آیا شما جزو کسانی هستید که گاهی برخلاف میل باطنی خود، ناچار تقاضای دیگران را می پذیرید؟ آیا نمی توانید نارضایتی خود را از یک دوست بیان کنید؟ آیا قبول تمجید و تحسن دیگران برایتان دشوار است؟ اگر پاسخ شما مثبت است، به احتمال زیاد در زمینه داشتن رفتاری قاطعانه و با جرأت مشکل دارید.
جرأتمندی، ابراز واضح، صادقانه و مناسب احساسات، باورها و نگرش است. با رفتار قاطعانه، مانع سوءاستفاده دیگران شده و از تحمیل شدن خواسته های دیگران بر خود جلوگیری می کنید. اگر در گذشته رفتاری قاطعانه را ناراحت کننده یافته اید؛ شاید آن را با پرخاشگری اشتباه گرفته اید. پرخاشگری، یک شیوه دفاع از خود است که در آن به حقوق شخص دیگر تجاوز می شود.
پرخاشگری، به صمیمیت آسیب می زند و شأن شما را در دید دیگران پایین می آورد؛ اما جرأتمندی، دفاع از خود است بدون ذره ای تجاوز به حقوق دیگری.
برای درک بهتر تفاوت جرأتمندی (رفتاری بین برخورد منفعلانه و پرخاشگری)، با هر یک از رفتارهای انفعالی و پرخاشگرانه، به مثال های بعد توجه کنید.
فردی در صف خرید می خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می گوید: «اجازه می دهید زودتر از شما خرید کنم؟ من عجله دارم!»
پاسخ انفعالی: «بله می توانید!»
پاسخ پرخاشگرانه: «آهای، می خواهی چه کار کنی، برو آخر صف بایست!»
پاسخ همراه با جرأتمندی: «متاسفم، من هم عجله دارم و نمی توانم اجازته دهم.»
جرأت ورزی به شما کمک می کند معقولانه این تقاضاها را رد کنید. علاوه بر این، جرأت ورزی در موقعیت های زیر هم کمک کننده است:
- داشتن تقاضای معقول از دیگران
- برخورد درست با مخالفت دیگران
- جلوگیری از تعارضات پرخاشگرانه غیرضروری
- اعلام موضع خود در تصمیم های جمعی
به طور کلی جرأت ورزی، یعنی دفاع از حقوق خود و بیان مستقیم، صادقانه و مناسب افکار و احساسات خود. افراد با جرأت برای خود و دیگران احترام قائل هستند، منفعل نبوده و ضمن اینکه به خواسته ها و نیازهای دیگران احترام می گذارند، اجازه نمی دهند دیگران از آنها سوءاستفاده کرده وارتباطی مهرآمیز با آنها برقرار کنند.
سه گام اساسی در جرأت ورزی
برای جرأت ورزی دست کم باید از سه مرحله عبور کرد:
گام اول) پیش از اعلام موضع
1- ابتدا از موضع خود مطمئن شوید؛ یعنی مشخص کنید که می خواهید بگویید بله یا خیر. اگر مطمئن نیستید، بگویید: «برای پاسخ دادن باید کمی فکر کنم!» زمان پاسخگویی خود را هم مشخص کنید.
2- اگر شما به خوبی متوجه نشده اید که فرد مقابل از شما چه تقاضایی دارد، از او توضیح روشنی بخواهید.
گام دوم) اعلام موضع با جمله سه بخشی
این مرحله در واقع مهمترین روش جرأت ورزی را دربر می گیرد. قبل از توضیح این روش باید بیاموزیم که هر ارتباط کلامی با مجموعه ای از رفتارهای بدنی همراه است. این رفتارهای بدنی که به «زبان بدن» شهرت دارند، معانی فرهنگی خاص خود را دارند.
در رفتارهای جرأت ورزانه بدن باید راست باشد، سر بالا نگه داشته شود، رابطه چشمی مستقیم برقرار شود و در مجموع در صدا و رفتار فرد، قاطعیت و اطمینان موج بزند. فرض کنید دوستی می خواهد کتاب شما را قرض بگیرد. قاطعانه ترین و در عین حال محترمانه ترین جمله ای که می توانیده بگویید از سه بخش تشکیل شده است:
1- بخش همدلانه یا بازخورد مثبت
این بخش که با کلمه «من» شروع می شود فضا را دوستانه کرده و از پرخاشگرانه بودن جمله تان جلوگیری می کند. همچنین طرف مقابل اغلب می فهمد که شما علت درخواست و مشکل او را درک کرده اید: «من می دانم که شما کتاب من را لازم دارید...»
