آخرین برگ برنده مومن!
غالب مفسران و محدثان شیعه و اهل تسنن تصریح كردهاند كه آیه مباهله در حق اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و اله نازل شده است و پیامبر تنها كسانى را كه همراه خود به میعاد گاه برد، فرزندانش حسن و حسین علیهما السلام و دخترش فاطمه سلام الله علیها و على علیه السلام بودند
فَمَنْ حَآجَّكَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِینَ (آل عمران ـ 61)
پس هر كه در این [باره] پس از دانشى كه تو را [حاصل] آمده، با تو محاجه كند، بگو: «بیایید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خویشان نزدیك و شما خویشان نزدیك خود را فرا خوانیم سپس مباهله كنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»در تفاسیر شیعه و سنى و برخى كتب حدیث و تاریخ مى خوانیم كه در سال دهم هجرى، افرادى از سوى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله مأمور تبلیغ اسلام در منطقه نجران از بلاد یمن شدند.
مسیحیانِ نجران نیز هیئتى را به نمایندگى از سوى خود براى گفتگو با پیامبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله به مدینه گسیل داشتند. با وجود گفتگوهایى كه میان آنان و پیامبر صلى اللَّه علیه و آله ردّ و بدل شد، باز هم آنان بهانه جویى كرده و در حقّانیّت اسلام ابراز تردید مى كردند. این آیه نازل شد و خطاب به پیامبر فرمود: به كسانى كه با تو محاجّه و جدال كرده، و از قبول حقّ شانه خالى مى كنند، بگو: بیایید با فرا خواندن فرزندان و زنان و خودمان، خدا را بخوانیم و با حالت تضرّع و ابتهال بر دروغگویان نفرین كنیم و هر نفرینى كه دامن گروه مقابل را گرفت، معلوم مى شود كه راه او باطل است و با این وسیله به این گفتگو و جدال پایان دهیم.
هنگامى كه نمایندگان مسیحیان نجران، پیشنهاد مباهله را از رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله شنیدند، به یكدیگر نگاه كرده و متحیّر ماندند. آنان مهلت خواستند تا در این باره فكر و اندیشه و مشورت كنند.بزرگِ نصارى به آنها گفت: شما پیشنهاد را بپذیرید و اگر دیدید كه پیامبر با سر و صدا و جمعیّتى انبوه براى نفرین مىآید، نگران نباشید و بدانید كه خبرى نیست، ولى اگر با افراد معدودى به میدان آمد، از انجام مباهله صرف نظر و با او مصالحه كنید.
گرچه پیامبر مى توانست خود شخصاً نفرین كند و كارى به علىّ، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام نداشته باشد، ولى خدا و رسول، با این عمل به ما فهماندند كه این افراد، یاران و شریكان رسول خدا در دعوت به حقّ و هدف او هستندو همراه او آمادهى استقبال از خطر بوده و تداومگر حركت او مىباشند
روز مباهله، آنها دیدند كه پیامبر اسلام صلى اللَّه علیه و آله همراه با دو كودك و یك جوان و یك زن بیرون آمدند. آن دو كودك، حسن و حسین علیهما السلام و آن جوان، علىّ بن ابیطالب علیهماالسلام و آن زن فاطمهى زهرا علیها السلام دختر پیامبر صلى اللَّه علیه و آله بودند.
اسقف مسیحیان گفت: من چهره هایى را مى بینم كه اگر از خداوند بخواهند كوه از جا كنده شود، كنده مىشود. اگر این افراد نفرین كنند، یك نفر مسیحى روى زمین باقى نمى ماند. لذا از مباهله اعلام انصراف كرده و حاضر به مصالحه شدند. (پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: سوگند به كسى كه مرا پیامبر حقّ قرار داد، اگر مباهله انجام مى گرفت، آن وادى آتش را بر آنان فرو مى ریخت. (تفسیر مجمع البیان مناقب ابن مغازى، ص 263)
این ماجرا، علاوه بر تفاسیر شیعه، در منابع معتبر اهل سنّت نیز آمده است. (صاحب تفسیر المیزان در جلد سوّم صفحه 257 آورده است كه ماجراى مباهله را 51 نفر از صحابه به اتّفاق نظر نقل كردهاند.
تفاسیر كبیر، آلوسى و مراغى ذیل آیه، در كتاب الكامل ابن اثیر جلد دوّم صحفه 293، مستدرك حاكم جلد سوّم صفحه 150، مسند احمد حنبل جلد اوّل صفحه 185 و همچنین تفاسیر روح البیان، المنار و ابن كثیر و بسیارى از منابع شیعى و سنّى دیگر، این واقعه را ضبط و نقل كردهاند.در كتاب احقاق الحق جلد سوّم صفحه 46 نیز نام شصت نفر از بزرگان اهل سنّت را آورده است كه همگى گفتهاند: این آیه در عظمت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام اوست)
روز مباهله، بیست و چهارم یا بیست و پنجم ماه ذى الحجّه بوده و محل آن در روزگار پیامبر صلى اللَّه علیه و آله در بیرون شهر مدینه بوده كه اكنون داخل شهر قرار گرفته و در آن محل، مسجدى به نام «مسجد الاجابة» ساخته شده است.
