«خاله سلبال مسکیمو دیدی؟ بابام خلیده!» با تعجب گفتم: «آرتین چی گفتی؟ متوجه نشدم.» آرتین حدودا 3 سال و نیمه است اما گفتارش واضح نیست و بیشتر مواقع مادرش مجبور است صحبت های او را برای اطرافیان ترجمه کند و گفت درباره شلوار جدیدش حرف می زند به مادرش گفتم شاید بد نباشد او را نزد گفتاردرمانگر بفرستد... آیا واقعا نیازی به گفتاردرمانی برای کودکی در این سن نیست؟ نباید نگران فردای آرتین و بچه هایی مثل او و مدرسه رفتنشان بود؟ با خانم دکتر یادگاری، آسیب شناس گفتار و زبان در این باره صحبت کردیم.
کدام کودکان به گفتاردرمانی نیاز دارند؟
کودک یک ساله گفتار را به صورت تک کلمه شروع می کند. وقتی سنش به یک سال و نیم می رسد، تعداد کلمات افزایش می یابد و در 2 سالگی می تواند جمله های 2 کلمه ای بگوید. به تدریج دامنه کلمات و جمله ها و گفتار پیوسته کودک کامل تر می شود. هر کودکی رشد زبان را مثل سایر توانایی های رشدی- حرکتی در سن مشخصی پشت سر می گذارد و همان طور که مثال زدم، در هر مرحله نشانه هایی از رشد زبان بروز می کند. توجه به این نشانه ها مشخص می کند کودک تاخیر گفتاری دارد یا نه. مثلا اگر در 2 سالگی هنوز کودکی قادر به بیان تک کلمه نیست، باید والدین به گفتاردرمانگر مراجعه کنند.
یعنی فقط داشتن گفتار مهم است؟ قابل فهم نبودن کلماتی که کودک می گوید به گفتاردرمانی نیاز ندارد؟
همزمان با رشد زبان، صداهای تولیدشده در گفتار هم دقیق تر و مفهومی تر می شوند. «م»، «ب» و «د» جزو صداهایی هستند که زودتر ظاهر می شوند و صداهایی مثل «ک» و «گ» و «س» و «ز» دیرتر ظاهر می شوند و آخرین صدا، «ر» هست. رشد این صداها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برخی کودکان صداها را به وضوح بیان نمی کنند و گفتار نامفهومی دارند. متاسفانه زمانی والدین به این موضوع دقت می کنند که فرزندشان وارد پیش دبستانی شده و اولیای مدرسه متوجه مشکل گفتاری کودک می شوند. این تاخیر و بی توجهی در تحصیل کودک مشکل آفرین خواهد شد.
اگر به دلایلی سن طلایی درمان گفتار گذشت، دیگر اصلاح شدنی نیست؟
حتی در بزرگسالانی که مشکلاتی در گفتار و زبان دارند، امکان معالجه وجود دارد اما درمان به مراتب سخت تر است چون عادت های غلط گفتاری به حدی در زبان نفوذ کرده که فرد قادر به ترک آنها نیست.
آیا بیماری های خاصی وجود دارد که به واسطه ابتلا به آنها کودک دچار تاخیر گفتاری شود؟
در برخی شرایط خاص مثلا در کودکانی که نارس متولد می شوند، تاخیر گفتار و زبان قابل پیش بینی است و تمهیداتی وجود دارد که گفتاردرمانی از طریق لمس درمانی و تقویت مهارت های مربوط به تغذیه به ایجاد مهارت های دهانی ـ حرکتی از همان سنین پایین کمک کند. نشانگان های ژنتیکی خاصی هم مثل نشانگان داون یا نشانگان هایی که باعث عقب ماندگی های ذهنی و تاخیرهای روانی-حرکتی یا شناختی می شود، وجود دارد که کودک با آن متولد می شود و مشکلات گفتاری در این کودکان قابل پیش بینی است. اما در برخی موارد تاخیر و آسیب های کلامی بدون علت است و کودک در سایر حیطه های شناختی و هوشی بدون مشکل است حتی شنوایی سالمی دارد اما در ادای کلمات و جمله ها به مشکل برمی خورد. در این شرایط مراجعه به گفتاردرمانگر و توجه به برخی تمهیدات به رشد زبان کمک می کند.
آیا می توان گفت تاخیر کلامی در هر شرایطی نگران کننده است؟
تاخیر در رشد زبان اگر درحد چند ماه باشد، نگران کننده نیست یعنی اگر کودکی تمام مهارت های حرکتی-شناختی را داشته و شنوایی اش ایرادی نداشته باشد، ارتباط چشمی خوبی برقرار کند و مفاهیم را با رفتارش برساند و ارتباط اجتماعی خوبی داشته باشد، تاخیر چند ماهه کلامی نگران کننده نیست اما این کودکان هم باید تا قبل از 3 سالگی به لحاظ گفتاری راه بیفتند. با این حال مشاوره با گفتاردرمانگر برای تشخیص موارد نگران کننده توصیه می شود. مثلا به خصوص برای لکنت زبان به مشاوره نیاز است.
درمان را نیمه کاره رها نکنید
آقای گلریز، کارشناس ارشد آسیب شناسی گفتار و زبان
معمولا کودکانی كه به دلیل اختلال های گفتار و زبان همراه والد یا والدین برای اولین بار در کلینیک حضور پیدا می کنند، ارزیابی می شوند و قرار جلسات منظم هفتگی برای آنها تعیین خواهد شد. ممکن است والدین در جلسه حضور داشته باشند یا خارج از اتاق درمان منتظر بمانند. معمولا بعد از هر جلسه، گفتاردرمانگر توصیه های لازم در مورد تمرین ها را به والدین می دهد و آنها در طول هفته باید سعی کنند تمرین ها را در منزل انجام دهند تا یادگیری در محیط واقعی زندگی انجام شود و کودک آنچه می آموزد به محیط های روزمره زندگی تعمیم دهد.
متاسفانه برخی از والدین بعد از مراجعه اول یا گذراندن چند جلسه گمان می کنند نیازی به ادامه درمان نیست و خودشان می توانند درمان را انجام دهند اما این باور کاملا نادرست است. والدین به تنهایی و بدون مشاوره آسیب شناس گفتار و زبان قطعا نخواهند توانست آموزش های لازم را برای کودک خود انجام دهند. آسیب شناس گفتار و زبان در طول پروسه درمان هم نقش درمانگر و هم نقش هدایت گر والدین را انجام می دهد و موثرترین نتایج درمانی از همکاری سه عنصر اصلی درمان یعنی مراجع، درمانگر و والدین به دست خواهدآمد.
