رسیدگی سریع به دعاوی و اختلافات، با وجود حجم عظیم پرونده‌هایی که پشت در دادگاه‌ها است، دشوار به نظر می‌رسد. بنابراین، دستگاه قضا راهکارهای گوناگونی برای کاهش ترافیک پرونده‌ها اندیشیده که یکی از آنها تشکیل شوراهای حل اختلاف است. این مراجع برای حل اختلافات و ایجاد صلح و سازش میان اشخاص به وجود آمد و خیلی زود صاحب قانون شد.
بسیاری از دعاوی کوچک، به خصوص دعاوی حقوقی و مدنی، در صلاحیت این شوراها هستند، به طوری که امروزه بسیاری از ما برای حل مشکلاتمان باید به این نهادها مراجعه کنیم. اما ترتیب رسیدگی در این مراجع قضایی نوظهور چگونه است؟ برای افزایش سرعت رسیدگی در شوراهای حل اختلاف، سعی شده است تشریفات رسیدگی در این مراجع پیچیده و مفصل نباشد. این موضوع سبب شده است آیین رسیدگی در این مراجع قضایی با مقررات قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری تفاوت‌هایی داشته باشد، تفاوت‌هایی که در ادامه با بعضی از آنها آشنا می‌شویم.
درخواست رسیدگی
شروع رسیدگی در شوراهای حل اختلاف آسان‌تر از دادگاه‌ها است و بعضی از تشریفاتی که برای شروع رسیدگی در دادگاه در نظر گرفته شده است، در این مراجع وجود ندارد. برای اینکه رسیدگی در شورای حل اختلاف شروع شود، حتی درخواست کتبی هم لازم نیست، در حالی که در دادگاه‌ها، دادخواست با شرایط شکلی خاص خود باید تهیه و تقدیم شود. در حقیقت، در شوراهای حل اختلاف، برای تسریع در رسیدگی به اختلافات، از تشریفات بسیاری چشم پوشی می‌شود. بنابراین، رسیدگی در شورا با درخواست کتبی و شفاهی به عمل می‌آید. درخواست شفاهی در صورت مجلس قید می‌شود و به امضای خواهان یا متقاضی می‌رسد. اگر چه درباره نحوه مطرح کردن درخواست چندان سخت‌گیری نشده است، ولی به هر حال درخواست ارائه شده حتما باید بعضی از شرایط را داشته باشد. این شرایط عبارت‌اند از:
- در درخواستی که به شورای حل اختلاف تقدیم می‌شود، باید نام و نام خانوادگی، مشخصات و نشانی طرفین دعوا ذکر شده باشد.
- موضوع خواسته یا درخواست یا اتهام باید ذکر شده باشد تا شورا بداند که دقیقا باید به چه ادعایی رسیدگی کند.
- بخش سوم دادخواست، دلایل و مستندات آن است که باید از سوی خواهان یا متقاضی در پرونده نوشته شود.
پس از تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی، رسیدگی در شورا آغاز خواهد شد. رسیدگی شورا در امور مدنی مستلزم پرداخت 30 هزار ریال و در امور کیفری 5 هزار ریال به عنوان هزینه دادرسی خواهد بود. تمامی آنچه بدین ترتیب پرداخت می‌شود، به خزانه دولت واریز خواهد شد و در قالب بودجه، بار دیگر به شوراهای حل اختلاف و نیازهای آنها اختصاص می‌یابد.
نحوه رسیدگی
هر شورای حل اختلاف دارای 3 عضو اصلی و 2 عضو علی‌البدل است. شورا با حضور تمامی اعضا رسمیت می‌یابد و رأی اكثریت دارای اعتبار است. در غیاب یك یا 2 عضو اصلی شورا، اعضای علی‌البدل جایگزین غایب یا غایبان خواهند شد.
در صورتی که طرفین یک دعوا با تراضی یکدیگر، اختلاف‌شان را به شورای حل اختلاف ارجاع دهند، شورا پس از رسیدگی به موضوع، اقدام به صدور گزارش اصلاحی می‌کند. همه امور مدنی و حقوقی، تمامی جرایم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرایم غیرقابل گذشت می‌تواند با تراضی طرفین درگیر در آن، به شورای حل اختلاف ارجاع داده شود تا اختلاف در آنجا رسیدگی و حل و فصل شود. در سایر موارد، شورای حل اختلاف نسبت به آنچه در صلاحیت آن بوده است، اقدام به صدور رأی می‌کند. در جریان رسیدگی به دعوا، طرفین دعوا می‌توانند شخصا در شورا حضور یابند یا از وکیل استفاده کنند.
