هفته‌ی گذشته مایکروسافت اعلام کرد دیگر مشکلات امنیتی ویندوز XP را بررسی نخواهد کرد و به‌روزرسانی و بسته‌ی امنیتی دیگری هم برای آن منتشر نمی‌کند. ویندوز XP تاکنون دوازده سال پر افتخار را پشت سر گذاشته و با اینکه نسخه‌های خیلی پیشرفته‌تر، قوی‌تر و ایمن‌تر از ویندوز XP عرضه‌شده‌اند، هنوز قدرتمند است و اکثر نیازهای یک کاربر را برآورده می‌کند.

به همین خاطر بسیاری از مردم جهان هنوز از آن استفاده می‌کنند. در این مقاله می‌خواهیم نگاهی گذرا به فراز و نشیب‌های ویندوز از XP تا ۸.۱ داشته باشیم.

سال ۲۰۰۰:  مایکروسافت باید دو نیم شود!

مایکروسافت باعرضهٔ ویندوز ۹۵ و بعد از آن ۹۸، تحول بزرگی در بازار رایانه و سیستم‌عامل ایجاد کرد و توانست نوعی انحصار در بازار رایانه به دست آورد. این پیشرفت با فراگیر شدن استفاده از اینترنت همزمان شد و کاربران زیادی به استفاده از رایانه روی آوردند. در همین حین شکایاتی از مایکروسافت مطرح شد که از قدرت و انحصاری که در بازار رایانه به دست آورده سوءاستفاده کرده است.

در سال ۲۰۰۰ میلادی دادگاه آمریکا حکمی علیه مایکروسافت صادر کرد که به موجب آن می‌بایست مایکروسافت به دو شرکت با وظایف متفاوت تقسیم می‌شد. البته با تغییر قاضی پرونده‌ی مایکروسافت، آن حکم جنجالی تغییر کرد و هیچ‌گاه اجرایی نشد ولی داستان دو نیم شدن مایکروسافت تا ابد در تاریخ این شرکت باقی ماند و تولیدات مایکروسافت تا سال‌های سال تحت تأثیر احکام صادرشده در آن دادگاه بودند.

سال ۲۰۰۱:  استقبال از ویندوز XP

ویندوز XP یک برتری خاص نسبت به نسخه‌های پیشینش داشت که می‌توان آن را یک ویژگی انقلابی در آن زمان دانست. ویندوز XP دو سیستم‌عامل تجاری و خانگی را در یک سیستم‌عامل تلفیق کرد و قدرت را در عین زیبایی برای هر دو گروه از کاربران به ارمغان آورد. Windows NT به عنوان هسته‌ی جدید ویندوز جایگزین هسته‌ی قدیمی‌تر که ترکیبی از DOS و ویندوز بود، شد.

کاربران ویندوز ۲۰۰۰ که نسخه‌ی تجاری ویندوز بود، یک سال پیش از ویندوز XP از هسته‌ی Windows NT استفاده کرده بودند. معرفی ویندوز XP یک ماه بعد از حمله‌ی ۱۱ سپتامبر در نیویورک انجام شد. جالب است بدانید ویندوز XP در ابتدا اصلاً موفق نبود و بعد از یک سال از معرفی آن کمتر از ۱۰ درصد از کاربران ویندوز حاضر به ارتقای سیستم‌عامل خود به ویندوز XP شده بودند.

سال ۲۰۰۲:  آغاز عصر ایمنی رایانه‌

تنها چند ماه از انتشار ویندوز XP گذشته بود که بیل گیتس یادداشت مشهورش را با عنوان «پردازش‌های قابل اعتماد» منتشر کرد. با فراگیر شدن اینترنت میان مردم جهان، یک تهدید بسیار بزرگ ویندوز را نشانه گرفته بود.

