انبیاء، گرفتار كفّار لجوج بودند و یاران اندك داشتند. با اینکه نَفسِ عیسی ، مرده را زنده میكرد، كور مادر زاد را شفا می بخشید، امّا انسان هاى لجوج از آن بهرهایی نمى بردند.
فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِی إِلَى اللّهِ قَالَ الْحَوَارِیُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللّهِ آمَنَّا بِاللّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (آل عمران ـ 52)
چون عیسى از آنان احساس كفر كرد، گفت: «یاران من در راه خدا چه كسانند؟» حواریون گفتند: «ما یاران [دین] خداییم، به خدا ایمان آوردهایم و گواه باش كه ما تسلیم [او] هستیم.»
مطابق پیشگویى و بشارت موسى علیه السلام جمعیت یهود قبل از آمدن عیسى علیه السلام منتظر ظهور او بودند، اما هنگامى كه ظاهر گشت و منافع نامشروع جمعى از منحرفان بنى اسرائیل به خطر افتاد، تنها گروه محدودى گرد مسیح را گرفتند، و كسانى كه احتمال مىدادند پیروى از آیین او موقعیت و مقام و منافع آنها را به خطر مىاندازند، از پذیرفتن آن سرپیچى كردند.
آیه ناظر به همین معنى است، مىگوید: " هنگامى كه عیسى احساس كفر (و مخالفت) از آنها كرد، گفت: چه كسانى یاور من به سوى خدا (براى تبلیغ آیین او) خواهند بود؟ "(فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِی إِلَى اللّهِ) (تعبیر به "احساس" با اینكه كفر یك امر باطنى است، ممكن است به خاطر این باشد كه آنها آن قدر در ابراز کفر خود پافشارى كردند كه گویى به صورت یك امر حسى در آمد (المیزان، ذیل آیه مورد بحث))
در اینجا تنها گروه اندكى به این دعوت پاسخ مثبت دادند، اینها همان افراد پاكى بودند كه قرآن از آنان به عنوان "حواریون " نام برده است "حواریون" (شاگردان ویژه مسیح) گفتند: ما یاوران (آیین) خدا هستیم، به او ایمان آوردیم و تو گواه باش كه ما اسلام آورده و تسلیم آیین حق شدهایم"(قَالَ الْحَوَارِیُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللّهِ آمَنَّا بِاللّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ)
قابل توجه اینكه حواریون در پاسخ عیسى نگفتند ما یاور توایم، بلكه براى اینكه نهایت توحید و اخلاص خود را اثبات كنند و سخن آنان هیچگونه بوى شرک ندهد گفتند: ما یاوران خدائیم و آیین او را یارى مىكنیم و تو را بر این حقیقت گواه می گیریم، گویا آنها نیز احساس مى كردند كه در آینده افراد منحرفى ادعاى الوهیت مسیح خواهند كرد و باید به آنها دستاویزى نداد.
ضمناً تعبیر به "اسلام" در آیه فوق دلیل بر این است كه اسلام آیین تمام انبیاء بوده است.
و در اینجا بود كه حضرت مسیح صف دوستان خالص خود را از دشمنان و منافقان جدا ساخت، تا برنامه ریزى او دقیق و منسجم باشد، همان كارى كه پیامبر اسلام در بیعت عقبه، انجام داد.
نکات آیه:
1-حواریون چه کسانی هستند؟
درباره علت نامگذارى شاگردان مسیح به نام حواریون، احتمالات متعددى داده شده، ولى آنچه نزدیكتر به ذهن مى رسد و در احادیث پیشوایان بزرگ دینى آمده است، این است كه آنها علاوه بر اینكه قلبى پاك و روحى با صفا داشتند، در پاكیزه ساختن و روشن نمودن افكار دیگران و شستشوى مردم از آلودگى و گناه كوشش فراوان داشتند.
