از وقتی پای شبکه های مجازی موبایل نظیر لاین و وایبر و واتس آپ به ایران باز شده دیگر اپراتورهای مختلف کشور و طرح های رنگارنگ شان چندان به چشم قشر جوان و نوجوان ایرانی نمی آیند.

شبکه های مجازی موبایل اگرچه شاید در کاهش هزینه های مشترکان تلفن همراه موثر بوده اند اما اپراتورها را هم با کاهش شدید درآمدها مواجه کرده اند.

از سویی دیگر به سبب آنکه این شبکه های مجازی در خارج از کشور ایجاد شده و از آنجا هم هدایت می شوند امر نظارت بر محتوای پیام های مبادله شده به لحاظ امنیتی برای دولت به سادگی مقدور نیست.

باید توجه داشت که اگرچه هر از گاهی صدا و سیما اعلام می کند وایبر توسط صهیونیست ها اداره می شود یا از فلان شبکه مجازی موبایل استفاده نکنید چون امن نیست و ممکن است اطلاعات تان به سرقت رود اما به هر حال دسترسی به این شبکه ها آزاد و قانونی است.

از سوی دیگر اطلاعات موجود نشان می دهد این شبکه های موبایلی به لحاظ حریم شخصی کاربران خود چندان امن نیستند. با وجود آنکه آمار دقیقی از تعداد کاربران شبکه های مجازی موبایل اعلام نشده است اما یکی از اعضای کمیته فرهنگی مجلس گفته روزانه 30 میلیون ایرانی از شبکه های مجازی استفاده می کنند و از این بابت هشدار داده است اما خطرات و فواید احتمالی شبکه های اجتماعی موبایلی چیست و برای حل چالش های ناشی از این ابزار چه باید کرد؟

فواید شبکه های مجازی موبایل

بدون شک فواید شبکه های مجازی موبایل بیشتر از همه شامل حال کاربران آنها می شود و برای اپراتورها چیزی به جز ضرر مالی در پی ندارد. در نگاه نخست امکان تماس صوتی و حتی تصویری رایگان و امکان فرستادن پیام متنی تنها دو کاربرد از مجموعه کاربردهای شبکه های موبایلی است که باعث شده هزینه های کاربرانی که از این شبکه های مجازی استفاده می کنند کاهش پیدا کند.

امکن ارسال فایل هایی نظیر عکس و حتی فایل های ویدیویی علاوه بر آنکه هزینه های کاربران را کاهش داده، باعث شده تا افراد با سرعتی باورنکردنی و در هر لحظه با هم در ارتباط باشند، به گونه ای که گویی کنار یکدیگر نشسته اند.

شاید به جرأت بتوان گفت کاربران این شبکه های موبایلی به مدد این شبکه ها چیزی بیش از دهکده جهانی مورد نظر مک لوهان را محقق کرده اند و توانسته اند به مفهوم واقعی کلمه بر زمان و مکان غلبه کنند.

به این ترتیب شبکه های موبایلی به کمک اینترنت سراسر جهان را به هم متصل کرده است و حتی انسان را از نامه نگاری و تماس های تلفنی خارج از کشور و صرف هزینه های زیاد رهانیده است.

شبکه های مجازی موبایل و خطرات آنها

شاید فکر کنید که این تنها اپراتورها هستند که با رشد شبکه های موبایلی متضرر می شوند اما به هیچ وجه اینگونه نیست. اگرچه اپراتورها به دلیل کهش درآمدهایشان بازنده مهم گسترش شبکه های موبایلی اند اما نباید فراموش کرد که این شبکه های موبایلی، کاربران خود را هم به لحاظ حفظ حریم شخصی با مخاطراتی جدی مواجه می کنند و حتی خطراتی امنیتی برای دولت ها را موجب می شوند. در ادامه سعی می کنیم برخی از محبوب ترین شبکه های موبایلی در ایران و خطرات آنها برای کاربران ایرانی را به تفکیک برشماریم.

1- وایبر: شرکت وایبر در ابتدا در سال 2010 میلادی توسط 4 اسراییلی تاسیس شد. هدف وایبر تولید برنامه ای به جای برنامه اسکایپ بود تا روی گوشی های اپل جایگزین اسکایپ شود. مدیرعامل وایبر یک اسراییلی به نام تلمن مارکو است که فارغ التحصیل از دانشگاه تل آویو است و البته چهار سال هم در ارتش اسراییل کار کرده است.

شرکت وایبر به دنبال پیشرفت های چشمگیر خود در سال 2014 توسط یک شرکت ژاپنی به نام راکوتن خریداری شد اما همچنان ابهاماتی درخصوص نقش تلمن مارکو در آن وجود دارد که البته خود او نیز در این خصوص هیچ گاه به صورت شفاف توضیحی نداده است.

در مورد مسائل امنیتی و حفظ حریم شخصی توسط این شرکت باید گفت برخی از منابع رسانه ای از جمله العربیه این مسئله را که وایبر به صورت رایگان خدمات خود را ارائه می دهد، شک برانگیز توصیف کرده اند. به علاوه ایرادات امنیتی نیز به وایبر وارد است؛ که نگهداشتن برخی اطلاعات گوشی های کاربران آن نزد شرکت وایبر و همینطور نگاه داشتن اطلاعات مربوط به شماره تلفن ها و مکان هایی که کاربران از آنجا به وایبر متصل می شوند از این دست هستند.

