«زن باید بساز باشد» جمله ای است که بارها و بارها از دوروبری هامان شنیده ایم. اما این جمله به معنای آنست که زن باید از حق و حقوق خود بگذرد و مورد ظلم واقع شود یا اینکه زن باید قناعت پیشه کند و فراتر از توان همسرش از او درخواستی نداشته باشد؟مساله مهمی که معمولا زنان ایرانی به آن خیلی توجه نمی کنند نفقه است.

زن نفقه اش را از مرد طلبکار است و طبق ماده 1115 قانون مدنی اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کرد زن حق دارد به دادگاه مراجعه کند و دادگاه نیز مکلف است که میزان نفقه زن را بر مبنای وضعیت زن و متناسب با شأن خانوادگی او تعیین و شوهر را به پرداخت آن الزام نماید.

حال چند سوال پیش می آید:

1- میزان نفقه زن چقدر است و چگونه تعیین می شود؟

2-زن چگونه می تواند نفقه خود را مطالبه کند؟

3- پس از فوت همسر نفقه زن چگونه پرداخت می شود؟

4- نفقه از چه زمانی بر عهده مرد است؟

5- آیا هزینه های تحصیل هم جزو نفقه است؟

در پاسخ به اولین سوال باید گفت: ماده 1107  قانون مدنى جمهوری اسلامی ایران نفقه را تامین همه نیازهاى متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، لباس، غذا، اثاث منزل و هزینه هاى درمانى و بهداشتی و خادم در صورت عادت تعریف می کند.

شرایط پرداخت

به محض اینكه عقد ازدواج صورت گرفت و زوجین زندگی زناشویی خود را آغاز کردند، شوهر مكلف به پرداخت نفقه است. البته زوجه در صورتی مستحق نفقه است كه از همسر خود تمكین کند و هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع كند، مستحق نفقه نخواهد بود. تمكین به معنای اطاعت زن از شوهر در ادای وظایف زوجیت، حسن معاشرت و سكونت در منزل شوهر است. به زنی كه از همسرش در مفهوم خاص و عام اطاعت نکند، «ناشزه» گفته می شود.

5 ماه حبس برای مردی که نفقه نمی پردازد

طبق ماده 642 هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را به سه ماه ویک روز تا پنج ماه حبس محکوم می نماید.

در بحث نفقه، قانون توجهی به توان مالی مرد ندارد، اما مطابق رویه های موجود، تمام کارشناسان نفقه در هنگام تعیین مبلغ، به توان مالی مرد نیز توجه می کنند، به طوری که اگر مرد توان مالی خوبی داشته باشد، حتما نفقه بالایی برای زن تعیین می کنند.

اگر مردی با توان مالی کم به سراغ دختری از طبقه بالا برود قانون گذار به نیازهای زن متناسب با شأن او توجه دارد و زیاد کاری با توان مالی مرد ندارد، به عبارتی اگر مرد برای بدست آوردن جایگاه خاص با زنی از طبقه بالا ازدواج کند طبق قانون باید نفقه متناسب با شأن او را بپردازد.

البته زنانی که دچار این مشکل هستند زیاد خوشحال نباشند زیرا در این ماجرا رویه ای وجود دارد که بر اساس آن کارشناسان به خاطر مصالح خانواده، اعسار مرد (ناتوانی مالی) را به صورت پنهان در نظر می گیرند و در تعیین میزان نفقه، مراعات مرد را می کنند.

نفقه بعد از مرگ شوهر

زنان بدانند که بعد از مرگ همسر خود نیز به آنها در مدت معینی (عده) نفقه تعلق می گیرد. به موجب اصلاحی سال 1381 قانون مدنی زن در زمان عده همسر فوت شده خود می تواند از اموال کسانی که پرداخت نفقه بعد از مرگ مرد به عهده آنان است نفقه طلب کند. اگر شوهر فوت نکرده باشد و مفقود شده باشد زن می تواند به دادگاه مراجعه کند و حاکم شرع نیز از اموال غایب به قدر نفقه در اختیار زوجه قرار می دهد.