در عیون اخبار الرضا از امام على بن موسى الرضا علیه السلام نقل شده كه از آن حضرت سوال كردند: "چرا حواریون به این نام نامیده شدند؟" امام علیه السلام فرمود: "جمعى از مردم چنین تصور مى كنند كه آنها شغل لباسشویى داشتهاند ولى در نزد ما علت آن، این بوده كه آنها هم خود را از آلودگى به گناه پاك كرده بودند، و هم براى پاك كردن دیگران كوشش داشتند." (تفسیر برهان، جلد1، صفحه 285)
مفسر معروف مرحوم "طبرسى" در "مجمع البیان" (مجمع البیان، جلد 1- 2، صفحه 448) نقل مىكند كه "حواریون" به همراه عیسى در سفرها به راه مى افتادند و هرگاه تشنه یا گرسنه مى شدند، به فرمان خداوند غذا و آب براى آنها آماده مى شد، آنها این جریان را افتخار بزرگى براى خود دانستند و از مسیح پرسیدند: آیا كسى بالاتر از ما پیدا مى شود؟ او گفت: آرى " افضل منكم من یعمل بیده و یاكل من كسبه"" از شما بالاتر كسى است كه زحمت بكشد و از دست رنج خودش بخورد" ... و به دنبال این جریان آنها به شستشوى لباس و گرفتن اجرت در برابر آن مشغول شدند (و عملاً به همه مردم درسى دادند كه كار و كوشش ننگ و عار نیست.)
2ـ با اینكه بنى اسرائیل، زنده كردن مردگان و شفا دادن كوران را از حضرت عیسى علیه السلام دیدند، ولى باز هم لجاجت ورزیده و كفر مىگفتند، به گونهاى كه به فرمودهى امام صادق علیه السلام، عیسى سخنان كفر آمیز آنان را مى شنید. (بحارالانوار، ج 14، ص 373)
تشابه آیه با آیات دیگر قرآن
قرآن در سوره صف آیه 14 نیز درباره "حواریون" سخن گفته و ایمان آنان را متذكر شده است، ولى از جمله هایى كه انجیل درباره "حواریون" دارد استفاده مى شود كه آنان درباره مسیح همگى لغزش هایى داشته اند.
بحث لغوی آیه:
"حواریون" جمع "حوارى" از ماده "حور" به معنى شستن و سفید كردن است و گاهى به هر چیز سفید نیز اطلاق مىشود، و لذا غذاهاى سفید را عرب "حوارى" مىگوید، و حوریان بهشتى را نیز به این جهت حورى مى گویند كه سفید پوستند یا سفیدى چشمانشان درخشنده (و سیاهى آن كاملاً سیاه است.)
البته به گفته نویسنده تفسیر نور «الْحَوارِیُّونَ» جمع «حوارى» به معناى تغییر دهنده مسیر است. حواریّون، كسانى بودند كه مسیر انحرافى مردم را رها و به راه حقّ پیوستند. (التحقیق فى كلمات القرآن) تعداد آنان دوازده نفر بود و اسامى آنان در انجیل مَتى و لوقا آمده است.
در كافى از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: حواریّون عیسى در مرحله عمل او را رها كردند، ولى حواریّون ما انواع بلاها را به جان مىخرند. (كافى، ج 8، ص 268)
پیامهای آیه:
1ـ هوشیارى در شناخت افكار و عقاید مردم، شرط رهبرى است. «فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسى مِنْهُمُ الْكُفْرَ»
2ـ نَفسِ عیسى، مرده را زنده مى كند، كور مادر زاد را شفا مى بخشد، امّا انسان هاى لجوج از آن بهرهاى نمى برند. «فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسى مِنْهُمُ الْكُفْرَ ...»
3ـ انبیاء، گرفتار كفّار لجوج بودند و یاران اندك داشتند. «أَحَسَّ عِیسى مِنْهُمُ الْكُفْرَ»
4ـ بى تقوایى و عدم اطاعت از رهبرى، نوعى كفر است. «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ»، «فَلَمَّا أَحَسَّ عِیسى مِنْهُمُ الْكُفْرَ»
5ـ شناخت نیروهاى وفادار و سازماندهى و تمركز آنان و جدا سازى جبههى حقّ از باطل، براى رهبرى و ادامه حركت او ضرورى است. «مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ»
6ـ تجدید بیعت با رهبرى، ارزش سیاسى، اجتماعى و دینى دارا. «نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ»
7ـ انبیاء، مردم را براى خدا مى خواهند، نه خود. «مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ»، «نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ»
8ـ یارى كردن منادیان الهى، یارى خداوند است. «نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ»
9ـ سبقت در حمایت از رهبران دینى، داراى ارزش است. با اینكه حضرت عیسى طرفدارانى داشت، ولى خداوند از ایمان حواریّون ستایش نموده، و این به خاطر سبقت و صراحت آنان است. «مَنْ أَنْصارِی»، «نَحْنُ أَنْصارُ اللَّهِ»
10ـ مقام تسلیم در برابر خداوند،پس از مرحله ایمان است. «آمَنَّا بِاللَّهِ»، «مُسْلِمُونَ»
11ـ انبیاء، شاهدان و گواهان در قیامت هستند. «وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ»
