در آیات متعددی خداوند متعال دشمن‌های متعددی که هر انسانی می‌‌‌تواند در حیات دنیایی با آن مواجه باشد را معرفی می‌‌‌نماید، در فرهنگ قرآن، خداوند متعال یکی از مهم ترین دشمن‌هایی که انسان در طول زندگی با آن مواجه می‌‌‌شود را شیطان معرفی می‌‌‌نماید.

شیطان دشمن آشکار انسان

در حیات دنیوی، هستند افرادی که دشمنی خود را پنهان می‌‌‌کنند ولی در باطن و خفا، دشمنی بسیار خطرناک، به‌ حساب می‌‌‌آیند ولی در خصوص شیطان، دوستی ظاهری وجود ندارد از این رو شیطان مصداق واقعی و بارز شیطنت و گمراهی به حساب می‌‌آید و خداوند متعال نیز او را شیطان آشکار انسان معرفی می‌‌نماید.

«أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیکمْ یا بَنی‏ آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیطانَ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُبینٌ؛ آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است؟»

بی‌توجهی به این دشمنی شیطان، عواقب هولناکی را به‌ دنبال خواهد داشت چرا که در مواجهه با وسوسه‌هایش، انسانی که او را دشمن می‌‌داند جایی برای تبعیت و پیروی نمی‌‌بیند و انسانی که دشمنی شیطان را قبول نمی‌‌کند، خود را ملزم به اطاعت و پیروی از او می‌‌داند.

در فرهنگ قرآن، راه ها و ترفندهای شیطان، در آیات متعددی معرفی شده است که توجه به این آیات می‌‌تواند در پیروزی انسان در برابر شیطان کمک نماید. یکی از آنها احتناک است.

«قالَ أَرَأَیتَک هذَا الَّذی کرَّمْتَ عَلَی لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلی‏ یوْمِ الْقِیامَه لَأَحْتَنِکنَّ ذُرِّیتَهُ إِلاَّ قَلیلاً؛ (سپس) گفت: «به من بگو، این کسی را که بر من برتری داده‏ای (به چه دلیل بوده است؟) اگر مرا تا روز قیامت زنده بگذاری، همه فرزندانش را، جز عده کمی، گمراه و ریشه‏کن خواهم ساخت!» 

توصیه آیت الله حق شناس در مقابله با وسوسه شیطان

شیطان سه طائفه را وسوسه می کند: اوّل کسانی که از یاد خدا دوری می کنند. مانند کسی که صبح مغازه اش را باز می کند و عصر هم می بندد و می رود. به هیچ چیز هم کاری ندارد. اگر هم حرفی به او بزنی، می گوید: کسب حلال است. اما نمی داند که کسب حلال مقرراتی دارد، احکامی دارد که باید یاد بگیرد. مثل این که برای این ساخته شده است که صبح بیاید در مغازه را باز کند و شب هم بندد! از هیچ یک از احکام اسلامی خبر ندارد!

مگر رزق به دست غیر من است

طائفه دیگری که در معرض وسوسه شیطانند، کسانی هستند که احکام خدا را "یک دستی" گرفته اند. نماز را تند می خوانند. پروردگار به ملائکه می فرماید: چرا این بنده من با عجله نماز می خواند؟ مگر رزق و روزی او به دست غیر من است؟! باید نماز را مقدمه حفظ اموالش بداند.

طائفه دیگری که در معرض وسوسه شیطانند، کسانی اند که در مقام غفلت به سر می برند، خودشان را در حضور و محضر پروردگار نمی بینند. شیطان از پروردگار، اختیاری گرفته است که از راه خون وارد عروق انسان می شود و او را وسوسه می کند. «ان الشیطان لیجزی من ابن آدم مجری الدم».

اطلاع کامل شیطان از وضعیت شما

شیطان کاملاً به وضعیت شما مطلع است که چه کسی احکام شرع را یک دستی گرفته و چه کسی خودش را در حضور پروردگار می‌داند و چه کسی نمی‌داند، چه کسی مراقب است و چه کسی مراقب نیست.

مراقبه، راه محفوظ بودن از شر شیطان

پس بنابراین حضرت فرمودند: کسی از شر این خبیث (شیطان) محفوظ است که دائم در مقام مراقبه باشد و خودش را در حضور و محضر پروردگار بداند و در ادامه هم فرمودند: آن کسی که شب و روزش را بی‌تفاوت می‌گذراند دائماً صید شیطان است.

تضرع به درگاه پروردگار

حضرت در ادامه می‌فرمایند: با التجاء و تضرع به درگاه پروردگار به ریسمان محکم الهی چنگ بزن. «فاعتصم بحبل‌الله الاوثق فهو الالتجاء الی الله».

یک قدم باید شما  به سوی خدا بروید تا پروردگار ده قدم به سوی شما بیاید.

شیطان یک جبهه است، نفس هم یک جبهه است. شیطان از اعوان و یاران نفس است و به وسوسه‌های نفس کمک می‌کند.

قویترین وسوسه شیطان

از همه شیاطین با قدرت‌تر، شیطانی‌ است که موظف است اشخاصی را که می‌خواهند نماز شب بخوانند را وسوسه کند. این شیطان در وسوسه خیلی استاد است.

شیطان به انسان می‌گوید که: نماز شب مستحب است، باید به فکر سلامت بدن خودت باشی، تو محصلی باید بخوابی تا فردا از درس عقب نمانی! وسوسه‌هایی می‌کند که به هر فقیهی بگویید، می‌گوید: درست است!

نگاه پروردگار در سحرها به قلب‌های شما

شیطان این وسوسه‌ها را می‌کند، اما نمی‌دانی که پروردگار در سحرها به قلب‌های شما نگاه می‌کند، شما را نورانی می‌کند، رزق فردای شما را مهیا می‌‌کند. «ان الله تبارک و تعالی ینظر فی الاسحار الی قلوب المتیقظین.