یكی از مهم‌ترین و پركاربردترین ابزارهایی كه فتوشاپ برای ویرایش ـ رتوش و بازسازی تصاویر در اختیار ما قرار داده، ابزار هیستوگرام است. باید توجه داشت كه این ابزار مختص فتوشاپ نبوده و در سایر نرم‌افزارهای گرافیك و ویرایش تصویر مانند LightRoom، Camera RAW و... نیز وجود دارد.امروزه در بیشتر دوربین‌های دیجیتال نیز این بخش گنجانده شده و امكان تنظیم نور تصویر بلافاصله پس از ثبت تصویر یا حتی قبل از ثبت تصویر نیز فراهم آمده است. بنابراین می‌توان گفت تنظیم تصاویر بدون وجود هیستوگرام برای تشخیص عیب تصویر بسیار مشكل است. به عبارت ساده، هیستوگرام نموداری است كه محتوای نوری تصویر را برای ما نمایش می‌دهد. منظور از محتوای نوری مقادیر روشنایی و تاریكی تصویر است. هیستوگرام به ما مقدار پیكسل‌های تیره، روشن و خاكستری تصویر را نشان می‌دهد.
توجه كنید كه هیستوگرام فقط مختص تصاویر سیاه و سفید نبوده، بلكه در تصاویر رنگی نیز می‌توانیم مقادیر روشنایی كانال‌های مختلف رنگی تصویر را مشاهده و در صورت نیاز، تنظیم كنیم. اما اصلا چرا نیاز داریم تا تنالیته روشنایی تصویر و تراكم پیكسل‌های تیره و روشن تصویر را بدانیم؟ آیا تاكنون تصاویر بی‌روح و یكنواختی را مشاهده كرده‌اید كه تضاد كمی بین بخش‌های تیره و روشن آن وجود داشته باشد؟ این در حالی است كه آن تصویر، تصویر بسیار جذابی است اما به علت كنتراست پایین، جذابیت خود را از دست داده است. اینجاست كه نیاز به هیستوگرام و فهمیدن این‌كه چه بخشی از تصویر معیوب بوده و به تنظیم نیاز دارد، مهم است. این ابزار بسادگی به ما نشان می‌دهد آیا تراكم روشنایی‌های تصویر كم بوده یا تیرگی‌های تصویر نیازمند تنظیم است. هر دوی این عیب‌ها باعث ایجاد تصویر بی‌روح می‌شود. با تشخیص این عیوب در سریعترین حالت ممكن ابزار مناسب را انتخاب و تصویر را ترمیم می‌كنیم.مشكل دیگری كه معمولا در تصاویر معیوب به چشم می‌خورد بسیار تیره یا روشن بودن تصویر است كه در این حالت جزئیات تصویر از بین رفته و تصویر كنتراست فراوانی به خود می‌گیرد.
مشاهده هیستوگرام در فتوشاپ
بیشتر بخش‌های هیستوگرام در ابزار Level فتوشاپ نیز گنجانده شده است، اما با این همه در فتوشاپ از نسخه CS یك پالت مجزا برای هیستوگرام تعریف شده كه همراه با مشاهده تصاویر و استفاده از سایر ابزارها هیستوگرام نیز قابل مشاهده است. در نسخه‌های پیشین هیستوگرام به صورت یك فرمان فراخوانی شده و هنگام مشاهده آن سایر ابزارها قابل استفاده نمی‌شدند. در نسخه‌های جدید فتوشاپ شكل هیستوگرام به فرمان Curve نیز اضافه شده و قابل مشاهده است، اما ساده‌ترین روش دسترسی به هیستوگرام و تنظیم تصویر با توجه به مقادیر آن، فرمان Level است كه با فشار همزمان دكمه‌های Ctrl+I یا از مسیر Image/Adjustment/Level اجرا می‌شود. زیر نمودار هیستوگرام در قسمت Output Level شیب رنگی از رنگ‌های سیاه مطلق تا سفید مطلق قرار گرفته كه فهمیدن رنگ هر سطح خاكستری با توجه به آن راحت‌تر می‌شود.
