امروزه ما وراث جهانی پر از ناکامی ها، شکست ها، بیمناکی ها و سرخوردگی ها هستیم، کنار نهادن عقل و خرد و پیروی از امیال درونی، غرایز حیوانی و خودخواهی ها، انسان هایی بی رحم، بی منطق و تخریب گر ساخته است. وجود این همه بی عدالتی، سرگشتگی، جنگ و بسیاری از رفتارهای غیر عقلانی، موید این امر است که بشر امروزی قبل از هر چیز به تربیت کردن نیاز دارد. در اهمیت تربیت در اسلام همین بس که در قرآن مجید از یکی از اهداف عالیه بعثت پیامبران به عنوان تزکیه (تربیت) نام برده شده است.

تربیت در اسلام با معانی و تعابیر مختلفی به کار رفته است. در یک تعبیر، تربیت به معنای رسیدن به رشد است. آیه 1 سوره ی جن ناظر بر این تعبیر است. در این آیه هدف قرآن هدایت به حق و کمال عقلی است. آیات دیگری مانند 256 سوره بقره ، 10 سوره جن و 10 سوره ی کهف نیز ناظر بر همین معنا از تربیت هستند. در جای دیگر قرآن مانند آیات 29 و 38 سوره غافر ماموریت پیامبر اسلام هدایت به راه کمال ذکر شده است. هدایتی که در آن فرد، در راه مستقیم ( صراط المستقیم ) گام بر می دارد. که مهمترین مکان برای رسیدن به این تربیت بنا بر آیات قران و روایات ائمه در خانواده نقش می پذیرد. اما باید به این نتیجه رسید که بهترین روش برای رسیدن به این مقصود کدام است؟

نفس عمل خوب بهترین روش تربیتی و راهنمای انسان در کانون خانواده برای فضیلت هایی است که خداوند در انسان به ودیعه نهاده است. در پرورش استعدادهای انسان والدین ضمن آنکه با گفتار خود موظفند که بهترین هادی برای فرزندان خویش باشند، باید با کردار خود نیز خوی‌های نیکو را در جان و دل فرزندان خویش ایجاد نمایند، خودشان را از هر نظر با اخلاق و رفتار درست بسازند؛ در حضور آنها دروغ نگویند، خلاف نکنند، راستگو و درست کردار باشند، نسبت به دیگران مهربان و خدمت‌رسان باشند تا با کردار خویش صداقت، مهرورزی و ... را در فرزندانشان رشد دهند. والدین باید این را بدانند که شالوده شخصیت فرزندان در همان 6 یا 7 سال اولیه زندگی شکل می‌گیرد و رفتار و گفتار و اعمال آن‌ها در تربیت و رشد یا سرکوب شدن استعدادهای فرزندان تأثیر می‌گذارد. آن‌ها با چشمانی تیزبین به رفتار و گفتار والدین توجه می‌کنند. پدر و مادر در انتقال ارزش‌ها نقش الگو را به عهده دارند و باید توجه داشته باشند که عمل الگوها بسیار تأثیرگذارتر از گفتار الگوها است. داشتن علم و آگاهی در هر کاری و در مواجهه با هر چیزی ضروریست؛ بر والدین لازم است که خود دانش آموخته و تربیت شده باشند.

امام علی (علیه السلام) می‌فرماید:

«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ وَ لْیَكُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُوَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُوَدِّبِهِمْ.»

ترجمه: آن شخصى كه خلعت رهبرى و پیشوائى مردم را بتن كند باید قبل از تعلیم مردم خود را آزموده كرده و پیش از تربیت كردن و ادب آموختن دیگران بزبان خود رفتار و گفتار ادب آمیز داشته باشد.

فرزندان باید بیشتر با دیدن اعمال و کردار صحیح پدر و مادر خویش هدایت شوند تا با گفتار و صحبت‌هایشان. اگر آن‌ها عامل به گفته‌هایشان نباشند ممکن است موجبات سلب اعتماد و حتی گمراهی فرزند خویش شوند.

در قرآن کریم خداوند فرموده‌اند:

(أتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ)

بقره/ 44؛ ترجمه: آیا مردم را به نیكى فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌كنید، با اینكه شما كتاب [خدا] را می‌خوانید؟ آیا [هیچ] نمی‌اندیشید؟.

چه بسیاری از والدین که تمامی اصول و مواضع تربیتی را برای فرزند خویش بازگو کرده ولی خود آن دستورات را به کار نمی‌برند. توان‌مندی‌های فرزندان چنین افرادی نه تنها پرورش نمی‌یابد بلکه دچار سرگردانی و تردید و خشم و نفرت می‌شوند، و برای امر و نهی پدر و مادر ارزش قائل نخواهند شد، و آن‌ها را به مسخره می‌گیرند.

واعظان کاین جلوه درمحراب و منبر می‌کنند

چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند

مشکلی دارم ز دانشمند مجلس باز پرس

توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می‌کنند

گـویـیـا باور نـمی‌دارند روز داوری

کاین همه قلب و دغل در کار داور می‌کنند

فرزندانی که از پدر و مادر وفا، محبت و دلسوزی نسبت به مردم را ببینند، و فساد اخلاق، دروغ، نفاق و زشتی در رفتار پدر و مادر مشاهده نکنند؛ نفس اینگونه اعمال آن‌ها را به خوبی‌ها و رستگاری رهنمون می‌گردد و این توان‌مندی‌ها را در آن‌ها پرورش می‌دهد.

که امامان معصوم ما فرمودند:

«كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِكُمْ‏»

ترجمه: مردم را به غیر زبانتان عملا به خوبی‌ها دعوت نمایید.

امام علی (علیه السلام) خطاب به مردمان می‌فرماید:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَحُثُّكُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّا وَ أَسْبِقُكُمْ إِلَیْهَا وَ لَا أَنْهَاكُمْ عَنْ مَعْصِیَةٍ إِلَّا وَ أَتَنَاهَى قَبْلَكُمْ عَنْهَا.»

اى مردم سوگند به خدا شما را بطاعتى ترغیب نمى‏نمایم مگر آنكه از شما پیشى مى‏گیرم و شما را از معصیتى منع نمى‏كنم مگر آنكه پیش از شما از آن باز مى‏ایستم.