یکی از مسائل و مشکلات خاص دوران کودکی، اختلال‌ها و ناروانی‌های گفتاری است که از شایع‌ترین آنها می‌توان از لکنت زبان نام برد.

 طبق چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری بیماری‌های روانی، لکنت زبان نوعی آشفتگی و اختلال در روانی گفتار است که به‌صورت تکرار صداها، کشش صداها، قطع روانی کلام، تکرار کلمات، مکث بین واژه‌ها، ناموزونی تکلم و جایگزین کردن واژه‌ها برای جلوگیری از کشش صداها در بین کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود.

اغلب کودکانی که دچار لکنت زبان هستند، می‌دانند که چه می‌خواهند بگویند و شاید بارها نیز آن را تمرین و تکرار کرده‌اند، ولی به‌راحتی و در شرایطی خاص قادر به بیان آن نیستند.

آنها برای اینکه بتوانند فشار حاصل از وقفه‌های غیر ارادی کلامشان را کاهش دهند، دچار پریشانی و آشفتگی می‌شوند و سعی دارند با تلاش و کلنجار بسیار حرف خودشان را بزنند.

این اختلال معمولا در سنین 2ـ 5 سالگی یعنی زمانی که کوکان در حال فراگیری مهارت‌های کلامی گوناگون، استفاده از لغات جدید، به‌کارگیری جملات طولانی‌تر، صحبت در میان جمع و بیان نظرات و افکارشان هستند و 5 ـ7 سالگی یعنی زمان آغاز مدرسه، برانگیختگی برای یادگیری و کنجکاوی، هیجان ناشی از کلاس و درس، کسب مهارت‌های اجتماعی و ورود به اجتماع بزرگ‌تر ، آغاز می‌شود.

علایم لکنت

علایمی که می‌توانند نشان‌دهنده لکنت زبان باشند، عبارتند از:

1. تکرار یک سیلاب که در این حالت کودک وقتی می‏خواهد بگوید لیوان؛ به جای لیوان می‏گوید: «لی‌لی‌لی‌لی‌وان، وان»

2. وقفه در شروع تکلم یا در بین سیلاب‏ها که در این شرایط نیز کودک مبتلا به لکنت زبان برای گفتن لیوان ممکن است بگوید «لی» و پس از چند ثانیه دیگر: «لیییییی وان»

3. جایگزین کردن برخی لغات برای نگفتن کلمات مشکل

4. تکرار واژه‌های تک هجایی

5. انجام حرکت‌های اضافی مثل چشمک زدن، تیک، لرزش فک‌ها و لب و دهان

6. بیان واژه‌های مشکل که با تنش فیزیکی ادا می‌شوند.

شیوعش چقدر است؟

5 تا 8 درصد کودکان به این بیماری مبتلا می‏شوند. شیوع این اختلال در پسرها 5 برابر است. حدود 65 درصد بیماران مبتلا به لکنت زبان پس از مدتی خوب می‏شوند. البته گاهی در برخی، بیماری مزمن می‌شود و تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد.

عوامل موثر در بروز لکنت زبان

عامل اصلی ایجاد لکنت، استرس شدید است. البته یادگیری از اطرافیان و ابتلا به بیماری‏های مغزی مثل ضربه مغزی در موارد کمی باعث ایجاد این اختلال می‏شود. شایع‏ترین استرس‏ها در ایجاد این اختلال، استرس شدید و ناگهانی مثل محبوس کردن کودک در اتاق و ریختن فلفل روی زبان او و داغ زدن بر بدن و کتک زدن است. لکنت زبان در همه کودکان به یک شکل نیست.

در گروهی از کودکان لکنت همراه با اضطراب، فشارهای عصبی، تیک‌های جسمانی، تغییر حالت‌های چهره و حتی گریه است و در گروهی دیگر، باعث ناتوانایی‌های شدید ارتباطی می‌شود.

لکنت در بین کودکان خردسال، ناپایدار و گذراست و می‌تواند از یک روز به روز دیگر و از یک موقعیت تا موقعیت دیگر تغییر کند. پس فراموش نکنید که لکنت زبان می‌تواند به شکل حاد و ظرف چند ساعت نیز ایجاد ‏شود؛ مثلا کودکی ممکن است به‌صورت تدریجی دچار لکنت و این اختلال در او ماندگار شود، در حالی که ممکن است در کودکی دیگر، کاملا ناگهانی و یکباره شروع شود و حتی یکباره نیز از بین برود.