گفته می شود نرم افزار شرکت وایبر به عنوان محبوب ترین شبکه مجازی موبایل کشور، در ایران نزدیک به 10 میلیون کاربر دارد که گفته می شود این میزان 17 درصد کل سهم مشترکان جهانی شرکت وایبر است. گرچه گاه زمزمه هایی از فیلتر شدن یا نشدن این برنامه به گوش می رسد اما تاکنون دولت ایران رسما نگفته است که می خواهد آن را فیلتر کند.

2- لاین: این شرکت ژاپنی از سال 2011 آغاز به کار کرده و نرم افزار شبکه مجازی موبایل خود را عرضه کرده است. لاین به دلیل آنکه محتوای خود را علاوه بر ماهیت اصلی آن به عنوان یک شبکه مجازی موبایل به شبکه ای اجتماعی نیز نزدیک کرده است، توانسته در ایران که شبکه های مجازی با استقبال فراوانی روبرو می شوند، کاربران زیادی را به دست آورد.

درآمد لاین بیشتر از از طریق فروش بازی ها و شکلک هایی که به کاربران ژاپنی خود می فروشد تامین می شود. درخصوص حفظ حریم شخصی کاربران در لاین نیز ابهامات زیادی مطرح شده است؛ از جمله آن که گفته می شود این نرم افزار از تمام عکس هایی که کاربران آن در گوشی خود دارند یک تصویر با کیفیت پایین نگه می دارد تا اگر عکسی از آلبوم فرد بارگذاری شد بتواند به سرعت آن را نمایش دهد؛ همین امر باعث شده تمام عکس های کاربران لاین که با هم در ارتباط هستند حتی اگر روی برنامه آپلود نشده باشد، با کمی پیچیدگی فنی برای دیگران قابل دسترس و نمایش باشد. به این ترتیب حفظ حریم شخصی در لاین با مخاطرات فراوانی همراه است و استفاده از این نرم افزار با توجه به امنیت پایین آن در این خصوص منطقی به نظر نمی رسد.

3- واتس آپ: واتس آپ به خاطر امکان فرستادن سریع فایل هایی با حجم بالا بخصوص فایل های ویدیویی، محبوبیت زیادی یافته است. براساس اعلام این شرکت، این نرم افزار توانسته در سال 2013 به آمار خیره کننده 450 میلیون مخاطب فعال دست پیدا کند. در سال 2014 کمپانی فیس بوک این نرم افزار موبایلی را با قیمت باورنکردنی 19 میلیارد دلار خریداری کرده است که خود گویای ارزش اطلاعاتی و جایگاه واتس آپ در جهان است.

شبکه های موبایلی ایرانی

شاید یکی از راه هایی که می تواند هم جلوی کاهش درآمدهای اپراتورها را بگیرد و هم از مخاطرات امنیتی و حفظ حریم شخصی کاربران تا حدودی بکاهد ورود اپراتورها به عرصه شبکه های مجازی موبایل باشد. به این ترتیب هم اپراتورها می توانند از طریق تبلیغات، فروش و برچسب های موبایلی و دیگر منابع درآمد کسب کنند، هم نگرانی های امنیتی برطرف شود.

اپراتورها در صورت ورود به عرصه شبکه های موبایلی همچنین می توانند با بالا بردن امنیت خود و حفظ حریم شخصی کاربران باعث گرایش آنها به شبکه های مجازی موبایل در کشور شوند. در حال حاضر چند نمونه مستقل ایرانی برای شبکه های مجازی موبایل راه اندازی شده است که البته تاکنون نسبت به نمونه های خارجی توفیق چندانی نیافته اند.

وضعیت بلاتکلیف فیلترینگ شبکه های موبایلی

هر از گاهی مسئولان فیلترینگ در کشور، صحبت هایی از فیلتر شدن شبکه های مجازی موبایل می کنند اما از آن سو وزارت ارتباطات تاکنون مانع فیلترینگ شبکه های مجازی موبایل شده است. شاید جدی ترین اظهارنظر مسئولان درخصوص فیلترینگ به حدود یک سال پیش برگردد؛ وقتی که پس از فیلتر شدن وی چت، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه ای فیلتر شدن نرم افزارهای خارجی مشابه وی چت را هم از مواردی دانسته بود که در دستور کار کمیته تعیین مصادیق قرار دارند.

تا امروز اما وزارت ارتباطات مانع فیلتر شدن شبکه های مجازی موبایل خارجی شده است. اگرچه باید اذعان داشت تاکنون چندین بار و از جمله در هفته های اخیر کاربران وایبر در ایران با کندی سرعت و اختلال های گسترده مواجه شده و برخی دیگر نیز نتوانسته اند از طریق این نرم افزار تماس تلفنی برقرار کنند.

البته مسئولان امر می گویند کندی و اختلالات وایبر از طرف آنها نبوده و به آنها هم مربوط نیست. به هر روی آنگونه که از اظهارنظرهای مسئولان برمی آید، به نظر نمی رسد به این زودی ها دولت و مسئولان متولی فیلترینگ به یک جمع بندی کلی برای فیلتر کردن یا نکردن شبکه های مجازی موبایل در ایران برسند و آینده این عرصه در هاله ای از ابهام قرار دارد اما آنچه مسلم است، فرهنگ سازی، ارائه خدمات مناسب جایگزین و ارائه بسته های تشویقی ارزان از سوی اپراتورها می تواند مانع تداوم زیان ها و جذب کاربران به شبکه های خارجی شود.