به چیزهایی که جزء موونه اند، خمس تعلق نمی گیرد. موونه عبارت از هزینه های زندگی از قبیل؛ خوراک، پوشاک، خانه مسکونی، وسایل زندگی، وسیله نقلیه و ... است. البته تمام این موارد در صورتی است که در شأن انسان باشد، پس اگر خانه ای فراتر از شأن خودش بخرد به قیمت بیشتر از آن چه که در شأنش بوده است، خمس تعلق می گیرد، یا اگر از وسیله نقلیه برای خود و خانواده اش استفاده می کند، جزء موونه حساب می شود ولی اگر با آن کسب درآمد داشته باشد، به آن خمس تعلق می گیرد.

سوال: اگر فردی به صورت اقساطی، واحدی آپارتمانی را خریداری نموده باشد و یا برای خرید منزل، وام دریافت کرده باشد، جهت محاسبه خمس، آیا کل بدهی خود را باید از سرمایه کم کند؟ یا بدهی اقساطی که زمان پرداخت آن فرا رسیده؟ یا بدهی سال جاری را باید کم نماید؟

1. چنانچه منزل مسکونی، جهت سکونت خود و خانواده خریداری شود، خمس ندارد، ولی اگر خانه‌ی مذکور به عنوان سرمایه بوده و جهت سکونت، مورد نیاز نباشد، به آن خمس تعلق می‌گیرد.

2. قبل از پایان سال خمسی، می‌توان هر مقدار از دیون، اقساط و بدهی‌ها (چه بدهی‌های آن سال و چه سال های گذشته) را از درآمد سال کم کرد و پرداخت نمود. ولی چنان چه بدهی مذکور(به هر جهت) پرداخت نشود و یا به صورت اقساطی باشد که موعد پرداخت آن در آینده است، از در آمد سال کم نمی‌شود.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):

بدهی اعم از اینکه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه یا وام اگر به خاطر تأمین مخارج سالانه زندگی همان سال درآمد باشد اگر بخواهد پرداخت نماید از درآمد سال کسر می‏‌شود ولی اگر برای بدهی‏های سال های قبل باشد هر چند مصرف درآمد سالانه برای پرداخت آن جایز است ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی‏‌شود.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):

بدهی مذکور اگر در خود سرمایه نباشد از آن کم نمی‌شود بنابراین هر چه را که مالک است و از موونه سال زیاد آمده باشد خمس آن واجب است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

قرض هایى که بر ذمّه انسان آمده خواه براى هزینه زندگى باشد یا خسارت و غرامت و یا غیر اینها، مى‏‌تواند از درآمد سال آنها را ادا کند، ولى قرض هایى را که به اقساط مى‏پردازد فقط قسط هایى را که در آن سال باید بپردازد جزء مخارج آن سال محسوب مى‏شود.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

به صورت کلی دیون جزء موونه محسوب می‌شود و چنان چه قبل از رسیدن سال خمسی آن را بپردازد، خمس ندارد.

سوال: 1- آیا خانه ای که در آن زندگی می کنیم و مال خودمان است خمس آن را باید بدهیم؟ 2- آیا به طلا و سکه خمس تعلق می گیرد؟ 3- می شود از 5 قواره پارچه برای خمس یکی به جای خمس بدهیم؟ یا اینکه باید از مجموع قیمت آنها یک پنجم آنرا پرداخت کنیم؟

1-به چیزهایی که جزء موونه اند، خمس تعلق نمی گیرد. موونه عبارت از هزینه های زندگی از قبیل؛ خوراک، پوشاک، خانه مسکونی، وسایل زندگی، وسیله نقلیه و ... است. البته تمام این موارد در صورتی است که در شأن انسان باشد، پس اگر خانه ای فراتر از شأن خودش بخرد به قیمت بیشتر از آن چه که در شأنش بوده است، خمس تعلق می گیرد، یا اگر از وسیله نقلیه برای خود و خانواده اش استفاده می کند،جزء مئونه حساب می شود ولی اگر با آن کسب درآمد داشته باشد، به آن خمس تعلق می گیرد. بنابراین و با توضیحاتی که گذشت، به منزل مسکونی خمس تعلق نمی گیرد.