هکر‌ها توانسته بودند با دو کرم بسیار خطرناک با نام‌های Code Red و Nimda به سرورهای ویندوز در سال ۲۰۰۱ حمله کنند. بیل گیتس همزمان با انتشار یادداشتش، تمام توسعه‌های جدید را تعطیل کرد و برنامه‌نویسان مشغول دیدن آموزش‌های ایمنی رایانه‌ای شدند. مشکلات ایمنی ویندوز آن قدر زیاد بود که تا سال‌های سال بخش بسیار مهمی از فرایند توسعه را به خود اختصاص داد.

مایکل هاوارد ده سال بعد بیان داشت: بیل گیتس خیلی کم یادداشت‌های این‌چنینی منتشر می‌کرد و انتشار آن یادداشت نشانه‌ای از اتفاق بسیار مهم در مایکروسافت بود.

سال ۲۰۰۳:  به‌روزرسانی ویندوز در «سه شنبه اصلاح»

حمله‌ی بد افزارها به ویندوز ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۰۳ یک بد افزار به نام MSBlast/32 یا Blaster بسیار فراگیر شد. این بد افزار که رایانه را مرتباً Restart می‌کرد از طریق شبکه و پروتوکل RPC انتشار می‌یافت.

در اکتبر سال ۲۰۰۳ مایکروسافت تصمیم گرفت که به‌روزرسانی‌ها را در روز خاصی از هر ماه منتشر کند تا مشتریان بتوانند برای به‌روزرسانی رایانه‌های خود برنامه‌ریزی کنند.

لازم به ذکر است برای مشتریانی که تعداد زیادی رایانه دارند (مثل ادارات) مهم است که برای به‌روزرسانی امنیتی رایانه‌های خود برنامه داشته باشند. روز سه شنبه‌ی دوم هر ماه برای این کار انتخاب شد و سه‌شنبه‌ی اصلاح (Patch Tuesday) نام گرفت.

سال ۲۰۰۴:  ویندوز XP سرویس پک ۲

با ظهور مشکلات ایمنی متعدد در سیستم‌عامل ویندوز، مایکروسافت تمام تلاشش را بکار گرفت تا فرایند توسعه‌ی نرم‌افزاری خود را بهینه‌سازی و اصلاح کند.در این راستا روش جدیدی برای طراحی و توسعه‌ی نرم‌افزار به وجود آمد به نام چرخه‌ی حیاتی توسعه‌ی ایمنی (Security Development Lifecycle). یکی از اولین محصولات این چرخه سرویس پک ۲ ویندوز XP بود که «تخته شیرجه» (Springboard) نامیده شد.

بعضی معتقدند سرویس پک ۲ ویندوز XP تغییرات زیاد و اساسی در سیستم‌عامل ایجاد می‌کرد به طوری که می‌توانست به عنوان یک سیستم‌عامل مجزا منتشر شود. ولی مایکروسافت عمداً آن را به صورت رایگان برای کاربران ویندوز XP عرضه کرد تا کاربران بیشتری ویندوزشان را ارتقا بدهند.

با گذشت چند سال از انتشار ویندوز XP منتقدین به این نتیجه رسیده بودند که ظاهر جدید ویندوز بد نیست و اگر کسی هنوز عادت به ظاهر پیشین ویندوز دارد می‌تواند به راحتی ویندوز XP را شبیه به ویندوز ۲۰۰۰ کند.

سال ۲۰۰۵:  سقوط شاخ دراز!

مایکروسافت آرزو‌های بلند و بالایی برای نسخه‌ی بعدی ویندوز داشت و آن را شاخ دراز (Longhorn) نام‌گذاری کرده بود. Longhorn قابلیت‌های خارق‌العاده‌ای داشت و قرار بود دنیای رایانه را به انحصار خود درآورد. Longhorn در کنفرانس حرفه‌ای برنامه‌نویسان در سال ۲۰۰۳ توانست توجه زیادی را به خود جلب کند.

در سال ۲۰۰۴ که اولین نسخه‌ی آزمایشی از Longhorn منتشر شد خیلی امیدوارکننده نبود. بیشتر قابلیت‌های Longhorn درست کار نمی‌کرد لذا با ورود به سال ۲۰۰۵ تیم ویندوز در آرزوهای بلندبالای خود تجدیدنظر کردند. مایکروسافت تصمیمی گرفت در وال‌استریت ژورنال در مقاله‌ای با نام «راه اندازی مجدد Longhorn» به چاپ رسید.

