حتماً برای شما هم پیش آمده که بخواهید کاری را انجام بدهید ولی تمرکز کافی را برای انجام آن کار نداشته و نتوانسته‌اید آن کار را به‌درستی انجام دهید، اصولاً زمانی یک شخص می‌تواند کاری را به‌درستی انجام دهد که بتواند بر روی آن کار تمرکز کند و توانایی آن را داشته باشد که تمام جزئیات مربوط به آن کار را ببیند، زیرا انجام یک کار بدون توجه به تمام زوایای پیدا و پنهان آن کار بدون شک نتیجه مطلوب را برای شما به ارمغان نخواهد آورد، لذا توانایی تمرکز بر روی یک کار درآن‌واحد یکی از ویژگی‌های مثبت هر شخص محسوب می‌شود پس در این مقاله ما با یکدیگر راه‌های افزایش این توانایی را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
تمرکز چیست؟
این‌یک سؤال بنیادی است که بایستی به‌درستی موشکافی شود زیرا بدون دانستن تعریفی جامع و شامل از تمرکز نمی‌توانیم به اهداف تعیین‌شده خود دست‌یابیم، تمرکز تعاریف مختلفی دارد ولی بهترین آن‌ها می‌گوید که تمرکز یعنی اینکه ذهن خود را بجای فکر کردن و درگیر شدن درباره چند موضوع، بر روی یک موضوع خاص متمرکز کنیم. یعنی اینکه زمانی که می‌خواهید کاری را انجام دهید لازم است که به دیگر امور فکر نکنیم تا بتوانیم با حداکثر توانایی ذهنمان گوشه‌های نهان آن موضوع خاص را واکاوی کنیم، زیرا ذهن هر شخص توان خاص و البته محدودی دارد و نمی‌تواند تا هراندازه بخواهد بر روی چند موضوع و یا حتی یک موضوع تمرکز کند پس با فکر کردن به یک موضوع درآن‌واحد می‌توان تمرکز خود را بالا برد که هرچند این قضیه به یک سری دستورالعمل‌ها نیاز دارد که آن دستورالعمل‌ها را یک‌به‌یک با همدیگر مرور می‌کنیم.
یکی از اولین گام‌هایی که در این راستا بایستی برداشته شود تصمیم‌گیری برای این است که شما اصلاً در یک‌زمان خاص می‌خواهید به چه موضوعی فکر کنید و یا اینکه چه‌کاری را می‌خواهید انجام دهید، زیرا زمانی که شما برای خود هدف‌گذاری کرده باشید خیلی راحت‌تر می‌توانید بر روی آن هدف خود تمرکز کنید و بقیه موضوعات را که به هدفتان ربطی ندارد و یا اینکه در اولویت‌های بعدی قرار دارند را کنار بگذارید، پس در اولین گام بایستی موضوع موردنظر خود را به‌روشنی و با جزییات بالا تفکیک کنید تا موضوع موردنظر برای تمرکز، به‌روشنی مشخص شود.
در زمینه مشاهده نشانه‌های تمرکز راهکارهای زیادی وجود دارد که یکی از آن‌ها رفتن به تئاتر و یا سینما و مشاهده دیگران است زیرا زمانی که شما در سینما به دیگران نگاه می‌کنید به نکته جالبی پی می‌برید زیرا زمان پخش فیلم و یا اجرای نمایش اکثر حضار بدون اینکه پلک بزنند و یا اینکه با یکدیگر حرف بزنند با تمام وجود در حال تماشای فیلم خود هستند این مشاهده به شما نشانه‌های یک شخص متمرکز را به‌صورت تجربی نشان خواهد داد و نتیجه این تجربه تلاش برای استفاده از تمام حواس خود برای افزایش تمرکز است.
آماده‌سازی شرایط محیطی
از روش‌های مفید برای افزایش تمرکز آماده‌سازی شرایط محیطی است، آماده‌سازی شرایط محیطی بدین گونه است که شما بایستی با توجه به کاری که می‌خواهید انجام دهید محیط آن کار را برای افزایش تمرکز خود مهیا سازید برای مثال شما می‌خواهید مطالعه داشته باشید لذا در راستای افزایش تمرکز خود بایستی شرایط محیطی مطالعه را نیز افزایش دهید بدین‌سان که از مطالعه در نقاط شلوغ خودداری کنید و اینکه وسایلی را که ممکن است تمرکز شما را بر هم بزند را مثل موبایل و تبلت را از خود دور کنید تا بتوانید بدون دغدغه ذهنی به مطالعه خود بپردازید.
از دیگر روش‌های افزایش تمرکز افزایش آرامش خود است زیرا فردی که آرامش درونی دارد بدون شک مرغ خیال او کمتر از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و بیشتر می‌تواند به یک موضوع درآن‌واحد فکر کند زیرا شخصی که دارای آرامش درونی است در کل موضوعات ذهنی برای او کمتر وجود دارد و ذهن ایشان کمتر دچار دریفت ذهنی می‌شود، در کل روی‌هم‌رفته تلاش برای آرام بودن بسیار می‌تواند در زندگی شخصیتان به شما کمک کند.