فاصلهى این مسجد تا مسجد النّبى تقریباً دو كیلومتر است. «اللهم ارزقنا زیارته و شفاعته»بر اساس روایتى در تفسیر المیزان، دعوت به مباهله مخصوص نصارى نبوده و پیامبر صلى اللَّه علیه و آله از یهودیان نیز براى مباهله دعوت كردند.
مباهله، خاصّ زمان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله نبوده است، بلكه بر اساس برخى از روایات، دیگر مومنان نیز مىتوانند مباهله كنند. امام صادق علیه السلام در این باره دستوراتى دادهاند. (تفسیر نور الثقلین ج 1، ص 351 اصول كافى، ج 2، باب مباهله)
بحث لغوی:
واژهى «نَبْتَهِلْ» از ریشهى «ابتهال» به معناى باز كردن دست ها و آرنج ها براى دعا، به سوى آسمان است و این آیه به دلیل این واژه، به آیه ى مباهله معروف گشته است.
مباهله، یعنى توجّه و تضرّع دو گروه مخالف یكدیگر، به درگاه خدا و تقاضاى لعنت و هلاكت براى طرف مقابل كه از نظر او اهل باطل است. (التحقیق فى كلمات القرآن)
یک نکته:
از این آیه معلوم مى شود كه بر خلاف حملات بى رویه افرادى كه مىگویند"اسلام عملاً آیین مردان است و زنان در آن به حساب نیامدهاند" زنان در مواقع حساس به سهم خود در پیشبرد اهداف اسلامى همراه مردان در برابر دشمن مى ایستادهاند، صفحات درخشان زندگى فاطمه بانوى اسلام علیها السلام و دخترش زینب كبرى علیها السلام و زنان دیگرى كه در تاریخ اسلام، گام بر جاى گام هاى آنها نهادهاند، گواه این حقیقت است.
طرح یک سوال و پاسخ آن:
سوال: در این ماجرا تنها فاطمه زهرا علیها السلام حضور داشت، پس چرا قرآن كلمهى جمع «نِساءَنا» را به كار برده است؟
پاسخ: در قرآن مواردى است كه خداوند از یك نفر به صورت «جمع» یاد مى كند، مانند آیه 181 سوره آل عمران كه یك نفر از روى توهین گفت: خدا فقیر است، ولى آیه به صورت جمع مىفرماید: «الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ فَقِیرٌ» چنان كه قرآن درباره حضرت ابراهیم علیه السلام مىفرماید: ابراهیم یك امّت است، با آنكه یك نفر بیشتر نبود.
گرچه پیامبر مى توانست خود شخصاً نفرین كند و كارى به علىّ، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام نداشته باشد، ولى خدا و رسول، با این عمل به ما فهماندند كه این افراد، یاران و شریكان رسول خدا در دعوت به حقّ و هدف او هستند و همراه او آمادهى استقبال از خطر بوده و تداومگر حركت او مىباشند.
بر خلاف حملات بى رویه افرادى كه مىگویند"اسلام عملاً آیین مردان است و زنان در آن به حساب نیامدهاند" زنان در مواقع حساس به سهم خود در پیشبرد اهداف اسلامى همراه مردان در برابر دشمن مى ایستادهاند، صفحات درخشان زندگى فاطمه بانوى اسلام علیها السلام و دخترش زینب كبرى علیها السلام و زنان دیگرى كه در تاریخ اسلام، گام بر جاى گام هاى آنها نهادهاند، گواه این حقیقت است.
پیامهای آیه:
اگر انسان ایمان به هدف داشته باشد، حاضر است خود و نزدیك ترین بستگانش را در معرض خطر قرار دهد. «مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ»
آخرین برگ برنده و سلاح برنده مومن، دعاست. «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ»
فرزند دخترى، همچون فرزند پسرى، فرزند خود انسان است. «أَبْنائِنا» بنابراین امام حسن و امام حسین علیهما السلام فرزندان پیامبرند.
زن و مرد در صحنه هاى مختلف دینى، در كنار همدیگر مطرحند. «نِساءَنا»
در دعا، حالات اهل دعا مهم است، نه تعداد آنها. گروه مباهله كننده پنج نفر بیشتر نبودند. «أَبْناءَنا»، «نِساءَنا»، «أَنْفُسَنا»
علىّ بن ابیطالب علیه السلام، جان رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله است. «أَنْفُسَنا»
در مجالس دعا، كودكان را نیز با خود ببریم. «أَبْناءَنا»
اهل بیت پیامبر علیهم السلام مستجاب الدعوة هستند. «أَبْناءَنا»، «نِساءَنا»، «أَنْفُسَنا»
استمداد از غیب، پس از بكارگیرى توانایى هاى عادّى است. «نَبْتَهِلْ»
كسى كه منطق و استدلال و معجزه، او را به پذیرش حقّ تسلیم نمى كند، باید با او مباهله كرد. «تَعالَوْا»، «نَبْتَهِلْ»
اگر مومنان محكم بایستند، دشمن به دلیل باطل بودنش عقب نشینى مى كند. «نَدْعُ»، «نَبْتَهِلْ»
استدلال را باید با استدلال پاسخ داد، ولى مجادله و لجاجت باید سركوب شود. «لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِینَ»