2- بخش استدلالی
در این بخش دلیل یا دلایل تصمیم خودمان را اعلام می کنیم. این دلایل باید تا حد ممکن کوتاه، واضح و روشن باشند. یادتان باشد آوردن دلیل باید تا حد ممکن کوتاه، واضح و روشن باشند. یادتان باشد آوردن دلیل اضافی به ضرر خودتان تمام می شود: «... اما چون تصمیم گرفته ام کتابم را به کسی قرض ندهم» یا «... چون خودم به کتابم نیاز دارم...»
3- بخش قاطع اعلام تصمیم
خیلی ها به این بخش نمی رسند و به همین خاطر جمله ناتمام آنها موجب می شود طرف مقابل سوءاستفاده کند و سکوت در این بخش را دلیل بر رضایت بداند. در این بخش، تصمیم بدون تعارف اعلام می شود: «کتابم را به شما نمی دهم.»
به این نوع جمله های سه بخشی «رد قاطعانه» یا «جرأت ورزی قوی» گفته می شود. اگر طرف مقابل درخواست را تکرار کرد، ما همین جمله را بی کم و کاست تکرار می کنیم.
سعی کنید در این مرحله علاوه بر زبان بدن قاطعانه، بخصوص در بخش اول، زبان بدنتان دوستانههم باشد. اغلب افراد منطقی پس از یک یا دو بار شنیدن این جمله سه بخشی قانع می شوند؛ در غیر اینصورت مجبورید روش های گام سوم را به کار ببرید.
گام سوم) اعلام موضع در شرایط خاص
اگر طرف مقابل خیلی سمج بود، می توانید از روش های خاصی استفاده کنید؛ مانند:
1- روش لوح فشرده خش دار
در این روش که «صفحه خط افتاده» هم خوانده می شود، درست مثل یک لوح فشرده آسیب دیده، مرتب یک جمله را بی کم و زیاد تکرار می کنید. شما اگر جای طرف مقابل باشید، از این همه تکرار خسته نمی شوید؟ خب، هدف ما هم همین است.
2- قاطعیت پیش رونده
شما می توانید از یک جمله سه بخشی محترمانه شروع کنید و در صورت ادامه، مرتب زبان بدن و لحن و محتوای جمله تان را قاطعانه تر کنید و اگر این روش هم جواب نداد، محیط را ترک کنید. این روش برای ایستادگی در مقابل دعوت به سیگار و مواد مخدر توصیه می شود. به این روش «جرأتمندی فزاینده» هم گفته می شود.
3- خلعت سلاح
همانطور که گفتیم افراد پرخاشگر با برچسب زدن و جریحه دار کردن احساسات دیگران می خواهند به هدف شان برسند. شما پس از به کار بردن جمله سه بخشی در مقابل این افراد اغلب می شنوید: «خیلی خودخواهی!»
بهترین راه در مقابل این افراد این است که بگویید: «اگر این کار خودخواهی است، بله من خودخواهم!» با این واکنش، سلاحش را از دستش درمی آورید! البته یادتان باشید مطمئن شوید طرف مقابل می خواهد سوءاستفاده کند.
4- ابراز نادانی
این تکنیک در مقابل انتقادهای بیش از حد، کاربرددارد. در مقابل این موقعیت خود را به خنگی بزنید. برای مثال اگر کسی به نحوه کار کردن شما ایرادی غیرمنطقی گرفت و گفت: «تو کار خودت را بلد نیستی» می توانید زبان بدنی ساده لوحانه به خودتان بگیرید، لبخندی احمقانه بزنید و بگویید: «آره خودم هم فکر می کنم کارم را بلد نیستم!»
5- عوض کردن موضوع صحبت
وقتی شما با چند بارت گفتن جمله سه بخشی نتیجه نگرفته اید، می توانید موضوع صحبت را عوض کنید.
در کنار انجام راهکارهایی که گفته شد، به یاد داشته باشید همانطور که هستید، خودتان را بپذیرید و با دیگران ارتباط اجتماعی برقرار کرده و بدانید با هر بار حاضر شدن و رویارویی با جمع می توانید توانمندی خود را بالا ببرید؛ هر چند ممکن است در ابتدا اشکالاتی وجود داشته باشد اما به مرور این نقایص و کاستی ها برطرف می شوند و شما به تدریج و با تمرین مداوم می توانید به فردی جرأتمند تبدیل شوید.
