ها به مهدكودك‌های غیراستانداردی كه نه‌تنها كمكی به رشد كودكان نمی‌كند بلكه آنها را با بحران‌های تازه‌ای هم مواجه می‌كند، تنها در كشور ما یك مشكل نیست. گزارش‌هایی كه از مهدكودك‌های آمریكا و كانادا منتشر میشود، می‌گوید مهدهای این كشور‌ها اغلب در وضعیت نامناسبی قرار دارند و تنها 20 تا 25 درصد مهدكودك‌ها برای تقویت رشد روانشناختی نوباوگان و كودكان نوپا تجربیات مثبت و تحریك‌كننده ایجاد می‌كنند.
به گفته محققان، نوباوگان و كودكان خردسالی كه به مهدكودكی باكیفیت پایین می‌روند در آزمون‌هایی كه مهارت‌های شناختی و اجتماعی را ارزیابی می‌كند نمره پایینی می‌گیرند. پژوهشگرانی كه این موضوع را بررسی می‌كنند، می‌گویند مهم نیست كودكی كه به مهدكودك بد وارد میشود، از طبقه اجتماعی و اقتصادی متوسطی باشد یا اینكه در خانواده‌ای از طبقات محروم جامعه زندگی كند، از نظر آنها كودك در هر خانواده‌ای كه باشد با وارد شدن به مهدكودك‌های غیراستاندارد چند پله از نردبان رشد پایین‌تر می‌افتد.
درحالی كه تاثیر مخرب مهدكودك‌های بد بارها ثابت شده است، مهدکودک خوب در بعضی مواقع حتی می‌تواند جای خالی مراقبت‌های خانوادگی را هم پر كند. این مهدهای خوب و باكیفیت می‌توانند تاثیر منفی زندگی خانوادگی را كاهش دهند و به بچه‌هایی كه در خانه استرس یا حتی فقر را تجربه می‌كنند، آرامش و فضای مناسب برای رشد هدیه كنند.
از بیمار شدنش نترسید!
اگر شما در گروه مادرانی هستید كه می‌گویند مهدكودك بچه را بیمار می‌كند و به همین بهانه او را از حضور در كنار كودكان دیگر محروم می‌كنند، شاید شنیدن نتیجه یكی از بررسی‌های پژوهشگران برای‌تان جالب باشد. سی‌ان‌ان از نتایج پژوهشی خبر داده كه می‌گوید بیماری‌‌های هر روزه فرزند مهدكودكی شما چند سال بعد می‌تواند از او فردی قوی‌تر بسازد. به گفته پژوهشگران عفونت‌های مكرری كه بچه‌های مهدكودكی به آنها دچار می‌شوند، باعث میشود در بزرگسالی سیستم ایمنی قوی‌تری داشته باشند.
حالا چه كنیم؟
درست است كه روانشناسان توصیه می‌كنند كودك دو تا دو سال و نیم اول زندگی‌اش را در خانه و در كنار مراقبت‌كننده‌ای دلسوز آشنا كه مدام او را در آغوش می‌گیرد و به نگاهش با نگاهی سرشار از محبت پاسخ می‌دهد بگذراند اما نمی‌توان قاطعانه گفت كه بعد از این سن ماندن در خانه بیشتر از رفتن به مهد به سلامت روان كودك و پرورش مهارت‌هایش كمك می‌كند. قطعا مهدكودك خوبی كه با معیارهای آورده شده سازگار است، بیشتر از بودن او در كنار مراقبت‌كننده سالخورده‌ای كه به‌خاطر پادرد و كمردرد، زیاد بودن كارهای خانه یا بی‌حوصلگی‌اش امكان بازی با كودك و سرگرم كردنش را ندارد، می‌تواند به رشد او كمك كند.
كدام مهدكودك برای فرزند شما مناسب است؟
پیش از آنكه نام فرزندتان را در مهدكودك بنویسید، از چند مهد بازدید كنید و هرچه را می‌بینید در دفتری یادداشت كنید تا بعد از تمام شدن بازدید‌های‌تان امكان مقایسه آنها با هم را داشته باشید. توجه كردن به معیارهای جهانی كه در ادامه آورده‌ایم هم می‌تواند به شما كمك كند:
ویژگی‌های برنامه معیارها
محیط فیزیكی: محیط داخلی تمیز و خوب است. نورپردازی مناسبی دارد و خوب تهویه میشود. محل بازی حصاركشی شده در بیرون وجود دارد و وقتی همه بچه‌ها در كنار هم هستند، محیط آن، چندان شلوغ به نظر نمی‌رسد.
