دنیای فانی آکنده از ظلم‌ها و تجاوزهاست. بسیاری از صاحبان قدرت و منصب برای رسیدن به خواسته‌های خود از روش‌ها و عواملی بهره می‌گیرند که درست و اخلاقی نیست. لکن باید توجه داشت که در روز قیامت و به هنگام زنده شدن مردگان، آن چیزهایى كه در دنیا، زورمندان براى پیشبرد اهداف خود به آنها متوسل مىشدند، هیچ تأثیرى نخواهد داشت و شگردهایى كه در دنیا به كار برده مىشد در آنجا بىفایده است.
این امری است که خداوند متعال به طور صریح در بسیاری آیات قرآن بدان اشاره نموده و آدمیان را توجه داده است که تنها ایمان و اعمال صالح است که می‌تواند یاری رسان در روز واپسین باشد. در این مجال به برخی از این عوامل بی اثر در رستاخیز که مدنظر خداوند در قرآن قرار دارد اشاره می‌گردد.
تفاوت اصول حاکم بر مجازات در دنیا و آخرت
در این دنیا چنین معمول است كه براى نجات مجرمان از مجازات از طرق مختلفى وارد مىشوند:
ـ گاه یك نفر جریمه دیگرى را پذیرا مىشود و آن را اداء مىكند.
ـ اگر این ممكن نشد متوسل به شفاعت مىگردد و اشخاصى را بر مىانگیزد كه از او شفاعت كنند.
ـ باز اگر این هم نشد سعى مىكنند كه با پرداختن غرامت خود را آزاد سازند.
ـ و اگر دسترسى به این كار را نیز نداشتند از دوستان و یاران كمك مىگیرند تا از او دفاع كنند و گرفتار چنگال مجازات نشود. اینها طرق مختلف فرار از مجازات در دنیا است.
ولى قرآن بیان می‌دارد که اصول حاكم بر مجازات‌ها در قیامت به كلى از این امور جدا است، و هیچ یك از این امور در آنجا به كار نمى آید، تنها راه نجات پناه بردن به سایه ایمان و تقوا است و استمداد از لطف پروردگار.
بررسى عقاید بت پرستان یا منحرفین اهل كتاب نشان مىدهد كه این گونه افكار خرافى در میان آنها كم نبوده است. مثلا نویسنده تفسیر المنار نقل مىكند كه در بعضى از مناطق مصر بعضى از مردم خرافى وجه نقدى به غسل دهنده میت مى دادند و آن را اجرت نقل و انتقال به بهشت مىنامیدند.
و نیز در حالات یهود مىخوانیم كه آنها براى كفاره گناهانشان قربانى مىكردند، اگر دسترسى به قربانى بزرگ نداشتند یك جفت كبوتر قربانى مىكردند! در حالات اقوام پیشین كه احتمالاً قبل از تاریخ زندگى مىكردند مىخوانیم كه آن ها زیور آلات و اسلحه مرده را با او دفن مىكردند تا در زندگى آیندهاش از آن بهره گیرد!
حال به برخی از مواردی که قرآن ناکارآمدی آنها را در قیامت متذکر شده است اشاره می‌گردد:
پرداخت رشوه
در قیامت هیچ كس نمىتواند از طرف كس دیگرى چیزى بپردازد كه او را مجازات نكنند و این همان رشوه است كه در دنیا معمول است: "لا تَجْزِی نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَیْئاً"؛ "هیچ كس چیزى [از عذاب خدا] را از كسى دفع نمىكند". (بقره/48)
پارتی بازی
در قیامت شفاعت به معناى پارتى بازى پذیرفته نیست و كسى نمىتواند درباره كس دیگرى واسطگى كند و او را از مجازات رها سازد: "وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ"؛ "و نه از او شفاعتى پذیرفته می‌شود".(بقره/48)
البته توجه كنیم كه این شفاعت با شفاعتى كه پیامبران و ائمه و صلحا، با شرایط مخصوص و براى اشخاص مخصوصى مىكنند، تفاوت بسیار دارد و طبق آیات دیگرى از قرآن، شفاعت شفیعانى كه از طرف خدا مأذون باشند درباره افرادى كه مورد رضایت خداست، پذیرفته خواهد شد.
پرداخت فدیه
در قیامت فدیه قبول نمىشود. یعنى كسى نمىتواند مجازات خود را با پولى یا چیز دیگرى بخرد و این با نوع اول فرق مىكند.
در اولى كس دیگرى از طرف شخص، پول مى داد تا حكم به مجازات داده نشود كه همان رشوه است ولى در اینجا خود شخص با پذیرش حكم، مى خواهد آن را بخرد و به جاى رفتن در آتش جهنم، معادل آن را بپردازد! "وَ لا یُۆْخَذُ مِنْها عَدْلٌ"؛ "و نه به جاى وى بدلى گرفته مىشود".(بقره/48)
استفاده از قدرت قدرتمندان
در قیامت هیچ قدرتى نیست كه به مجرم كمك كند و مثلاً با اعمال زور و فشار و یا با قهر و غلبه مجرم را از چنگال عدل الهى برباید: "وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ"؛ "و نه یارى خواهند شد".(بقره/48)
خویشان و فرزندان
در روز رستاخیز هر کس مسئول کارهای خویش بوده و به دنبال آن است که راه نجاتی برای خود بیابد. مۆمنان به دلیل نیکی اعمال به سوی بهشت رفته و کافران به دلیل اعمال ناشایست در جهنم سرازیر می‌گردند و هیچ کس نمی‌تواند مسئولیت کارهای دیگری را بر عهده گرفته و یاری رسانش باشد. خانواده و خویشان نزدیک در آن روز برای یکدیگر فایده‌ای نخواهند داشت: "لَنْ تَنْفَعَكُمْ أَرْحامُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ"؛ "در روز قیامت خویشاوندان و فرزندانتان شما را سودى نخواهند داشت". (ممتحنه/ 3)
مال و فرزند
این دو سرمایه مهم زندگى دنیا، اموال و نیروهاى انسانى، در قیامت كم ترین نتیجهاى براى صاحبانش نخواهد داشت: "یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ"؛ (شعراء/ 88) "روزى كه مال و فرزندان فایده نمىدهند".
بدیهى است اگر سرمایه هاى مادى در طریق اطاعت فرمان پروردگار قرار گیرند، رنگ الهى و صبغه اللَّه به خود مىگیرند و "الباقیات الصالحات" محسوب مىشوند.
معذرت خواهى
آن روز، روز رسوایى و بدبختى كافران و ظالمان است، همان روزى كه عذرخواهى ظالمان سودى نمىبخشد، و لعنت خدا مخصوص آنها است، و خانه و جایگاه بد نیز به آنها تعلق دارد: "یَوْمَ لا یَنْفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ". (غافر/52) نمونه‌های دیگری نیز چون دوستى، داد و ستد، قدرت بر نفع و ضرر، نیرنگ و حیله، بتها و معبودهاى باطل، یار و یاور، بازخرید و برداشتن بار دیگرى در قرآن آمده است.
این بود نمونه هایى از عوامل و اسبابى كه در دنیا انسان ها به آن چنگ مىزنند تا از زیر بار مسئولیت و محكومیت شانه خالى كنند ولى در روز قیامت هیچ یك از اینها مۆثر نیست و هر انسانی در گرو اعمالى است كه در دنیا انجام داده است.
