معلولیت، به ناتوانی در انجام تمام یا قسمتی از فعالیت‌های عادی زندگی فردی یا اجتماعی به علت وجود نقصی مادرزادی یا اکتسابی، در قوای جسمانی یا روانی اطلاق میشود.
انواع معلولیت‌ها
معلولیت‌های جسمی شامل موارد زیر است:
الف: معلولیت‌های حواسی: مانند نابینایی و ناشنوایی
ب: معلولیت‌های حرکتی: شامل انواع نقص‌عضوها، ضایعات نخاعی و ناهنجاری‌های مربوط به اسکلت و عضلات
ج: معلولیت احشای داخلی: شامل ناهنجاری‌های قلبی- عروقی، تنفسی، کلیوی و ...
معلولیت ذهنی شامل موارد زیر است:
الف: عقب‌ماندگی ذهنی
ب: بیماری روانی
علل معلولیت‌ها
معلولیت‌های اکتسابی: بر اثر تصادفات، حوادث یا بلاهای طبیعی، جنگ، آتش‌سوزی، مسمومیت‌ها یا بیماری‌های مزمن و عوارض ناشی از آنها، فرد ممکن است دچار این معلولیت شود.
در برخورد با افراد ناشنوا باید آرام و شمرده صحبت کرد و موقع صحبت روی خود را به سمت فرد نگه‌داشت تا بتواند با لب‌خوانی منظور ما را درک کند. صحبت با صدای بلند باعث میشود که وی نتواند منظور ما را به خوبی درک کند. چون در این حالت، لب‌خوانی مشکل میشود.
معلولیت‌های مادرزادی: علل معلولیت مادرزادی را به‌طورکلی به دو دسته تقسیم می‌کنند:
عوامل دوران بارداری: نظیر عوامل ژنتیکی، سوءتغذیه مادر، سن بالای مادر، رعایت‌نکردن بهداشت دوران بارداری، اشعه، دارو، بیماری مادر و استعمال دخانیات
عوامل هنگام زایمان: زایمان مشکل و طولانی، زایمان‌های غیربهداشتی و ضربات وارده به نوزاد هنگام تولد.
راه‌های پیشگیری از معلولیت‌ها
پرهیز از ازدواج‌های فامیلی، مراقبت‌های دوران بارداری، تغذیه صحیح مادر، اجتناب از باردارشدن در سنین بالای ۳۵سال و زیر ۱۸سال، مصرف نکردن دارو هنگام بارداری، اجتناب از در معرض اشعه قرار گرفتن و انجام زایمان در شرایط کاملا بهداشتی و تحت‌نظر فرد دوره‌دیده ازجمله اقداماتی است که می‌تواند از بسیاری معلولیت‌ها پیشگیری کند.
برخورد خانواده با افراد معلول باید چگونه باشد؟
درک این نکته مهم است که اگرچه ممکن است فرد معلول با دیگران تفاوت داشته باشد ولی تکیه بر ناتوانی فرد، نه‌تنها کمکی به وی نمی‌کند بلکه بر مشکلات او خواهد افزود.
افراد معلول، غالبا مشکلاتی دارند که مانع انجام برخی از فعالیت‌های آنها میشود یا احتمالا آنها بعضی کارها را به شکل دیگری انجام می‌دهند، اما اکثر افراد معلول نیز می‌توانند پس از آموزش لازم، بسیاری از فعالیت‌های عادی زندگی را با اندک تفاوت یا آهسته‌تر از دیگران انجام دهند.
آنچه یک معلول نیاز دارد، پذیرفتن و باورکردن توانایی‌های اوست نه غصه خوردن برای ناتوانی وی.
علت معلولیت‌های جسمی و حرکتی چیست؟ و چگونه باید با آنها برخورد کرد؟
افراد مبتلا به ضایعات نخاعی، معمولا از ناحیه پا دچار ناتوانی هستند و فلج‌های مغزی می‌تواند هریک از اندام‌ها یا همه آنها را مبتلا سازد.
بیماری‌ها، حوادث و تصادفات نیز می‌توانند سبب بروز نوعی نارسایی حرکتی در فرد شوند. در برخورد با معلول جسمی باید ضمن توجه به محدودیت‌های حرکتی فرد، دیگر توانایی‌های او در حدی تقویت شود که حتی‌الامکان بتواند نارسایی‌ها را جبران کند.
با افراد نابینا چگونه باید برخورد کرد؟
در برخورد با فرد نابینا باید تلاش کرد تا در صورت وجود بینایی حتی به صورت جزیی، با استفاده از روش‌های مناسب، مهارت‌های فرد را در استفاده از آن بالا برد. تقویت حواس دیگر فرد، وی را در مواجهه با عوامل محیطی موفق‌تر می‌سازد.
وضعیت زندگی و اثاثیه منزل، باید به نحوی چیده شود تا نابینا بتواند به‌راحتی وسایل موردنیاز خود را پیدا کند. خوشبختانه امروزه با استفاده از الفبای بریل، نابینایان می‌توانند با سواد شوند، بخوانند و بنویسند.