مایکروسافت به این نتیجه رسیده بود که Longhorn گزینه‌ی مناسبی برای جایگزین کردن ویندوز XP نیست لذا بیشتر تلاشی که برای Longhorn انجام داده بود را دور ریخت و از نو برای تولید یک سیستم‌عامل جدید برنامه‌ریزی کرد.

سال ۲۰۰۶:  ویستا وارد می‌شود

بعد از آبروریزی که به خاطر شکست Longhorn ایجاد شده بود انتظار داشتیم نسخه‌ی بعدی ویندوز یک نسخه‌ی متعادل با کارایی مناسب باشد. هیچ کس پیش‌بینی نمی‌کرد نسخه‌ی بعدی ویندوز هم محکوم به شکست شود.

تغییرات زیادی در بخش ارتباط با سخت‌افزار ویندوز ویستا به وجود آمده بود که نیاز داشت سازندگان سخت‌افزار درایورهای خودشان را با تغییرات ویندوز سازگار کنند. ولی تأخیرهای متعدد مایکروسافت در عرضه‌ی ویستا باعث شد سازندگان به ویندوز ویستا بی‌توجه شوند.

علاوه بر این مایکروسافت به برخی سازندگان اجازه داده بود کارت‌های گرافیکی تولید و روانه‌ی بازار کنند که اصلاً از قابلیت Aero پشتیبانی نمی‌کردند. این قابلیت که نماد ویندوز ویستا است، یک جلوه‌ی جذاب تصویری و وجه تمایز ویندوز ویستا با نسخه‌های پیشینش به حساب می‌رفت.

عدم برنامه‌ریزی مناسب برای ویندوز ویستا منجر به شکست سیستم‌عامل جدید مایکروسافت شد. ویستا تا منتشر شدن سرویس پک ۱ تنها یک مشت کد بود که درست کار نمی‌کرد. حتی بعد از منتشر شدن سرویس پک ۱ ویندوز ویستا، سازندگان سخت‌افزارها نتوانستند با آن هماهنگ شوند و درایورهایی که درست کردند در ویستا کارایی بسیار ضعیف و نامناسب داشتند.

سال ۲۰۰۷:  شما از نسخه‌ی اصلی ویندوز استفاده نمی‌کنید!

ویندوز XP علاوه بر مشکلات فراوان امنیتی، یک ایراد دیگر هم دارد که البته بیشتر به مایکروسافت مربوط می‌شود تا به کاربران. نصب نسخه‌ی غیر اصلی آن کار بسیار راحتی است و بسیاری از مردم جهان بدون اینکه پولی بابت ویندوز بپردازند آن را با یک سریال جعلی نصب می‌کنند و از تمام قابلیت‌های آن استفاده می‌کنند.

مایکروسافت برای رفع این مشکل یک سیستم تشخیص نسخه‌ی اصلی (Genuine) از غیر اصلی در ویندوز ویستا قرار داد (WGA) که اگر اصلی بودن سیستم‌عامل توسط این نرم‌افزار تشخیص داده نشود، برخی قابلیت‌های سیستم‌َعامل مثل قابلیت‌های امنیتی، به‌روزرسانی‌ها و … غیرفعال می‌شود و مرتباً به کاربر یادآوری می‌شود که ویندوز شما اصل نیست.

WGA در سال ۲۰۰۷ کارش را آغاز کرد و در ابتدای راه بسیار ضعیف بود. بسیاری از کاربران با اینکه نسخه‌ی اصلی ویندوز را خریده بودند با نصب یک نرم‌افزار یا تغییری در سخت‌افزار رایانه‌ی خود با پیغام «اصلی نبودن ویندوز» و سپس از کار افتادن برخی قابلیت‌های آن مواجه می‌شدند.

