دكتر علی باغبانیان، روانپزشک، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران:
یکی از شایع‌ترین اختلال‌های روان‌پزشکی در کودکان، ناخن‌جویدن است که جزو گروه بیماری‌های عادتی محسوب میشود. انگشت مکیدن نیز از دیگر موارد اختلال عادتی مشابه ناخن جویدن در کودکان به شمار می‌رود. شیوع ناخن جویدن در کودکان حدود 10 درصد است. این اختلال هم در پسربچه‌ها و هم در دختربچه‌ها دیده میشود. در بیشتر موارد، این بیماری بین 2 تا 4 سالگی شروع میشود. تعداد قابل‌توجهی از این کودکان دوره‌هایی از انگشت مکیدن را نیز دارند.
معمولا در ابتدا ناخن جویدن به شکل کندن پوست اطراف ناخن شروع میشود و در ادامه، کودک ناخن‌ها را با دست جدا می‌کند و سپس با دندانش، آنها را می‌جود. کندن جوش‌های صورت، موهای بدن و گاهی حتی کندن مو با این اختلال دیده میشود.
علل
این اختلال همانند سایر اختلال‌های روان‌پزشکی، علت واحدی ندارد و معمولا استرس را به عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد آن متهم می‌کنند. نگرانی کودک از جداشدن از والدین (به‌خصوص مادر) و ترس از آسیب بدن و تاریکی، باعث میشود کودک دچار اضطراب شدید شود. اگر کودک نتواند در اسرع وقت با کمک والدین و اطرافیان به آرامش برسد، به عادت‌های رفتاری مثل ناخن جویدن روی می‌آورد. البته بعد از گذشت چند هفته تا چند ماه حتی در صورت حذف عامل اضطراب، این اختلال به شکل یک عادت ماندگار در کودک به چشم می‌خورد.
هر چند عوامل زیست‌شناسی، نقش بسزایی در بروز این بیماری ندارد ولی دیده شده است در فرزندان والدینی که مضطرب هستند و سابقه ناخن جویدن در خانواده‌ها آنها وجود دارد، شیوع این اختلال بیشتر است. پس یادگیری از والدین یا اطرافیان کودک یکی از علل احتمالی بیماری به شمار می‌رود. لازم به ذکر است حتی در کسانی که سال‌ها قبل با، یا بدون درمان بیماری بهبود پیدا کرده، امکان دارد با یک استرس، بیماری‌شان عود کند. این اختلال در کودکانی که شیر مادر می‌خورند و در 2 سال اول زندگی با مادر هستند، کمتر دیده میشود.
عوارض
هرچند در ابتدا کودک با ناخن جویدن به دنبال کسب آرامش است و انجام این کار باعث کاهش اضطراب در او میشود، ولی بعدها باعث ایجاد و تشدید اضطراب، افسردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس، گوشه‌گیری و کاهش عملکرد ذهنی، اجتماعی و در سنین بالاتر شغلی میشود. عوارض جسمی این اختلال نیز شامل خونریزی، عفونت مکرر دور انگشتان و در موارد شدید تغییر شکل ناخن‌ها و انگشتان میشود.
عفونت‌های گوارشی و ابتلا به انگل نیز در مواردی دیده شده است. در برخی موارد هم که کودک به بیماری‌های جسمی مانند کم‌خونی مبتلاست، ابتلا به بیماری می‌تواند این اختلال را ایجاد کند. معمولا ناخن جویدن هنگام تماشای فیلم‌های ترسناک یا بازی‌های مهیج و انجام فعالیت‌های فکری مانند درس خواندن تشدید میشود.
درمان
با توجه به اینکه این عادت رفتاری طی چند ماه یا چند سال اتفاق افتاده، والدین نباید توقع داشته باشند این اختلال به زودی برطرف شود. چنین تصوری باعث میشود به علت بهبود نیافتن در زمان کوتاه یا عود بیماری، کودک افسرده و ناامید شود و درمان را رها کند.
اگر کودک شما با چنین مشکلی مواجه است، شما به عنوان یک پدر یا مادر باید به نکته‌های زیر توجه کنید:
1) بیشترین سهم درمان برعهده خود بیمار است، سپس خانواده او و در نهایت کادر درمانی.
2) انجام مشاوره و رفتار درمانی از ضروریات درمان این بیماری است.
3) ناخن‌های کودک باید تا حد امکان کوتاه باشد تا تحریک به جویدن آن نشود.
4) والدین وقتی ناخن کودک را می‌گیرند، بهتر است او را تشویق کلامی کنند. استفاده از روش تشویق بسیار موثر است: «اگر یک هفته ناخن‌هایت را نجوی، آخر هفته می‌رویم پارک، رستوران یا سینما و...»
5) به هیچ‌وجه با استفاده از لاک ناخن درصدد رفع مشکل ناخن جویدن کودک نباشید چراکه این روش نه‌تنها تاثیری در درمان ندارد بلکه با جویدن ناخن آغشته به لاک، ممکن است کودک مسموم شود.
6) چسب زدن به ناخن و بستن انگشتان هم نه‌تنها به درمان کمک نمی‌کند بلکه با این کار امکان تغییر شکل انگشتان وجود دارد. در مواردی حتی انجام این کار برای مدت کوتاه، انگشتان را کج می‌کند.
7) کودک را به‌دلیل ناخن جویدن به‌خصوص در جمع سرزنش یا تمسخر نکنید. بهتر است در مورد عوارض این اختلال با کودک در تنهایی صحبت کنید. ترجیحا این کار باید به‌وسیله افرادی غیر از والدین، به‌خصوص درمانگران، مطرح شود.
8) از آنجا که این بیماری به‌تدریج شکل گرفته، برای درمانش باید حوصله به خرج داد. مثلا در ابتدا می‌توان به کودک گفت در شروع درمان در هفته اول اجازه داری فقط ناخن انگشت کوچکت را بجوی و در هفته دوم ناخن دوم و هفته سوم انگشت اشاره و....تا به این ترتیب کودک عادتش را کاملا ترک کند.
9) امکان دارد کودک در صورت مواجهه با استرس کوتاه‌مدت شروع به ناخن جویدن کند که معمولا تا قبل از 2 هفته برطرف می شود ولی اگر بعد از 2 هفته این عادت ادامه یافت، باید درمان جدی شود.
