حالا تصور کنید متهم یک اداره دولتی باشد و فرد بخواهد حقی را مطالبه کند که آن اداره از وی ضایع کرده است. خیلی جای نگرانی نیست و این مورد در قوانین متعدد پیش‌بینی شده است. دیوان عدالت اداری و سازمان بازرسی کل کشور نیز ارگان‌هایی هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند.  در ادامه، با این قوانین بیشتر آشنا می‌شویم.

تظلم‌خواهی برای قانون اساسی

قانون اساسی برای حقوق مردم اهمیت ویژه‌ای قائل است. همچنین، برای جلوگیری از نقض حقوق مردم، در رسیدگی به شکایت‌های آنان از دستگاه‌های دولتی، تدابیر ویژه‌ای در این قانون پیش‌بینی شده است. 1- مرجعیت مجلس شورای اسلامی در رسیدگی به شکایات مردم (اصل 90) 2- تکالیف سازمان بازرسی کل کشور برای نظارت بر اجرای قوانین (اصل 174)  3- وظایف دیوان عدالت اداری (اصل 173)

پیش‌بینی دیوان عدالت در قانون اساسی

در اصل ۱۷۳ قانون اساسی آمده است: «به منظور رسیدگی به شكایات، تظلمات و اعتراضات مردم   نسبت به مامورین یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تاسیس می‌‌گردد. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می‌كند.»

نکته: دیوان عدالت اداری به عنوان یک مرجع قضایی ویژه، نقش بسزایی در خدمت‌رسانی به مردم و دفاع از حقوق آنان در برابر تعدیات احتمالی ماموران، واحدها و آیین‌نامه‌های دولتی بر عهده دارد.

14درصد شکایت از دستگاه‌های اداری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.

صلاحیت و حدود اختیارات

صلاحیت و اختیارات دیوان به قرار زیر است: 1- رسیدگی به شكایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی 2- رسیدگی به اعتراضات و شكایات از آراء و تصمیمات قطعی دادگاه‌های اداری، هیات‌های بازرسی و كمیسیون‌هایی مانند كمیسیون‌های مالیاتی، شورای كارگاه، هیات حل اختلاف كارگر و كارفرما، كمیسیون موضوع ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها، كمیسیون موضوع ماده 56 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و منابع طبیعی و اصلاحات بعدی آن منحصرا از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آنها 3- رسیدگی به شكایات قضات و مشمولین قانون استخدام كشوری.

نکته: تعیین میزان خسارات وارده از ناحیه موسسات پس از تصدیق دیوان به عهده دادگاه عمومی است.

مواردی که دیوان نمی‌تواند به آنها رسیدگی کند

1- تصمیمات و آرای دادگاه‌ها و سایر مراجع قضایی دادگستری و نظامی  2- دادگاه‌های انتظامی قضات دادگستری  3- شکایت از نیروهای مسلح.

دیوان چگونه به موضوع رسیدگی می‌کند

در صورتی كه تصمیمات و اقدامات موضوع شكایت، موجب تضییع حقوق اشخاص شده باشد، شعبه رسیدگی‌ كننده، حكم مقتضی مبنی بر نقض رأی یا لغو اثر از تصمیم و اقدام مورد شكایت یا الزام طرف شكایت به اعاده حقوق تضییع ‌شده صادر می‌کند. پس از صدور حكم بر اساس ماده فوق، مراجع طرف شكایت علاوه بر اجرای حكم، مكلف به رعایت مفاد آن در تصمیمات و اقدامات بعدی خود هستند.

در صورتی كه فردی از نحوه رسیدگی و رفتار بازرسان اعزامی سازمان بازرسی كل كشور یا از عملكرد ادارات كل استانی یا ستادی این سازمان شكایتی داشته یا از سوء جریانی در این سازمان اطلاعاتی داشته باشد، می‌تواند از طریق همین سامانه 136 شكایت یا گزارش خود را برای مسئولین مربوط در سازمان ارسال کند.

شعب دیوان عدالت اداری

1- دیوان در بدو تاسیس و به موجب قانون مصوب 1360 دارای 10 شعبه بود.