با افراد ناشنوا چگونه باید برخورد کرد؟
در برخورد با افراد ناشنوا باید آرام و شمرده صحبت کرد و موقع صحبت روی خود را به سمت فرد نگه‌داشت تا بتواند با لب‌خوانی منظور ما را درک کند. صحبت با صدای بلند باعث میشود که وی نتواند منظور ما را به خوبی درک کند. چون در این حالت، لب‌خوانی مشکل میشود.
به چه افرادی عقب‌ماندگان ذهنی می‌گویند؟
عقب‌ماندگان ذهنی، افرادی هستند که از نظر فعالیت‌های ذهنی، نسبت به همسالان خود نارسایی دارند و عقب مانده‌اند. در نتیجه از نظر توانایی یادگیری، همسازی با محیط، بهره‌برداری از تجربیات، درک مفاهیم، قضاوت و استدلال صحیح، به درجات مختلف محروم‌اند.
عقب‌ماندگان ذهنی
به چند گروه تقسیم می‌شوند؟
آموزش‌پذیر: بهره‌هوشی این افراد، بین ۷۰-۵۰ است. این گروه، به‌طورکلی چه به لحاظ حرکات و حواس و چه به لحاظ روانی، از کودکان عادی کندتر هستند. سازگاری اجتماعی این افراد، به شرایط محیطی آنها بستگی دارد. در برخورد با این افراد، باید متوجه محدودیت‌های ذهنی آنها بود.
انتظارات والدین نیز باید با توجه به شرایط ذهنی آنها باشد.
تربیت‌پذیر: بهره‌هوشی این گروه، بین ۵۰- ۲۵ است. به لحاظ عاطفی وضع بسیار متغیری دارند. معمولا وقتی چیزی را طلب می‌کنند مهربان و مطیع هستند، لیکن در مقابل مخالفت‌های دیگران حملات خشم و غضب و عصبانیت شدید از خود بروز می‌دهند.
توانایی ذهنی این افراد در هر سنی که باشند در حد توانایی‌های ذهنی کودک ۷- ۶ ساله باقی می‌ماند.
والدین، در برخورد با آنها باید به توانایی ذهنی آنها توجه کنند و در هر حال، توجه داشته باشند که اگرچه از لحاظ جسمی، روزبه‌روز بزرگتر می‌شوند ولی در توانایی‌های ذهنی، همچنان محدودیت دارند.
حمایت‌پذیر: بهره‌هوشی این گروه، در حد ۲۵ و کمتر از آن است. به لحاظ ظاهر، وضع چهره اغلب این کودکان غیرعادی است و توانایی کنترل خود را ندارند. در اکثر موارد آب دهانشان از گوشه لب‌ها به طرف خارج سرازیر است.
بسیاری از آنها در ایستادن و راه‌رفتن مشکل دارند. به لحاظ عاطفی نیز حالت بی‌تفاوت دارند. با آموزش‌های مناسب از طریق بکارگیری مکانیسم شرطی در بعضی از این افراد، آنها می‌توانند در برخی امور شخصی همکاری کنند؛ ولی در هر حال در اکثر موارد برای زنده ماندن، محتاج حمایت دیگران هستند.
چگونگی برخورد منطقی با افراد معلول
انسان موجودی است اجتماعی که برای ادامه حیات و تأمین نیازهای اولیه خود نیازمند برقراری ارتباط متقابل با دیگران است. یکی از عوامل موثر در زندگی فردی و اجتماعی هرکس تامین نیازهای اوست.
انسان به‌جز نیازهای اولیه خود (لباس، غذا، خواب، مسکن و...) نیازهای دیگری هم دارد که نقش مهمی در زندگی او ایفا می‌کند (نیاز به محبت‌کردن، محبت‌دیدن، مصاحبت با دیگران و...) بدیهی است تأمین این نیازها منجر به تأمین بهداشت روانی افراد خواهد شد.
آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که درصدی از افراد هر جامعه در اثر عوامل گوناگون ارثی یا محیطی به معلولیت و ناتوانی گرفتار می‌شوند...
برخورد منطقی با افراد معلول
(در آمریکا از هر ۵ نفر یک نفر با ناتوانی مواجه است که رقمی حدود ۴۹میلیون نفر را شامل میشود) معلولان نیز به‌عنوان یکی از اعضای گروه‌های متعلق به جامعه از این قاعده مستثنی نبوده و با وجود مشکلات و معضلات اجتماعی از قبیل موانع فیزیکی، عدم‌اشتغال مناسب، نداشتن شرایط ازدواج و... علاقه‌مند هستند تا با دیگران ارتباطی منطقی و معقول داشته باشند.