در سال ۲۰۰۸ بیشتر ایرادات WGA برطرف شده بود و به خوبی کار می‌کرد ولی با این حال تأثیر منفی خود را در ذهن کاربران ویندوز ویستا ثبت کرده بود.

سال ۲۰۰۸:  تیر خلاص اپل به مایکروسافت با تبلیغ «مک بخرید»

تبلیغات تلویزیونی اپل با عنوان «مک بخرید» در سال ۲۰۰۶ آغاز شد ولی در سال ۲۰۰۸ حملات بی‌رحمانه‌ای به ویندوز ویستا انجام داد و با برشمردن ایرادات فراوان آن، کاربران را ترغیب به خرید مک می‌کرد.

سال ۲۰۰۹:  ویندوز ۷، آنچه که باید از اول به جای ویستا می‌آمد

به خاطر مشکلات امنیتی ویندوز XP و ایرادات فنی فراوان در ویندوز Longhorn و ویستا، پیش‌بینی می‌کردیم که در سال‌های بعد از ویستا یک نسخه از ویندوز ارائه شود که مشکلات نسخه‌های قبلی ویندوز را نداشته باشد.

تحت مدیریت استیفن سینوفسکی، ویندوز ۷ در زمان‌بندی مناسب عرضه شد. این دفعه برخلاف دفعه‌ی قبل، سازندگان سخت‌افزارها با ویندوز ۷ هماهنگ بودند و البته ویندوز ۷ تغییرات عمیق فراوان نداشت که مشکلات زیادی برای تولیدکنندگان سخت‌افزار به وجود آورد. ویندوز ۷ بسیار بهتر از ویستا بود به طوری که گفته می‌شود از اول باید به جای ویستا می‌آمد. انتشار ویندوز ۷ یک تحول بسیار خوب در سیستم‌عامل ویندوز و بزرگ‌ترین موفقیت مایکروسافت به حساب می‌آید.

سال ۲۰۱۰:  ویندوز ۷ بزرگ‌ترین موفقیت مایکروسافت است

بنا بر آمار NetMarketShare تنها ۹ ماه از عرضه‌ی ویندوز ۷ گذشته بود که تعداد رایانه‌های دارای ویندوز ۷ از کل رایانه‌هایی که در طی این چند سال ویندوز ویستا نصب کرده بودند، بیشتر شد. یکی دیگر از عواملی که به موفقیت ویندوز ۷ کمک کرد، بازیابی اقتصاد جهانی پس از رکود بود که باعرضهٔ ویندوز ۷ همزمان شد. شرکت‌ها و اداره‌هایی که به علت مشکلات مالی تاکنون نتوانسته بودند سیستم‌عامل رایانه‌هایشان را ارتقا بدهند فرصت پیدا کردند تا بهترین ویندوز دنیا را بر روی رایانه‌هایشان نصب کنند. در همین روزها بود که اپل تبلت iPad را معرفی کرد و با این کار جدالی تازه در دنیای فناوری به راه انداخت که هنوز ادامه دارد و شرکت‌های مختلف در زمینه‌ی تبلت‌ها با هم رقابت می‌کنند.

سال ۲۰۱۱:  پیش‌نمایش ویندوز ۸

در زمانی که تبلت‌ها و رایانه‌های لمسی در زندگی مردم واردشده‌اند، مایکروسافت نیاز داشت ظاهر قدیمی ویندوز را که از سال ۱۹۹۵ تغییر اساسی نکرده بود، به گونه‌ای بهینه‌سازی کند که مناسب دستگاه‌های لمسی باشد.

در سپتامبر ۲۰۱۱ مایکروسافت رسماً از ویندوز ۸ رونمایی کرد.نسخه‌ی نمایشی ویندوز ۸ در ۲۴ ساعت اول انتشارش بیش از ۵۰۰ هزار بار دانلود شد. کاربران در این زمان برای بار اول با رابط کاربری Metro روبرو شدند و مشخص شد تفاوت خیلی زیادی با رابط کاربری قبلی دارد لذا بسیاری از کاربران از آن زده خواهند شد و چندین سال طول خواهد کشید تا از ویندوز ۷ دل بکنند. دقیقاً همین شرایط برای ویندوز XP هم پیش آمده بود.