آرای قابل اعتراض و غیرقابل اعتراض
در صورتی که رأی صادره از شورا در قالب گزارش اصلاحی باشد، قابل اعتراض نیست و قطعی است؛ بدین معنی که پس از ابلاغ، قابل اجرا می‌شود. در مقابل، آرای غیرقطعی این مزیت را دارند که تا پایان مهلت اعتراض به آن، اجرا نمی‌شوند و در صورتی که در این مدت به آنها اعتراض شود، تا پایان رسیدگی به این اعتراض و صدور رأی، به اجرا در نمی‌آیند. گزارش اصلاحی صادره از شورا قطعی است و در مقابل، آرای صادره موضوع مواد 9 و 11 قانون شوراهای حل اختلاف قطعی نیست. این آرا ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظرخواهی است.
با آرای قابل تجدید نظر آشنا شوید
آرای قابل تجدید نظر شورای حل اختلاف آرایی هستند که در موارد زیر صادر می‌شوند: - جرایم بازدارنده و اقدامات تامینی و تربیتی و امور خلافی از قبیل تخلفات راهنمایی و رانندگی - دعاوی مالی - دعاوی مربوط به تخلیه عین مستاجره - صدور گواهی حصر وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم ترکه و رفع آن - ادعای اعسار از پرداخت محکوم‌به. آرایی که شورا در این امور صادر می‌کند قابل تجدید نظرخواهی است.
بدین ترتیب، کسی که احساس می‌کند از رأی صادرشده متضرر شده است و آن را منصفانه نمی‌داند، می‌تواند از این رأی به مرجع تجدید نظر اعتراض کند. امروزه در بیشتر نظام‌های قضایی جهان مرسوم است که رسیدگی به اختلافات در 2 مرجع انجام می‌شود. بدین ترتیب، با بررسی چند باره یک پرونده، احتمال خطا در آن کمتر می‌شود. اکثر آرای صادره از شورای حل اختلاف قابل تجدید نظرخواهی است. اما این تجدید نظرخواهی در کدام مرجع انجام می‌شود؟
مرجع اعتراض به آرای صادره
هر کدام از طرفین دعوا در صورتی که حکم یا بخشی از آن علیه وی باشد، می‌تواند ظرف مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ رأی، به آن اعتراض کند. مرجع تجدید نظر از آرای شورا، قاضی شورا و مرجع تجدید نظر از آرای قاضی شورا، دادگاه عمومی همان حوزه قضایی است. اگر مرجع تجدید نظر، رأیی را که صادر شده است نقض کند، خود اقدام به صدور رأی خواهد کرد.
یکی دیگر از اتفاقاتی که در جریان دادرسی ممکن است در شوراهای حل اختلاف پیش آید، این است که پس از صدور رأی، در نوشتن و تنظیم آن، سهو قلم و خطایی رخ دهد، مثل اینکه کلمه‌ای از قلم بیفتد یا اضافه شود یا اینکه در محاسبات اشتباهی رخ دهد. در این صورت، اگر هنوز به رأی اعتراضی نشده باشد، قاضی شورا با درخواست ذی‌نفع، آن را تصحیح می‌کند و رأیی که بدین ترتیب اصلاح شده است به طرفین ابلاغ می‌شود.
ابلاغ رأی
آرای محاکم دادگستری برای اجرا باید ابلاغ شود. در آیین نامه قانون شوراهای حل اختلاف، درباره ابلاغ اوراق قضایی سخت‌گیری نشده است. ابلاغ باید به صورتی انجام شود كه برای اعضا یا قاضی شورا اطمینان حاصل شود که مخاطب از موضوع ابلاغ، مطلع شده است. بنابراین ابلاغ می‌تواند به صورت كتبی، نامه‌های الكترونیكی، تماس تلفنی، ارسال پیام كوتاه و مانند آن انجام گیرد.
پس از ابلاغ، نوبت اجرای حکم خواهد رسید. اجرای احكام شورا حسب مورد تابع مقررات اجرای احكام مدنی و كیفری دادگاه‌ها خواهد بود. همان‌طور که مشهود است، تشریفات رسیدگی در شوراهای حل اختلاف با آیین رسیدگی در دادگاه عمومی متفاوت است و هدف از آن، کاهش پرونده‌هایی است که حجم زیاد آن عملکرد قوه قضاییه را با مشکل مواجه کرده است.