2- اگر منظور از زیور آلات، طلای زینتی زنان است، تا جایی که در حد شأن و متعارف باشد، خمس ندارد ولی سکه طلا بنابر این که جزء مئونه زندگی حساب نمی شود لذا سر سال به آن خمس تعلق می گیرد. (با استفاده از نرم افزار پرسمان)

البته اگر تعداد سکه ای در حد شأن و متعارف، به کسی هدیه شده باشد بنا بر نظر مراجعی که در هدیه خمس را واجب نمی دانند، آن تعداد سکه، خمس ندارد.

3- بر یک پنجم اموال، خمس تعلق می گیرد. اگر 5 قواره پارچه است که شرایط پرداخت خمس را دارد، مثلاً یک سال بر آن گذشته باشد، در صورتی می توانید یک قواره از آن را به عنوان خمس پرداخت کنید که قیمت همه آنها یکی باشد، در غیر این صورت باید قیمت همه را محاسبه کرده، سپس پول آن یا به همان مقدار، پارچه به عنوان خمس پرداخت شود.

سوال: اگر كسی تا به حال خمس نداده است ولی الآن می‌خواهد برای خود سال خمسی قرار دهد و حق الهی را به جا آورد چه باید بكند؟

جواب: باید یك زمان را به عنوان ابتداء سال خمسی خود قرار دهد و نسبت به درآمدهای گذشته با مرجع تقلید خود یا وكیل شرعی ایشان مصالحه نمائید. (توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، م1797).

چند سوال از آیة الله خامنه ای دام ظله:

سوال: اگر ندانیم پولى كه در اختیار داریم مشمول خمس مى‌شود یا خیر، تكلیف چیست؟

ج) اگر از جهت دانستن حكم آن شبهه نباشد وظیفه‌اى ندارید.‏

سوال: اگر پول شخصى به عنوان امانت نزد ما باشد آیا به آن خمس تعلّق مى‌گیرد؟

ج) خمس آن به عهده شما نیست.

سوال: عالمى در یکى از شهرها مبلغى را به عنوان خمس دریافت کرده، ولى براى او انتقال عین آن مال به شما یا دفترتان مشکل است، آیا مى‏‌تواند آن را از طریق بانک حواله کند؟ با توجه به این‌که مالى که از بانک گرفته مى‏‌شود عین مالى که در آن شهر به بانک پرداخت شده، نیست؟

ج) تحویل خمس و سایر حقوق شرعى از طریق بانک اشکال ندارد.

سوال: آیا براى کسى که داراى چهار دختر است خمس واجب است؟ در اصطلاح عامه مردم رایج است که هر کس صاحب سه دختر باشد خمس براى وى واجب نیست؟

ج) چنین چیزى صحّت ندارد؛ در هر صورت هر چیزى كه از درآمد كسب باشد، و در بین سال موونه نشود و پس‌‌انداز شود سر سال خمسى متعلّق خمس است.

سوال: شخصى در حال صحّت، پولى به فرزندش مى‌دهد كه به عنوان خمس بپردازد هنگامى كه فرزند مى‌خواهد این پول را بدهد، مطلع مى‌شود كه پدر مشاعرش را از دست داده است. آیا این مبلغ را مى‌توان به عنوان خمس، قبول نمود؟

ج) اگر پدر، فاقد مشاعر در حدّ سقوط تكلیف باشد، تصرّفات او در مال خودش به پرداخت خمس و غیره نافذ و صحیح نیست ولى اگر چنین شخصى فوت كند، ورثه مكلّف‌اند بدهى بابت خمس او را از تركه جدا نموده و بپردازند تا بتوانند در تركه تصرّف كنند.