حال گاهی اوقات پیش میاید که شما بر روی کاری تمرکز می‌کنید ولی بعد از گذشت مدتی مشاهده می‌کنید که ذهنتان مشغول یک سری فکر و خیال دیگر می‌شود که در اینجا پیشنهاد ما به شما این است که زمانی که به این مرحله رسیدید دست از کار خود بردارید و برای مدتی استراحت کنید البته بهترین کار در این‌زمانی قدم زدن است شما می‌توانید مدتی را پیاده‌روی کنید و به تمام دغدغه‌های ذهنی خود فکر کنید و برای آن‌ها به‌صورت ذهنی راه‌حلی پیدا کنید تا اینکه وقتی می‌خواهید مجدداً به سر کار خود برگردید دیگر آن موضوعات پریشان کننده برای شما دغدغه ذهنی محسوب نشود.
در ادامه این مقاله برای افزایش تمرکز سه راهکار را که بر روی خروجی‌های دانشگاه کانزاس قرار گرفته بود، تحلیل می‌کنیم که امید است مفید واقع شود. درباره این سه راهکار بایستی خدمت شما بیان شود که این راهکارها در واقع یک سری استراتژی‌هایی هستند که با تمرین و تکرار آن‌ها می‌شود تمرکز خود را تا حد زیادی افزایش داد، البته نبایستی فراموش شود که این‌ها همگی با تمرین و تکرار است که مؤثر واقع می‌شوند وگرنه بدون تأثیر خواهند ماند لذا رمز موفقیت با این راهکارها در تکرار و تمرین است.
1- همین حالا اینجا باش
بعضی اوقات که شما در حال تمرکز کردن بر روی یک کار هستید به‌صورت ناخودآگاه ذهنتان به یک موضوع دیگر به‌اصطلاح پرش می‌کند که این قضیه را پرش ذهن میگویند، حال زمانی که شما مثلاً در کلاس درس هستید و ناگهان متوجه می‌شوید که دچار پرش ذهن شده‌اید بایستی بلافاصله به خود بگویید که ” همین حالا برگرد” تا یک تلنگری به خود داده باشید و سریعاً به موضوع اصلی بحث برگردید، البته شایان ذکر است که این تمرین با گذر زمان نتیجه می‌دهد و شما بعد از چند هفته با تکرار زیاد شاهد این خواهید بود که فاصله بین پرش‌های ذهن شما خیلی بیشتر از قبل می‌شود و شما در واقع متمرکزتر می‌شوید.
2- تکنیک عنکبوت
بعضی اوقات امکان مهیاکردن 100% شرایط محیطی برای ما وجود ندارد و گاهی اوقات چه بخواهیم و چه نخواهیم دچار یک سری عوامل حواس‌پرتی از خارج خواهیم شد، در اینجا مثالی برای شما می‌زنیم که متوجه شوید چگونه می‌شود این قبیل حواس‌پرتی‌ها را نادیده گرفت و بر سر موضوع اصلی خودمان همچون گذشته متمرکز باقی بمانیم، اگر شما با یک تکیه چوب به تار یک عنکبوت مرتب ضربه وارد کنید عنکبوت به‌صورت غریزی به سمت آن چوب حرکت می‌کند زیرا فکر می‌کند که در تارش دامی گرفتار گشته است ولی بعد از بررسی متوجه می‌شود که به کاه دان زده و از غذا خبری نیست! درنتیجه تکرار این عمل عنکبوت ما دیگر پاسخی به تکان‌های تار خود نمی‌دهد و فکر می‌کند که بقیه تکان‌ها هم مثل قبل بیهوده خواهد بود نتیجه این داستان این است که اگر ما تلاش کنیم که نسبت به وقایع اطرافمان بی‌توجه باشیم نتیجه این اتفاق این خواهد بود که دیگر هر صدایی یا حرکتی باعث پرت شدن حواس ما نخواهد شد.
پس برای شروع سعی کنید نسبت به اتفاقات اطرافتان بی‌توجه باشید مثلاً اگر سر کلاس درس یکی از دانشجویان سرفه کرد یا مدادش از روی میز افتاد برنگردید و آن را نگاه نکنید و یا حتی به آن صدا فکر نیز نکنید و یا هنگامی‌که در حال صحبت با دوست خود هستید صرفاً به او توجه کنید و جای دیگری جز صورت او را نگاه نکنید، با انجام این تمرین کم‌کم تمرکز شما حساسیت خود را نسبت به اتفاقات حاشیه‌ای از دست می‌دهد و شما کمتر دچار پرش ذهن می‌شوید.