علت این تغییرات می‌تواند با حالت‌های روانی، خستگی، نگرانی و شتاب او برای توضیح دادن مطلب در ارتباط باشد.

محرک‌های لکنت

علایم لکنت در موارد زیر تشدید می‏شود:

• تحقیر یا تمسخر کودک

• مواجهه کودک با هرگونه استرس

• ترس از صحبت در جمع به‌خصوص افراد غریبه

• در امتحان‌های شفاهی

• بیان یک خبر هیجانی

کاهنده‌های لکنت

عواملی که باعث کاهش لکنت می‌شوند عبارتند از:

• تکرار و تمرین حرف‌زدن

• روش آرام‌سازی و کاهش اضطراب

• صحبت روبروی آینه

• خواندن شعر به شکل موزون و آهنگین

• صحبت با عروسک

• حرف زدن با اشیاء

نقش والدین در درمان لکنت

1. بپذیرید این اختلال در کودکان، نوعی بیماری است پس بروز لکنت زبان را طبیعی تلقی نکنید چراکه به درمان نیاز دارد.

2. زمانی که کودک قصد دارد خبر هیجانی را بیان کند، او را تشویق به آرامش و بعد صحبت کنید.

3. به هیچ‌وجه فرد مبتلا به لکنت زبان را مسخره نکنید و از هرگونه تقلید و تکرار نوع بیان او بپرهیزید.

4. اگر کودک در شروع یا ادامه کلام دچار لکنت شد، خیلی آرام کلمات صحیح را برایش بیان کنید بدون اینکه حتی به کودک بگویید چرا اینگونه حرف می‎زنی!

5. اگر خودتان نیز دچار اضطراب می‏شوید، حتما درصدد رفع آن باشید. در صورت نیاز برای دریافت درمان دارویی، به روان‏پزشک مراجعه کنید.

6. اگر کودکتان دچار لکنت زبان است، سعی کنید در خانه خیلی آرام و شمرده با او حرف بزنید حتی با دیگر فرزندان و همسرتان.

7. محیطی آرام و به دور از تنش در خانواده فراهم کنید.

8. مرتب کودک را به آرامش تشویق کنید و از او بخواهید در کمال آرامش صحبت کند.

9. حتما از گفتاردرمانگر برای حل مشکل فرزندتان کمک بگیرید و به توصیه‏های وی نیز عمل کنید. ایجاد هماهنگی میان گفتار و تنفس، افزایش مهارت واژه‌یابی کودک، کاهش اضطراب و به دنبال آن افزایش اعتمادبه‌نفس از جمله راهکارهای درمان است که به‌وسیله گفتاردرمانگر انجام می‌شود.

10. متاسفانه بیشتر والدین از روان‏پزشکان می‏خواهند داروی آرام‌بخش برای کودکشان تجویز کنند اما استفاده از آرام‏بخش‌ها اگرچه در درمان بزرگسالان مفید است اما در کودکان معمولا موثر نیست و کمک چندانی در روند درمان کودک نخواهد داشت.

11. فراموش نکنید این بیماری قابل‌درمان است و به کودک هم مرتب این موضوع را تاکید کنید که شرایطش نسبت به قبل رو به بهبود است و خواهد بود.

بیماری‏هایی که می‌توانند با لکنت زبان همراه باشند

لکنت زبان در برخی موارد با سایر اختلال‌های روان‌پزشکی کودکان همراه است از جمله اختلال تیک عصبی، شب‏ادراری، اضطراب، حمله‌های هراس، نشانگان استرس شدید پس از حوادث و سوانح، کم‏خوابی، کابوس‏های شبانه، اختلال در تمرکز و حافظه و حمله‌های خشم و عصبانیت. اضطراب و افسردگی نیز از عوارض شایع این اختلال هستند. از سایر عوارض شایع ابتلا به لکنت زبان می‏توان به گوشه‏گیری، اختلال در عملکرد اجتماعی و کاهش قدرت تمرکز و حافظه، کاهش اعتماد به‏ نفس اشاره کرد.