یکی از تنگناهای عمده عزیزان معلول، ارتباط دیگران با آنهاست. اکثریت افراد جامعه متأسفانه بدون درنظر گرفتن شرایط و توانمندی‌های معلولان به‌طور خواسته یا ناخواسته و بیشتر با هدف دلسوزی و ترحم افراطی با آنان رفتار کرده که این امر ضربات روحی جبران‌ناپذیری را به آنان وارد می‌سازد.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشت آن است که افراد معلول در کنار محدودیت‌های خود از توانمندی‌هایی نیز برخوردارند که در صورت ایجاد بستر مناسب می‌تواند تقویت شود. در رابطه با معلولیت به توصیه‌های ذیل توجه داشته باشید:
* به‌خاطر داشته باشید که هیچ‌گاه به عدم توانایی افراد توجه نکنید. مطمئن باشید هرکس دارای توانایی‌هایی است که باید شرایط بروز آن فراهم شود.
* افراد معلول مانند سایر افراد جامعه خواهان احترام متقابل هستند، باید دقت داشت که با آنها برخورد مناسب شود.
* با وقار، متواضع و با احترام باشید و با دیگران طوری رفتار کنید که انتظار دارید با شما رفتار کنند.
* هنگام برخورد با افراد معلول در کنار ناتوانی به توانمندی آنها هم توجه داشته باشید.
* در لحظه برخورد با افراد معلول با آنان به صورت واضح، شفاف و ساده صحبت کنید. از اداکردن جملات به صورت دست‌وپا شکسته و نامفهوم اجتناب ورزید.
* اگر در برقراری ارتباط با افراد معلول مشکل دارید، موضوع را با آنان مطرح کرده و از آنها در این خصوص کمک بگیرید. چنانچه تاکنون در چگونگی تعامل با افراد معلول اشتباهی انجام داده‌اید با شهامت عذرخواهی کنید و تلاش کنید آن رفتار را اصلاح کنید.
* از طریق ظاهر افراد معلول درمورد توانایی یا ناتوانی آنان قضاوت عجولانه نکنید، به‌خاطر داشته باشید برخی از ناتوانی‌ها در ظاهر افراد مشخص نبوده و امکان دارد شما نتوانید تصمیمات درستی را اتخاذ کنید.
* بدون اجازه و هماهنگی لازم از وسایل کمک توانبخشی افراد معلول (صندلی چرخدار، عصا و...) استفاده نکنید یا آن را جابه‌جا نکنید.
* هنگام مواجه‌شدن با افراد معلول بدون توجه به سن و جنسیت آنان رفتاری معقول و مناسب داشته باشید.
* افراد عادی جامعه هنگام مواجه‌شدن با یکدیگر و بروز احساسات مثبت، با یکدیگر دست می‌دهند. هنگام برخورد با افراد معلول به‌دلیل وجود برخی محدودیت‌ها در دست دادن به آنها عجله نکنید و اجازه دهید اول آنها در این امر پیشقدم شوند. بدون دادن دست، با نشان‌دادن چهره بشاش و خندان هم می‌توان در برقراری ارتباط سازنده و دوستانه موفق بود.
* هیچ‌گاه درمورد چگونگی بروز معلولیت از افراد معلول سؤال نکنید. چنانچه ضرورتی در آن احساس می‌کنید، بهتر است ابتدا شرایط مناسبی را آماده کنید تا فرد معلول با رغبت به سؤالات شما پاسخ دهد.
* هنگام مصاحبت با افراد معلول از گفتن کلمات منفی و تحریک‌آمیز اجتناب ورزید مثلا هنگام روبه‌رو شدن با فردی که ام‌اس دارد، به جای گفتن کلماتی مانند ام‌اسی است و... به صورت شفاف بگویید که این شخص بیماری ام‌اس دارد.
* به یاد داشته باشید که معلولیت به معنی ازکارافتادگی و منزوی‌شدن نیست، اغلب افراد معلول در بسیاری زمینه‌ها توانمند بوده و می‌توانند درصورت مناسب‌بودن شرایط به‌طور مستقل زندگی کنند.
چگونگی تعامل با افراد معلول
* هنگام مکالمه با افراد معلول به‌ویژه افراد با محدودیت‌های گفتاری باید زمان بیشتری جهت پاسخگویی در اختیار آنان قرار داشته باشد.
* معلولیت و ناتوانی همیشه خود را به‌صورت واضح نشان نمی‌دهد، افرادی که دارای بیماری‌هایی مانند دیابت، صرع، انواع سرطان‌ها، نارسایی‌کلیوی، بیماری‌های عروقی و... هستند نیز به‌نوعی با ناتوانی روبه‌رو هستند، لذا لازم است هنگام برخورد با آنان نیز رفتاری مناسب داشت.
* معلولان در برخی موارد به دلیل عوارض ناشی از معلولیت ازقبیل داشتن درد، استفاده از داروها، عوارض جانبی داروها و... به‌نوعی بیقراری، خواب آلودگی، اختلال در قدرت تفکر و تکلم و... مواجه می‌شوند که ضرورت دارد شرایط آنان را درک کرده و برخوردی مناسب با آنها داشته باشیم.
* فراموش نکنید اکثریت افراد معلول این توانایی را دارند که به‌طور مستقل زندگی کنند، اغلب این افراد، از کار افتاده و بیمار نیستند.