3- وقت نگرانی
حال شما گاهی مورد هجوم سیلی از افکار و دل‌مشغولی‌هایی می‌شوید که منجر به پرش ذهن شما می‌شود، در این قسمت نگارنده به شما توصیه می‌کند که در طول روز برای خود یک‌زمان را به‌عنوان زمانی جهت رسیدگی به آن دل‌مشغولی‌ها و نگرانی‌ها اختصاص دهید که نتیجه این کار باعث می‌شود زمانی که فکری رشته افکار شما را پاره کرد بلافاصله به خود بگویید که من برای رسیدگی به این امور وقت مخصوص به آن را دارم پس در حال حاضر بایستی بر روی مشکل فعلی خودم تمرکز کنم، نهایتاً با اختصاص دادن این وقت لابه‌لای جدول برنامه‌های روزانه خود باعث تمرکز بیشتر حواس خود می‌شوید، خیلی جالب است که بدانید در این زمینه نیز تحقیقاتی صورت گرفته است و نتیجه آن بدین شکل بوده که هر کس که از این وقت در برنامه زمانی روزانه خود استفاده کند در حدود 35% کمتر از دیگران دچار پرش ذهن در طول روز می‌شود.
از دیگر روش‌های افزایش تمرکز این است که مثلاً زمانی که شما بر روی موضوعی خاص در حال فکر کردن هستید برای کاهش پرش ذهن خود بیشتر روی جزییات آن موضوع فکر کنید و تا می‌توانید ذهن خود را بیشتر و بیشتر بر روی آن موضوع درگیر کنید تا وقت کمتری برای پریدن و فکر کردن بر روی دیگر موضوعات داشته باشد. البته دانستن سطح انرژی خود در طول روز نیز می‌تواند کمک شایانی برای برنامه‌ریزی شما کند مثلاً اگر شما بدانید که در صبح‌ها از انرژی بیشتری برخوردار هستید می‌توانید موضوعات چالشی را که برای تمرکز بر روی آن‌ها انرژی زیادی می‌خواهد، برای آن‌وقت قرار دهید و مثلاً شب‌ها که از انرژی کمتری برخوردار هستید بر روی موضوعات ساده‌تر کار کنید.
البته از نقطه نظر فیزیکی و محیطی می‌شود مقاله‌ها در راستای تمرکز داد ولی اگر بخواهیم خیلی خلاصه آن‌ها را مرور کنیم مسئله نور و ژست شما هنگام انجام کاری از تأثیرگذارترین عوامل بر روی تمرکز شما خواهد بود.
حال مناسب است که از نقطه نظر پزشکی به مسئله تمرکز نگاه کنیم، گاهی مشاهده کرده‌اید که بعد از حدوداً 30 دقیقه تمرکز بر روی یک موضوع ذهن شما به‌شدت خسته می‌شود و بسیار می‌خواهد که از روی آن موضوع بپرد، دلیل این امر بسیار جالب است و تماماً به چرخش جریان خون درون مغز انسان رابطه دارد، سوخت مغز انسان گلوکز است که از طریق خون و اکسیژن درون آن وارد مغز می‌شود حال اگر شما برای مدت طولانی یکجا بنشینید و تحرک نداشته باشید به دلیل این یکجا نشستن سیستم گردش خون شما دچار اختلالاتی می‌شود که مستقیماً بر روی تمرکز شما تأثیر مستقیم می‌گذارد، در این مواقع پزشکان توصیه می‌کنند که بعد از انجام 30 تا 60 دقیقه کار ذهنی اندکی قدم بزنید یا اینکه حرکات کششی انجام دهید تا سیستم خون‌رسانی خود را بهبود ببخشید، از طرف دیگر مکانیسم مغز انسان به‌گونه‌ای است که اطلاعات ورودی را در هنگام استراحت طبقه‌بندی می‌کند پس اگر ما استراحت کافی نداشته باشیم اطلاعات ورودی به‌شدت روی‌هم انباشته می‌شود و استخراج و فراخوانی آن‌ها برای مغز انسان بسیار دشوار می‌شود که نتیجه این قضیه نیز تأثیر مستقیم بر روی تمرکز شما خواهد داشت.
راه‌ها و روش‌های افزایش تمرکز بسیارند که در اینجا با یکدیگر خلاصه بعضی از مهم‌ترین‌ها را با یکدیگر مرور کردیم، ولی جا دارد که یک روش بسیار مؤثر و مفید دیگر را نیز برای شما دوستان واکاوی کنیم، در این روش که به آن اصطلاحاً روش کلیدواژه‌ها میگویند بدین گونه است که شما بایستی همواره تعدادی کلیدواژه را که معرف اکثر ویژگی‌های فعالیت‌های موردنظرتان است را به خاطر داشته باشید و بعدازاینکه دچار پرش ذهن شدید بلافاصله آن کلیدواژه‌ها را برای خود تکرار کنید زیرا این کلیدواژه‌ها به شما این امکان را می‌دهد که با گفتن یک کلمه به‌سرعت اصل موضوع را در ذهن خود بازخوانی کنید و با سرعت هرچه بیشتر به اصل رشته فکری خود بازگردید.