اسباب‌بازی و تجهیزات: اسباب‌بازی‌های مهد برای نوباوگان و كودكان نوپا مناسب است و در قفسه‌هایی كه به‌راحتی در دسترس بچه قرار دارد، چیده شده است. تخت، نیمكت، میز و صندلی‌های مخصوص بچه‌ها وجود دارد و تجهیزات بیرونی، اسباب‌بازی‌های سواری كوچك، تاب و محوطه بازی در دسترس كودك است.
نسبت مراقبت‌كننده از كودك: در مهدكودك‌ها، نسبت مراقبت‌كننده از كودك برای نوباوگان از یک به سه و برای كودكان نوپا از یک به شش بیشتر نیست. اندازه گروه (تعداد بچه‌ها در یك اتاق) از شش نوباوه با دو مراقبت‌كننده و 12 كودك نوپا با دو مراقبت‌كننده بیشتر نیست.
فعالیت‌های روزمره: برنامه روزانه اوقاتی را برای بازی فعال، بازی آرام، چرت زدن، غذای سبك و وعده‌های غذایی شامل میشود. این برنامه برای اینكه نیازهای فردی كودكان را برآورده كند، انعطاف‌پذیر است نه خشك. جو صمیمانه و حمایت‌كننده است و كودكان هرگز بدون نظارت رها نمی‌شوند.
تعامل بین بزرگسالان و كودكان: مراقبت‌كنندگان بی‌درنگ به ناراحتی نوباوگان و كودكان نوپا پاسخ می‌دهند، آنها را بغل می‌كنند، برای آنها آواز می‌خوانند، با آنها صحبت می‌كنند و برای‌شان كتاب می‌خوانند.
صلاحیت‌های مراقبت‌كننده: مراقبت‌كنندگان در زمینه رشد كودك، كمك‌های اولیه و ایمنی آموزش دیده‌اند.
روابط با والدین: در هر زمانی از والدین استقبال میشود. مراقبت‌كنندگان همیشه با والدین درباره رفتار و رشد كودكان صحبت می‌كنند.
اگر خودتان از او مراقبت می‌كنید...
منتشر شدن اخباری كه از بدرفتاری مربیان مهد در برخی شهرها حكایت می‌كرد و البته ناتوانی بسیاری از خانواده‌ها در تامین هزینه مهدهای خوب، بسیاری از مادرها را به این فكر انداخته كه یك‌تنه از فرزندشان مراقبت كنند. اگر شما هم در گروه مادرانی قرار دارید كه حاضرند آینده شغلی و تحصیلی‌شان را فدای مراقبت از فرزندشان كنند و تا قبل از رسیدن او به سن مدرسه، در خانه و در كنار كودكی كه قرار نیست به مهد برود، بمانند فراموش نكنید نگهداری از بچه‌هایی كه در سن مهدكودك هستند، كاری تمام‌وقت است.
اگر شما از صبح تا شب با مشغول كردن فرزندتان با شبكه پویا می‌خواهید از او مراقبت كنید، بهتر است همین فردا نامش را در یك مهدكودك بنویسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد كنش متقابل بین فرزند و پدر و مادر، اسباب‌بازی‌های مناسب و آزاد بودن كودك برای كاوش طبق برنامه‌ای منظم می‌تواند نگهداری در خانه را برتر از رفتن كودك به مهد جلوه دهد اما در صورتی كه چنین امكانی برای بچه‌های پیش‌دبستانی نباشد، مادران افسرده باشند، مراقبت‌كننده فرصت، امكان یا میل وقت گذراندن با كودك را نداشته باشد، ماندنش در خانه تنها به روان و البته امكان موفقیتش در آینده صدمه می‌زند. پس اول شرایط و توان روانی خودتان را در نظر بگیرید و بعد در این مورد تصمیم‌گیری كنید.
