كانوا قلیلاً من اللّیل ما یهجعون و بالاسحار هم یستغفرون.
آنها (پرهیزكاران) كمی از شبها را می‌خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می‌كردند.«ذاریات ، 17 و 18»
پاداش سحر خیزان و نیكوكاران
آیات بعد به توضیح چگونگی نیكوكار بودن آنها پرداخته، سه وصف را از میان اوصاف آنها بیان می‌كند.
نخست این كه: آنها كمی از شبها را می‌خوابیدند» «كانوا قلیلاً من اللیل ما یهجعون».
(یهجعون) از ماده (هجوع) به معنی خواب شبانه است.
بعضی گفته‌اند منظور این است كه آنها اكثر شب را بیدار بودند و كمی از شب را می‌خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده‌دار بودند.ولی از آنجا كه این حكم به صورت یك دستور عمومی برای پرهیزكاران و محسنین بعید به نظر می‌رسد این تفسیر مناسب نیست، بلكه منظور این است كه آنها كمتر اتّفاق می‌افتاد تمام شب را بخوابند، و به تعبیر دیگر (لیل) (شب) به صورت جنس و عموم در نظر گرفته شده.بنابراین همه شب بخشی را بیدار بودند و به عبادت و نماز شب می‌پرداختند و شبهایی را كه تماماً در خواب باشند و عبادت شبانه از آنها به كلّی فوت شود كم بوده است. این تفسیر در حدیثی از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز نقل شده است.
دومین وصف آنها را چنین بیان می‌كند: آنها پیوسته در سحرگاهان استغفار می‌كردند «و بالاسحارهم یستغفرون».
در آخر شب كه چشم غافلان در خواب است، و محیط از هر نظر آرام، قال و غوغای زندگی مادّی فرو نشسته، و عواملی كه فكر انسان را به خود مشغول دارد خاموش است برمی‌خیزند، و به درگاه خدا می‌روند، در پیشگاه معبود به راز و نیاز می‌پردازند، نماز می‌خوانند، و مخصوصاً از گناهان خود استغفار می‌كنند.بسیاری معتقدند كه منظور از استغفار در اینجا همان نماز شب است، از این جهت كه قنوت نماز وتر مشتمل بر استغفار است.(اسحار) جمع (سحر) (بر وزن بشر) در اصل به معنی پوشیده و پنهان بودن است، و چون در ساعات آخر شب پوشیدگی خاصّی بر همه چیز حاكم است (سحر) نامیده شده.واژه (سحر) (بر وزن شعر) نیز به چیزی گفته می‌شود كه چهره حقائق را می‌پوشاند و یا اسرار آن از دیگران پوشیده است.در روایتی در تفسیر (درّ المنثور) آمده است كه پیغمبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:
ان آخر اللیل فی التهجد احب الی من اوله، لان الله یقول و بالاسحارهم یستغفرون: آخر شب برای تهجد (نماز شب) نزد من محبوبتر است از آغاز آن، زیرا خداوند می‌فرماید: پرهیزكاران در سحرگاهان استغفار می‌كنند.
و در حدیث دیگری از امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌خوانیم: (كانوا یستغفرون الله فی الوتر سبعین مرة فی السحر): (نیكوكاران بهشتی در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش می‌كردند). و در درّ منثور است كه ابن مردویه از انس روایت كرده كه گفت: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: برای شب زنده‌داری و نماز شب آخر شب را بیشتر از اوّل شب دوست دارم چون خدای تعالی فرموده: «و بالاسحارهم یستغفرون».و در همان كتاب است كه ابن مردویه از ابن عمر از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت كرده كه در پاسخ كسی كه از معنای جمله «و بالاسحارهم یستغفرون» پرسید، فرمود: یعنی نماز می‌خوانند.
مؤلف: شاید تفسیر استغفار به نماز از این جهت است كه استغفار جزئی از نماز شب یعنی نماز وتر است، همچنان كه در آیه: «و قرآن الفجران قرآن الفجر كان مشهوداً» منظور از قرآن فجر همان نماز است.