سال ۲۰۱۲:  ورود رسمی ویندوز ۸ به بازار

با مدیریت استیفن سینوفسکی، ویندوز ۸ با دقت و احتیاط پیش‌روی می‌کرد. ابتدا یک نسخه‌ی نمایشی برای کاربران خانگی، یک نسخه‌ی نمایشی نهایی و سپس نسخه‌ی کامل ویندوز ۸ عرضه شد.

کمی بعد از عرضه‌ی رسمی ویندوز ۸، استیفن سینوفسکی از سمتش کناره‌گیری کرد. در همین موقع بسیاری از امیدها برای موفقیت ویندوز ۸ به ناامیدی تبدیل شده بود. چون کاربران (مخصوصاً کاربرانی که از موس و صفحه‌کلید استفاده می‌کنند) در کار با ویندوز ۸ دچار مشکلات جدی شده بودند. حتی کاربران حرفه‌ای برای انجام کارهای ساده‌ای مثل خاموش کردن سیستم احتیاج به آموزش مخصوص داشتند.

سال ۲۰۱۳:  ویندوز ۸.۱ با دکمه‌ی استارت آمد

مایکروسافت پیش از عرضه‌ی ویندوز ۸ هر سه سال یک‌بار از نسخه‌ی جدید ویندوز رونمایی می‌کرد ولی باعرضهٔ ویندوز ۸ قول داد این زمان را کوتاه‌تر کند. باعرضهٔ ویندوز ۸.۱ دقیقاً یک سال بعد از ویندوز ۸، مایکروسافت به قولش عمل کرد. ویندوز ۸.۱ تنها یک سرویس پک نیست بلکه تفاوت‌های قابل‌توجهی با ویندوز ۸ دارد.

معلوم است مایکروسافت به بازخورد کاربران نسبت به ویندوز ۸ توجه می‌کند. در چند ماه بعد از انتشار ویندوز ۸، نرم‌افزارهای جایگزین منوی استارت، پرفروش‌ترین نرم‌افزارهای ویندوز بودند. مایکروسافت این پیام را از کاربران دریافت کرد و دکمه‌ی استارت را به مکان قبلی‌اش برگرداند. البته لازم به ذکر است این دکمه بیشتر جنبه‌ی روانی دارد چون در ویندوز ۸ هم وجود داشت.در ویندوز ۸ کافی است موس را به گوشه‌ی پایین سمت چپ صفحه بیاورید تا دکمه‌ی استارت ظاهر شود.

سال ۲۰۱۴:  یک به‌روزرسانی بزرگ برای ویندوز ۸

مایکروسافت چرخ توسعه‌اش را خیلی سریع کرده است چون هنوز مدت زیادی از عرضه‌ی ویندوز ۸.۱ نگذشته که یک به‌روزرسانی عمده‌ی دیگر برای ویندوز عرضه کرده است. در این به‌روزرسانی سعی می‌کند کمی دیگر از نارضایتی کاربران کم کند.

مایکروسافت در کنفرانس برنامه‌نویسان قول داد که منوی استارت را به ویندوز ۸ برگرداند و قابلیتی فراهم کند که برنامه‌های Modern (نام جدید جایگزین Metro) به جای اینکه الزاماً تمام صفحه باشند، در یک پنجره اجرا شوند. اقدامات و صحبت‌های اخیر مایکروسافت حاکی از این است که به رضایت کاربران از ویندوز ۸ بسیار اهمیت می‌دهد و هر آنچه که تاکنون به آن ایراد می‌گرفتند به زودی برطرف خواهد شد.

انتقادات گسترده‌ای که در چند ماه اخیر به ویندوز ۸ شد نشان می‌دهد انحصاری که مایکروسافت ۱۴ سال پیش در بازار رایانه‌ها داشت از بین رفته و دیگر آن‌قدر قدرتمند نیست که دولت آمریکا بخواهد آن را به دو نیم کند.