امیدواریم شما از کسانی باشید که تا آخر عمر دردسرهای دادسرا و دادگاه را تجربه نمی‌کنند، اما به هر حال، همیشه مجرمان در کمین شهروندان هستند و ممکن است هر یک از ما روزی قربانی جرمی شویم.
در این صورت، برای احقاق حق‌مان چاره‌ای نداریم جز طرح شکایت. اما برای این کار از کجا شروع کنیم؟ قبل از آن بهتر است با 2 اصطلاح آشنا شوید و بدانید کدام‌یک از این 2 نوع شکایت را باید مطرح کنید: حقوقی یا کیفری.
یکی از مشکلاتی که مراجعان دادگستری زیاد با آن مواجه می‌شوند، تفکیک 2 عنوان «شکایت کیفری» و «شکایت حقوقی» است. برای موفقیت در دادگستری، دانستن تفاوت‌های این 2 عنوان بسیار مهم است.
همین اول بدانید که دعوای کیفری مربوط به عملی است که برای مرتکب آن، دادگاه مجازات تعیین می‌کند، ولی برای دعوای حقوقی، دادگاه مجازاتی در نظر نمی‌گیرد و فقط مرتکب عمل را به دادن حقوق قانونی دیگران یا انجام دادن تکالیفش ملزم می‌کند.
شکایت کیفری به چه چیزهایی نیاز دارد
یادتان باشد شکایت کیفری را روی هر کاغذی می‌توان نوشت و به مرجع قضایی برد، اما شکایت حقوقی حتما باید روی ورقه مخصوصی به نام «دادخواست» نوشته شود، وگرنه مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. شما می‌توانید ورقه دادخواست را از دادگستری‌ها بخرید. این دو عنوان تفاوت دیگری نیز دارند: شکایت کیفری برای رسیدگی ابتدا به مرجعی به نام دادسرا برده و بعد از انجام شدن تحقیقات در کلانتری و دادسرا، به دادگاه فرستاده می‌شود، ولی دادخواست حقوقی باید مستقیما به دادگاه برده شود.
شکایت‌های کیفری را بدون استفاده از وکیل هم می‌توان در دادگستری مطرح کرد، ولی اکثر شکایت‌های حقوقی باید به وسیله وکیل دادگستری مطرح شود؛ مثلا برای مطرح کردن شکایت‌هایی که موضوع آنها مالی و بیشتر از یک میلیون تومان است، حتما باید از وکیل استفاده شود. برای مطرح کردن شکایت کیفری (از هر نوعی که باشد) فقط یک تمبر دو هزار تومانی لازم است که در دادگستری روی آن زده می‌شود.
شروع رسیدگی
با شکایت شاکی، دادسرا موظف به رسیدگی می‌شود و نمی‌تواند از رسیدگی به آن امتناع ورزد. برای طرح شکایت، شاکی باید به دادسرایی مراجعه کند که جرم در حوزه آن رخ داده است. بنابراین اگر جرم در مشهد اتفاق افتاده است، نمی‌توانید در تهران طرح شکایت کنید. گام اول، تنظیم شکواییه و تقدیم آن به دادسراست.
نوشتن شکایت و تقدیم آن به دادسرا تشریفات دادخواست را ندارد و قانون به‌سادگی از کنار آن گذر کرده است. البته شکایتی که به دادسرا ارائه می‌کنید باید حداقل‌هایی داشته باشد که بعدا به بیان آن می‌پردازیم، اما این شرایط و حداقل‌ها بسیار کمتر از بایدها و نبایدهای تنظیم دادخواست است.
با وجود اینکه تهیه شکواییه ساده‌تر از دادخواست است، باز هم به شما توصیه می‌کنیم که با یک متخصص در این خصوص مشورت کنید. منظور از «متخصص» کسی است که تخصصی در علم حقوق دارد. بنابراین، برای مشورت، به عریضه‌نویسان دادگاه و دادسرا مراجعه نکنید. بهترین متخصصان در این زمینه، وکلای پایه یک دادگستری هستند.
مراحل رسیدگی به شکایت کیفری
رسیدگی قضایی در دادگستری 3 مرحله دارد:
* طرح شکایت و شروع تحقیقات
* رسیدگی ابتدایی دادگاه اولیه
* رسیدگی تجدید نظری برای تنظیم شکواییه و اقامه دعوی کیفری
چند نکته
داشتن اهلیت
در جرایمی که تعقیب آنها منوط به شکایت شخص زیان‌دیده از جرم است، شخص باید اهلیت داشته باشد. اهلیت در قانون جمهوری اسلامی ایران داشتن سن لازم است که برای دختران 9 سالگی و برای پسران سن 15 سالگی تمام است، اما معمولا رویه عملی دادگاه 18 سالگی است. در صورتی که فرد هنوز به سن لازم نرسیده باشد، باید ولی یا قیم او برای شکایت اقدام کند.