نفقه در مدت عقد و قبل از ازدواج

در مدت فاصل میان عقد و انجام ازدواج، نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد مگر اینکه زن جهت شروع به زندگی اعلام آمادگی کرده باشد ولی مرد از بردن همسرش خودداری نماید که در این صورت زن مستحق دریافت نفقه می باشد. در این صورت زوجه باید بتواند ادعای خود را ثابت نماید یعنی یا باید به نزدیکترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه، سه برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام نماید یا اینکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهادیه ای تنظیم نماید.

در خانه همسرتان به تحصیل ادامه دهید

در میان همه دعواهای زن و شوهری و نفقه ای، این سوال پیش می آید که آیا هزینه های تحصیل زن نیز جزو نفقه و به عهده مرد است؟
در این باره دو عقیده وجود دارد: یکی نظر این است که نفقه فقط شامل نیازهاى ضرورى با توجه به عرف است که تحصیل جزو آن نمی شود و دوم اینکه براساس عرف تأمین هزینه لوازم اولیه و آسایش جزو نفقه بوده و تأمین مخارج تحصیل نیز جزو نیازهاى اولیه زندگى امروز محسوب و در زمره نفقه به حساب می آید.

در ماده 1107 قانون مدنى نیز «تمام نیازهاى متعارف» جزو نفقه به حساب آمده است که هزینه های تحصیل را نیز شامل می شود. به قول معروف تحصیل به خرج شوهر.

اما باید گفته شود که پرداخت نفقه زن به دو صورت ممکن است، یکى آنکه زن به طور مداوم و روزمره درمنزل مرد نیازهاى خود را تأمین می کند و آن دو برسر یک سفره هستند، راه دوم نیز به این صورت است که زن به طور روزانه یا ماهیانه یا هفتگى نفقه خود را به طور جداگانه طلب کند که دراین صورت مرد مکلف است این مبلغ را بپردازد. همچنین عقد موقت نفقه ندارد الا اینکه در زمان عقد شرط شده باشد که باید نفقه پرداخت شود.

در پایان ذکر این نکته ضروری است که طبق ماده 1085 قانون مدنی زن حق دارد تا زمانی که مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند به شرط آن که مهریه دارای اجل و زمان نباشد و به اصطلاح حال باشد، پس اگر مهریه زن پرداخت مبلغی برای دو سال بعد از عقد باشد مهریه زن مؤجل است نه حال، لذا زن حق ندارد از انجام وظایف خود امتناع کند.

باید توجه داشت اگر زن به واسطه عدم پرداخت مهریه از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری نماید این امر مانع از استحقاق برای دریافت نفقه نیست. همچنین زمانی پرداخت نفقه بر مرد واجب می شود که همسرش به او تمکین کند و به وظایف زناشویی خود عمل کند.

نحوه ارائه دادخواست حقوقی

زوجه پس از خرید دو نسخه دادخواست، می بایست خواسته خود را در آنها قید کند. و چون دعوای نفقه مالی است به میزان مبلغ مورد مطالبه تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقدیم نماید. وی می تواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را نیز مطالبه کند. در صورت عدم توانایی مرد به پرداخت نفقه و یا اینکه به هیچ طریق نتوان مرد را مجبور به پرداخت نفقه نمود و یا مالی هم از او بدست نیاید که از آن محل نفقه زن پرداخت گردد زن می تواند دادخواست طلاق تنظیم نماید.

نحوه محاسبه میزان تمبر

اگر مثلاً میزان نفقه مورد مطالبه 100 هزار تومان باشد، هزینه تمبر آن 1500 تومان می باشد یعنی 1/5 درصد از کل مبلغ نفقه. بنابراین روش محاسبه هزینه تمبر به این صورت است که : خواسته × 1/5% : حاصل میزان مبلغ لازم برای ابطال تمبر می باشد. 500 = 1/5صدم ×10000

عجز از پرداخت هزینه تمبر

اگر زنی توان هزینه تمبر را نداشت، می تواند ضمن دادخواست مطالبه نفقه، دادخواست اعسار (دادخواست عجز از پرداخت نفقه) را ارائه دهد و شهود خود را معرفی نماید که در صورت اثبات، از پرداخت هزینه دادرسی معاف می گردد.