2- در اصلاحیه سال 1378 شعب دیوان به 25 شعبه افزایش پیدا کرد.

3- هر شعبه دارای یک رئیس یا علی‌البدل رئیس و یک مشاور است.

4- رئیس شعبه اول، سمت ریاست کل دیوان را بر عهده دارد و در صورت غیبت او، رئیس شعبه دوم قائم ‌مقام ریاست کل می‌شود.

5- افزایش تعداد شعب دیوان منوط به پیشنهاد رئیس دیوان و تصویب رئیس قوه قضاییه است.

6- شعب دیوان همگی در تهران مستقر شده‌اند.

وقتی پای سازمان بازرســـی  به میان می‌آید

1- اگر فردی از نحوه ارائه خدمات وزارتخانه، اداره، شركت دولتی یا موسسه مامور به خدمت عمومی اعتراض داشته باشد، می‌توان به سازمان بازرسی از طریق مكاتبه، دورنگار (فاكس)، تماس با شماره تلفن 136 و مراجعه حضوری شکایت کند. موارد شکایت عبارت‌اند از: 2- نقض قوانین 3- انجام ندادن وظیفه 4- اطاله رسیدگی 5- خودداری از پاسخگویی یا ضعف در ارائه خدمات 6- مسئولیت اجتماعی نظیر تضییع اموال عمومی، دولتی، منابع طبیعی و محیط زیست، وجود فساد و جرم یا دیگر تخلفات اداری.

120000 شکایت از دستگاه‌های اجرایی در هر سال طرح می شود.

شکایات  از خود سازمان بازرسی

در صورتی كه فردی از نحوه رسیدگی و رفتار بازرسان اعزامی سازمان بازرسی كل كشور یا از عملكرد ادارات كل استانی یا ستادی این سازمان شكایتی داشته یا از سوء جریانی در این سازمان اطلاعاتی داشته باشد، می‌تواند از طریق همین سامانه 136 شكایت یا گزارش خود را برای مسئولین مربوط در سازمان ارسال کند.

مواردی که در صلاحیت سازمان بازرسی نیست

 الف - رسیدگی به دعاوی بین اشخاص حقیقی و حقوقی كه برای احقاق حقوق آنان مرجع دادگستری تعیین شده است، مگر موضوعاتی كه بیانگر نقض قانون یا سوء جریان اداری باشد. ب- بررسی و تجدیدنظر نسبت به آرا مراجع قضایی ج- شكایت از قضات دادسرا و دادگاه‌های دادگستری
 110606فقره پرونده مجموعا در سال 1393 به دیوان عدالت  وارد شده است.

چند نکته را به خاطــر داشته باشید

1- در صورتی كه قبلا شكایتی به سازمان بازرسی كل كشور فرستاده‌اید و پرونده شما در حال رسیدگی است یا گزارشی از یک سوء جریان اداری ارائه کرده‌اید، از ارسال مجدد شكایت یا گزارش خودداری کنند.

2- در صورتی كه جمعی از اشخاص حقیقی یا حقوقی یا یك شخص حقوقی به ثبت شكایت در سامانه تمایل دارند، باید مشخصات یك فرد حقیقی را به نمایندگی از اشخاص، در فرم شكایت درج کنند. در غیر این صورت، به شكایت رسیدگی نمی‌شود.

3- شكایت‌های خارج از سامانه 136 كه قبلا به سازمان ارسال شده، از طریق مراجعه حضوری یا تماس تلفنی با تلفن 136 امكان‌پذیر است.

4- به شكایت‌هایی كه قبلا به سازمان بازرسی كل كشور ارسال شده است و دوباره از این طریق ارسال می‌شود، رسیدگی نخواهد شد.

5 - شكایت خود در چند موضوع را در یك شكایت‌نامه ارسال نكنید.

6- مسئولیت قانونی مطالب اظهارشده بر عهده شاكی خواهد بود.

7- كسانی كه امكان استفاده مستقیم از این سامانه را ندارند، با تماس با تلفن 136 در مراكز استان می‌توانند از خدمات اپراتوری سازمان بازرسی كل كشور بهره‌مند شوند.