نمودار هیستوگرام در تصاویر عادی معمولا به صورت یك تپه سیاهرنگ دیده می‌شود كه از منتهی‌الیه سمت چپ تصویر سیاه مطلق شروع شده و در منتهی‌الیه سمت راست تصویر سفیدی مطلق به انتها می‌رسد. همان‌گونه كه می‌دانید بازه روشنایی تصاویر بین 256 سطح مختلف از 0 تا 255 گسترده شده و با كم‌شدن و كوچك‌شدن این تعداد سطوح تصاویر به صورت معیوب دیده خواهد شد. در یك تصویر ایده‌آل باید شروع هیستوگرام تصویر از منتهی‌الیه سمت چپ انجام گرفته و تا منتهی‌الیه سمت راست ادامه یابد و هیچ فاصله خالی ما بین انتهای هیستوگرام و انتهای پنجره (سیاهی و سفیدی مطلق) وجود نداشته باشد. شكل تپه‌ای هیستوگرام نمایانگر وجود تعداد كمی سیاهی ـ سفیدی مطلق و تعداد زیادی سطح خاكستری در تصویر است.
معمولا ترمیم تصاویر در چند حالت زیر خلاصه می‌شود:
1ـ تصاویر با هیستوگرام تپه‌ای جمع شده در سمت راست
2ـ تصاویر با هیستوگرام تپه‌ای جمع شده در سمت چپ
3ـ تصاویر با هیستوگرام تپه‌ای جمع شده در وسط بدون رسیدن به كناره‌ها
4ـ تصاویر با هیستوگرام دره‌ای
روش‌های تشخیص حالت‌های فوق بدون دیدن هیستوگرام آنها به این شكل است:
1ـ نتیجه این حالت تصویر با روشنایی زیاد است و نقاطی با رنگ سیاه خالص در داخل آن بچشم نمی‌آید
2ـ نتیجه این حالت تصویر با تیرگی فراوان و بدون نقاطی با سفیدی خالص
3ـ نتیجه این حالت تصویری با كنتراست پایین و بی‌روح است
4ـ این نوع تصاویر دارای كنتراست بسیار بالا بدون وجود میان‌مایه‌ها در وسط است.
برای ترمیم حالت‌های یك تا سه راحت‌ترین راه استفاده از ابزار Level است كه به كمك مثلث‌های كوچك موجود در سمت چپ و سمت راست هیستوگرام انجام می‌شود و كافی است آنها را به ابتدای شروع یا انتهای اتمام هیستوگرام منتقل كنیم تا تصویر تنظیم شود.اما تصاویر نوع چهارم اندكی حالت پیچیده داشته و به كمك فرمان Level معمولا نتیجه زیاد مطلوبی حاصل نمی‌شود.
برای تصحیح این نوع تصاویر بهترین روش استفاده از فرمان Shadow & Highlight است كه به صورت خودكار این‌گونه تصاویر را ترمیم كرده و البته می‌توانیم با جابه‌جایی اسلایدرهای آن، تصویر را در صورت نیاز به بهترین حالت ممكن برسانیم.باید دقت كرد موارد گفته شده به عنوان عیوب تصاویر معمولی به شمار می‌رود و تصاویری كه در شرایط خاص مانند محیط برفی یا شب یا سایر موارد خاص گرفته می‌شود، به هیچ عنوان تابع شرایط فوق نبوده و بسته به نظر و تجربه فرد ترمیم با روش‌های دیگر انجام خواهد گرفت.در نسخه CS6 فتوشاپ در صورتی كه پانل هیستوگرام را از قسمت Window انتخاب كنیم تا فعال شود، با كلیك روی مثلث موجود در منتهی الیه سمت راست و بالای آن منویی شامل چند قسمت باز می‌شود:
1ـ Compact View حالت جمع شده هیستوگرام
2ـ Expanded View حالت كامل هیستوگرام
3ـ All Cannels View حالت كامل با امكان تفكیك هیستوگرام هر كانال رنگی
با كلیك و درگ روی هیستو گرام در حالت كامل می‌توانیم به اطلاعاتی چون شماره سطح خاكستری بخش مورد نظرLevel، تعداد پیكسل‌های آن سطح Count و درصد پیكسل‌های آن سطح نسبت به كل تصویر Percentile دست پیدا كرده و خواهیم توانست با توجه به آن ابزار مناسب برای ترمیم تصویر را انتخاب كنیم.
