خرخیار گیاهی علفی چندساله و پایا از تیره ی کدوییان است که از عصاره میوه آن به نام الاتریوم در پزشکی گیاهی استفاده می‌کنند. نام‌های دیگر آن خیار خر، خیار دشتی، خیار وحشی، خیارشنگ، سیم‌آهنگ، سماهنگ، کربز، خیارزه، اسپند، کموزسگی، کموزکول و خیار آب‌پران، خرخیار پران است.
خرخیار بومی مناطق معتدل آسیا، شمال آفریقا و اروپا است. سرده خرخیار در ایران یک گونه دارد که بیشتر در آذربایجان و گیلان می‌روید. در قدیم خرخیار را در روغن می‌جوشاندند و بر بواسیر می‌گذاشتند و آن را سودمند می‌دانستند.
گیاه‌شناسی
خرخیار دارای ساقه ی خزنده و خوابیده و ضخیم است. میوه‌اش مورد توجه است و شیر حاصل از آن به مصارف دارویی می‌رسد. میوه ی این گیاه کمی از زیتون درشت‌تر و به درازی 4 تا 5 سانتی‌متر می‌رسد. رنگ میوه در آغاز سبز است و پس از رسیدن زرد می‌شود. برگ‌های آن سه‌گوش با دمبرگ دراز است؛ گل‌هایش زردرنگ است که در تابستان می‌شکفند.
مشخصات: ساقه ی پوشیده از کرک‌های زبر و خشن، برگ‌ها متناوب، پهن و دارای بریدگی‌های کم‌عمق با دمبرگ دراز پوشیده از کرک بدون پیچک، گل‌ها زرد کوچک و نر و ماده جداگانه روی یک پایه. میوه شبیه بلوط دراز، پس از رسیدن به رنگ سبز مایل به زرد پوشیده از تار زبر، طعم بسیار تلخ، پس از رسیدن میوه، سوراخی در محل اتصال میوه به دمگل ایجاد شده و تخم‌ها با سرعت و شدت و با صدا به خارج پرتاب می‌شوند. ریشه ی آن بزرگ و سفید است.
خواص و کاربرد
رسوب خشک شده ی مغز خیار که در بازار به نام الاتریوم وجود دارد، خاصیت تخدیر دارد و در موارد مالاریا و بیماری آب‌ترسی که در اثر گاز گرفتن حیوانات هار در انسان عارض می‌شود و به هاری معروف است نیز به کار می‌رود.
مسهل و تخلیه‌کننده ی بسیار قوی است همچنین خوراک زیاد آن ایجاد مسمومیت، دل‌پیچه و سردرد می‌کند.
از نظر طبیعت، گرم و خشک است و طبق پزشکی سنتی، پاک‌کننده ی دماغ، مسهل صفرا، بلغم خام و زردآب است و برای لقوه، فلج، صرع، کزاز، سردرد، دردهای مفاصل، نقرس، سیاتیک، سرفه ی سرد، تنگی نفس، گازها، استسقاء، یرقان سیاه، بواسیر، خرد کردن سنگ کلیه و مثانه، قاعده‌آور و ازدیاد ترشح ادرار نافع است. خوردن دم کرده ی آن برای جذام مفید است.
تلخ اما شفابخش
در دانش مدرن ترکیب‌های موجود در خیار وحشی و برگ‌های آن که از مدت‌ها قبل تاثیر آنها روی سلامتی به تایید طبیبان رسیده بود، مجدداً مورد بررسی قرار گرفته و برخی فوائد و خواص آن آشکار شده است.
هرچند داروهای قدیمی، تمام فوائد درمانی مورد ادعای اطباء سنتی را ندارند اما پزشکی مدرن فوائد برخی از آنها همچون «خیار وحشی» را برای سلامتی تایید کرده است.
پزشکان در طب سنتی هندی و چینی به طور قابل توجهی از برگ‌های تلخ و میوه خیار وحشی برای درمان برخی بیماری‌ها با تحریک به استفراغ کردن و حتی درمان بیماری‌های کبدی استفاده می‌کردند.
«ویلیام لوکاس» زیست‌شناس گیاهی در دانشگاه کالیفرنیا در این رابطه گفت: امروزه افراد از خیار وحشی استفاده نمی‌کنند مگر در موارد معدودی که بخواهند از آن به عنوان مسهل بهره ببرند.
در مطالعات پیشین آمده است که ترکیب‌های تلخ موجود در گیاهانی نظیر خیار وحشی فوائد درمانی دیگری هم دارد که از آن جمله می‌توان به درمان التهاب اشاره کرد.
همچنین این ترکیبات موجب تغییر در واکنش‌های مخرب در بدن که منشا دیابت و رشد سلول‌های سرطانی هستند، می‌شوند. با این حال بررسی دقیق این فایده خیار وحشی مشکل است چرا که جمع آوری ترکیب‌های تلخ این میوه به مقدار زیاد امکانپذیر نیست. به همین دلیل لوکاس و همکارانش تلاش کردند تا متوجه شوند کدام اطلاعات ژنتیکی، این ترکیب‌های تلخ را تولید می‌کند.
آنان به سرعت اطلاعاتی که موجب تولید طعم تلخ در برگ‌ها و میوه خیار وحشی می‌شوند را تعیین کردند. سپس از تکنولوژی توالی DNA برای شناسایی تغییرات دقیق در DNA که با مزه تلخی ارتباط دارند، استفاده کرده و مشاهده کردند 9 تغییر در ژن‌ها به تولید مستقیم ترکیب‌های تلخ در این میوه منجر شده است.
به نقل از نیچر ورلد نیوز، درک آنکه چگونه این ترکیب‌های تلخ تولید می‌شوند به متخصصان کمک می‌کند تا فوائد درمانی این میوه را به طور خاص دریابند. متخصصان سعی دارند این‌بار با استدلال‌های تجربی و پزشکی، فوائد درمانی این گیاه را ثابت کرده و از آن برای درمان برخی از بیماری‌های جدی کمک بگیرند.
