قانون مدنی ایران به ۷ گروه عنوان «اتباع ایرانی» می دهد و هر کسی در این ۷ قالب نگنجد، موفق به کسب تابعیت ایرانی نمی شود.

از کسانی که به ویژه از سال 85 به این سو، اعطای تابعیت به آنها متوقف شده، فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی است. در ادامه، علاوه بر تعریف تابعیت در قوانین ایران، حمایت های قانونی از آنان در خارج از کشور را نیز بررسی می کنیم.

در مجموع، حمایت از اتباع هر كشور از اقدامات مهمی است كه كشورهای مختلف سعی می كنند آن را با تدوین و تصویب قوانین دو یا چندجانبه و با استناد به قواعد بین المللی اجرا كنند. كنسولگری هر كشوری در كشور پذیرنده، مسئول جلوگیری از تضییع حقوق اتباع خود است.

تعریف تابعیت ایرانی

طبق ماده 976 قانون مدنی ایران، گروه های زیر اتباع ایرانی محسوب می شوند:

1- همه ساکنان ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم است.

2- کسانی که پدر آنها ایرانی است (اعم از اینکه در ایران متولد شده باشند یا در خارج کشور).

3- کسانی که در ایران متولد شده اند و پدر و مادر نامعلوم دارند.

4- کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی (که یکی از آنها در ایران متولد شده اند) به وجود آمده اند.

5- کسانی که در ایران از پدری خارجی متولد شده اند و بلافاصله پس از رسیدن به 18 سال تمام، دست کم یک سال دیگر هم در ایران اقامت داشته اند.

6- هر زن خارجی که شوهر ایرانی اختیار کرده باشد.

7- هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را کسب کرده باشد.

برای خروج باید گذرنامه داشت

برابر قوانین، تابعان ایران برای خارج شدن از کشور باید گذرنامه داشته باشند و به این ترتیب، مورد حمایت تمام و کمال دولت قرار خواهند گرفت. گذرنامه سندی است كه از طرف ماموران صلاحیت دار دولت مذكور در این قانون برای مسافرت اتباع ایران به خارج یا اقامت در خارج یا مسافرت از خارج به ایران داده می شود.

صدور گذرنامه منوط به ارائه اسنادی است كه هویت و تابعیت ایرانی تقاضاكننده را ثابت کند. اسناد مزبور به موجب آیین نامه اجرایی این قانون تعیین خواهد شد.

گذرنامه عادی

گذرنامه ۳ شکل دارد و شامل سیاسی، خدمت و عادی می شود. شرایط گذرنامه عادی عبارت است از: 1- صدور گذرنامه عادی در ایران به عهده شهربانی كل كشور و در خارج از ایران با ماموران كنسولی كشور یا ماموران سیاسی عهده دار امور كنسولی خواهد بود. 2- محصلانی كه برای تحصیل عازم خارج از كشورند با رعایت قانون وظیفه عمومی در مورد تحصیلات غیردانشگاهی از طرف وزارت آموزش و پرورش و در مورد تحصیلات دانشگاهی از طرف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به سازمان نظام وظیفه معرفی می شوند.

حمایت حقوقی از اتباع ایرانی در خارج از کشور

هر گاه یکی از اتباع ایرانی در خارج از کشور به عنوان مجنی علیه مورد ظلم و تعدی قرار می گیرد ۲ راه برای احقاق حق خود دارد:

1- استفاده از حمایت های کنسولی در کشور محل وقوع جرم.

2- کمک گرفتن از كارگروه قضایی و حقوقی شورای عالی امور ایرانیان خارج از كشور.

مجازات مجرمان بیگانه در ایران

هر گاه شخص غیرایرانی در خارج از ایران علیه شخصی ایرانی یا علیه كشور ایران مرتكب جرمی شود و آن شخص در ایران یافت شود یا به ایران برگردانده شود، طبق قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران به جرم او رسیدگی می شود.

۲ شرط مهم برای پیگیری جرم و مجازات در خاک ایران

قانونگذار برای پیگیری جرم و مجازات در خاک ایران ۲ شرط مهم و اساسی را مد نظر قرار داده است:

1- متهم در جرایم موجب تعزیر در محل وقوع جرم، محاكمه و تبرئه نشده یا در صورت محكومیت، مجازات كلا یا بعضا درباره او اجرا نشده باشد.

2- رفتار ارتکابی در جرایم موجب تعزیر به موجب قانون جمهوری اسلامی ایران و قانون محل وقوع جرم باشد.

استفاده از حمایت های کنسولی

بر اساس اصل صلاحیت سرزمینی کشورها، هر یک از اتباع هر کشوری که در قلمرو سرزمینی آن کشور مرتکب جرم شود، دادگستری همان کشور و قانون همان کشور، صالح به رسیدگی است و کشور دیگری نمی تواند در این زمینه مدعی باشد. بر این اساس:

1- هرگاه یکی از اتباع ایرانی در خارج از ایران مورد ظلم و جرم اتباع آن کشور قرار گیرد، باید با مراجعه به دادگستری آن کشور، به طرح شکایت و پیگیری موضوع اقدام کند.

2- با توجه به مشکلات مربوط به زبان خارجی و ناآشنایی با قوانین آن کشور، اتباع ایرانی در کشورهای دیگر می توانند از بخش حقوقی کنسولگری یا سفارت ایران بخواهند تا در پیگیری های حقوقی از آنها حمایت کند.

3- اگر هم مجرم و مجنی علیه هر دو تبعه ایران باشند و جرم خارج از کشور اتفاق افتاده باشد، می توان با استفاده از قواعد استرداد مجرمان، مجرم را به کشور بازگرداند و در ایران محاکمه کرد.

كار گروه قضایی و حقوقی شورای عالی امور ایرانیان خارج از كشور

این کارگروه با هدف حمایت از حقوق اتباع ایرانی در کشورهای خارجی ایجاد شده و دارای اعضای زیر است:

1- مدیر کل ارتباطات با قوه قضاییه وزارت دادگستری

2- رئیس كل دادگستری استان تهران

3- دادستان عمومی و انقلاب تهران

4- نماینده تام الاختیار دادستان كل كشور

5- دبیر كمیسیون موضوع ماده 29 آیین نامه اجرایی دادگاه های اصل 49 قانون اساسی

6- رئیس دادگاه انقلاب اسلامی

7- نماینده تام الاختیار ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) و نماینده تام الاختیار بنیاد مستضعفان حسب مورد، به عنوان عضو مدعو و بدون حق رأی

8- دو نفر حقوقدان ترجیحا از وکلای دادگستری، بدون حق رأی.