شکایت شاکی
جرایمی هست که فقط با شکایت شاکی قابل پیگیری‌اند. این جرایم جنبه‌های عمومی ندارند، مانند جرایم افترا، توهین و فحاشی. در این موارد، بلافاصله پس از تقدیم شکواییه به دادسرا، تعقیب و تحقیقات شروع می‌شود.
اعلام و اخبار ضابطان دادگستری
در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت، با اعلام و گزارش، ضابطان دادگستری تعقیب جرایم را دنبال می‌کنند. ضابطان قوه قضاییه اکنون همان ماموران نیروی انتظامی هستند. با این حال، در بعضی موارد، نیروی مقاومت بسیج و سپاه پاسداران جمهوری اسلامی نیز به عنوان ضابطان دادگستری محسوب می‌شوند.
مواردی که باید در شکواییه درج شود
شکواییه را می‌توان در کاغذ معمولی صادر کرد و نیاز به کاغذ خاصی ندارد. در تنظیم شکواییه باید موارد زیر را نوشت:
1- نام، نام خانوادگی، نام پدر و نشانی دقیق شاکی
2- موضوع شکایت با ذکر تاریخ و محل وقوع جرم (تاریخ اعلام شکواییه به دادسرا باید قید شود)
3- ذکر ضرر و زیان مالی که به مدعی وارد شده و قابل مطالبه است.
4- مشخصات و نشانی مشتکی عنه (متهم) یا مظنون
5- ادله و اسامی و مشخصات و نشانی شهود و مطلعان. پس از درج موارد فوق و تکمیل شکواییه، شاکی باید آن را امضا و به دادسرا یا دادگاه مربوط ارائه کند. دادسرا یا دادگاه پس از انجام دادن بررسی‌های لازم، دستورات مقتضی را برای پیگیری به ضابطان قضایی اعلام می‌کند.
ذی‌نفع شکایت
یادتان باشد بعضی از جرایم هستند که باید شاکی خصوصی داشته باشند تا رسیدگی به آنها در دادسرا شروع شود. در این پرونده‌ها، فقط شخصی می‌تواند طرح شکایت کند که ذی‌نفع باشد. اگر گذرتان به کلانتری یا دادسرا افتاده باشد، حتما شاهد جر و بحث افرادی با مقام‌های دادسرا بوده‌اید که برای پیگیری پرونده خویشاوندان و آشنایان مراجعه کرده‌اند و با پاسخ منفی مقام‌های قضایی و کارمندان روبه‌رو شده‌اند. معمولا این افراد خیلی زود از کوره در می‌روند و حس می‌کنند که در مسیر شکایت آنان سنگ‌اندازی شده است. این در حالی است که معمولا هیچ سوء نیتی در این باره وجود ندارد.
مقام‌های قضایی و کارکنان دادگاه‌ها برای رعایت قانون و البته حفظ حقوق شاکی و متهم نمی‌توانند اطلاعات پرونده‌ها را در اختیار هر کسی قرار دهند. به هر حال، هنگام طرح شکایت، از شاکی درباره مشخصات و نشانی‌اش سوال و هویت و سمت شاکی در طرح شکایت احراز می‌شود. چه بسا شخصی اعلام شکایت کند، ولی در طرح آن ذی‌نفع نباشد. برای مثال، در جرایم قابل گذشت مانند ترک انفاق یا فحاشی، اگر اعلام‌کننده شکایت ذی‌نفع در طرح دعوا نباشد، دادسرا به شکایت او ترتیب اثر نخواهد داد؛ مانند اینکه کسی به دلیل ترک انفاق دوستش از سوی همسر او طرح شکایت کند! در این حالت، چون وی فاقد سمت در طرح شکایت است و ذی‌نفع نیست، به شکایت او ترتیب اثر داده نمی‌شود.
رسیدگی به اتهام متهم
بعد از اینکه شکایت را مطرح کردید، مرحله تحقیقات مقدماتی شروع می‌شود و دادسرا به کمک ضابطان دادگستری به تحقیق در مورد جرم و تعقیب متهم می‌پردازد. اگر دلایل شما کافی باشد، متهم به طریق قانونی احضار یا دستگیر می‌شود و در اولین فرصت و قبل از اتمام 24 ساعت از زمان دستگیری، صریحا و به روشنی، دلایل توجه اتهام به او تفهیم شود. توجه داشته باشید که سرنوشت شکایت شما در این مرحله هنوز معلوم نیست.
