بازنشستگی به معنی توقف فعالیت‌های حرفه‌ای به علت ازدیاد سن است که این امکان را برای افراد فراهم می‌آورد تا از حقوق بازنشستگی استفاده کنند. صندوق بازنشستگی کشوری از سازمان‌های تابع وزارت تعاون،كار و رفاه اجتماعی است که وظیفه خدمت‌‌رسانی به بازنشستگان دولتی را بر عهده دارد.
سازمان تامین اجتماعی نیز یک سازمان بیمه‌‌گر اجتماعی است که پوشش اجباری بیمه کارگران مزدبگیر و پوشش اختیاری صاحبان حرفه و مشاغل آزاد را بر عهده دارد.
تعریفی از بازنشستگی
در میان قوانین و مقررات مربوط به بازنشستگی، فقط قانون استخدام كشوری مصوب 1345در بند ح ماده 124 بازنشستگی را به عنوان یكی از حالات استخدام تعریف كرده است.
بر اساس این ماده، بازنشستگی «وضع مستخدمی است كه طبق قانون به موجب حكم رسمی مراجع صلاحیت‌دار از حقوق بازنشستگی استفاده می‌كند.» اما قانون مدیریت خدمات كشوری مصوب 1386 كه جایگزین قانون استخدام كشوری شده، بازنشستگی را تعریف نكرده و فقط شرایط آن را تعیین کرده است. در قانون تامین اجتماعی نیز بدون تعریف بازنشستگی، شرایط آن بیان شده است.
به طور كلی، بازنشستگی بر ۳ نوع است: اجباری، اختیاری و پیش از موعد. شرایط بازنشستگی شامل سن و سابقه خدمت است. شرط بازنشستگی اجباری در قانون استخدام كشوری داشتن 65 سال سن است، اما در قانون مدیریت خدمات كشوری، مطابق تبصره 2 ماده 103، داشتن 30 سال سابقه خدمت و 60 سال سن برای مشاغل غیرتخصصی و 35 سال سابقه خدمت و 65 سال سن برای مشاغل تخصصی لازم است. طبق بند الف ماده 103 قانون مذكور، شرط بازنشستگی اختیاری با اختیار اداره، حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت برای مشاغل غیرتخصصی و 35 سال برای مشاغل تخصصی با تحصیلات دانشگاهی كارشناسی ارشد و بالاتر است كه در مورد اخیر، برای سنوات بالاتر از 30 سال، منوط به درخواست كارمند است.
البته به موجب بند ب این ماده، دستگاه می‌تواند كارمند خود را با حداقل 60 سال سن و حداقل 25 سال سابقه خدمت با 25 روز حقوق بازنشسته كند. طبق تبصره یک این ماده، سابقه خدمت و شرایط سنی مزبور برای متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور و معلولان تا 5 سال كمتر است و شرط سنی برای زنان در نظر گرفته نمی‌شود. در ضمن، جانبازان طبق قانون مربوط به خودشان از 5 سال سنوات ارفاقی برخوردارند. در قانون تامین اجتماعی نیز شرط بازنشستگی اجباری داشتن 35 سال سابقه خدمت است.
چگونگی دریافت حقوق بازنشستگان
طبق قانون استخدامی كشوری و قانون نظام هماهنگ پرداخت حقوق بازنشستگی كه شامل مشمولان قانون مدیریت خدمات كشوری می‌شود، حقوق بازنشستگی برای كارمندانی كه 30 سال سابقه خدمت و بیشتر دارند، معادل متوسط حقوق و مزایای مأخذ كسور بازنشستگی وی در ۲ سال آخر خدمت است و برای كسانی كه كمتر از 30 سال خدمت کرده‌اند، معادل یك‌سوم متوسط حقوق و مزایای مذكور در ۲ سال آخر خدمت ضرب‌در سنوات خدمت محاسبه می‌شود.
البته این حقوق هر سال مشمول حداقل كارمندان و بازنشستگان می‌شود. در قانون تامین اجتماعی نیز حقوق بازنشستگی معدل متوسط حقوق و مزایای مأخذ كسر حق بیمه در ۲ سال آخر خدمت تقسیم بر ۳ ضرب‌در سنوات خدمت محاسبه می‌شود.
محاسبه میزان افزایش حقوق حداقل بگیران
حقوق كارمندان و بازنشستگان مشمول قانون مدیریت خدمات كشوری، طبق ماده 125 این قانون، با افزایش ضریب حقوق به اندازه نرخ تورم كه هر سال از سوی بانك مركزی اعلام می‌شود، افزایش می‌یابد، اما در سال‌های اخیر، میزان اعتبار این افزایش در قانون بودجه سالانه كل كشور تعیین می‌شود و سپس هیات وزیران میزان آن را با توجه به اعتبار پیش‌بینی شده و نرخ تورم تعیین می‌كند.
در مورد مشمولان قانون كار (كارگران) طبق ماده 41 این قانون، افزایش حقوق از طریق تعیین میزان حداقل مزد از سوی شورای عالی كار تصویب می‌شود كه با توجه به معیارهای ذیل، آن را تعیین می‌کنند:
1- حداقل مزد كارگران با توجه به درصد تورمی كه بانك مركزی اعلام می‌کند.
2- حداقل مزد بدون آنكه مشخصات جسمی و روحی كارگران و ویژگی‌های كار محول شده را مورد توجه قرار دهد. این حداقل باید به اندازه‌ای باشد که زندگی یك خانواده را كه تعداد متوسط آن از سوی مراجع رسمی اعلام می‌شود (اکنون 5 نفر) تامین کند.
شورای عالی كار، با توجه به این معیارها، علاوه بر تعیین حداقل مزد سالانه، میزان افزایش سایر سطوح مزد را تعیین می‌كند كه برای امسال 17 درصد را تعیین كرده است.
میزان افزایش حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی را نیز هیات وزیران به استناد ماده 96 قانون تامین اجتماعی، با توجه به نرخ تورم تعیین می‌كند.
وظایف شورای عالی کار
شورای عالی كار بر اساس اصل سه جانبه‌گرایی (دولت، نمایندگان كارگران و كارفرمایان) طبق ماده 167 قانون كار تشكیل شده است و اعضای آن شامل وزیر تعاون، كار و رفاه اجتماعی (رئیس شورا)، ۲ نفر افراد بصیر و مطلع در موضوعات اجتماعی و اقتصادی به پیشنهاد وزیر مذكور و تصویب هیات وزیران، ۳ نفر از نمایندگان كارفرمایان به انتخاب كارفرمایان و ۳ نفر از نمایندگان كارگران به انتخاب كانون عالی شوراهای اسلامی كار است. به جز وزیر، بقیه اعضا برای مدت 2 سال انتخاب می‌شوند.
مهم‌ترین وظیفه شورای عالی كار، طبق ماده 4 قانون كار، تعیین حداقل مزد كارگران در هر سال است. همچنین در قانون كار، پیشنهاد تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون به هیات وزیران یا وزیر تعاون، كار و رفاه اجتماعی از جمله وظایف این شورا بر شمرده شده است.
