تولد یك نوزاد در بدو تولد با سؤال‌های زیادی از سوی والدین و خانواده همراه است. یكی از سؤال‌ها این است كه قد، وزن، اندازه دور سر نوزاد چقدر است. تازه وقتی این اطلاعات به دست می‌آید، تجزیه و تحلیل‌ها پیرامون اینکه آیا این قد و وزن طبیعی است یا نه شروع می‌شود. برای مادر تولد فرزندی با قد و وزن طبیعی به منزله به ثمر رسیدن 9 ماه تلاش است. این موضوع آنقدر مورد توجه قرار دارد كه معمولا در خاطر سپرده شده یا در آلبوم یا كتاب كودك به دقت ثبت می‌شود و كمتر مادری وزن و قد نوزاد خود را فراموش می‌كند. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره وزن و قد طبیعی نوزاد توضیح می‌دهد.
قد و وزن طبیعی چیست؟
در نوزاد طبیعی كه به حد نهایی رشد داخل رحمی رسیده باشد وزن 200/3-3 كیلوگرم، قد 50سانتی‌متر و دور سر 35 سانتی‌متر در حد طبیعی است. البته وزن نوزاد دختر تقریبا 200گرم كمتر بیان شده است ولی گاهی وزن نوزاد بیشتر از حد طبیعی یا چنانچه زودتر ازموعد طبیعی به دنیا بیاید ممكن است كمتر باشد. نوزاد با تغذیه از شیر مادر در سال اول و سال‌های بعد تا 4 سالگی رشد سریع دارد كه با تغذیه او در ارتباط است . کودک ماه‌های اول روزانه 30 گرم، وزن می گیرد، در 5 ماهگی 6 كیلوگرم، در 8 ماهگی 8 كیلوگرم و یك‌سالگی سه‌برابر وزن تولد یعنی تقریبا 10 كیلوگرم وزن دارد. قد نیز رشدی سریع دارد. در یك سالگی 25 سانتی‌متر افزایش معادل 75سانتی‌متر، 2 سالگی 85 سانتی‌متر، 3سالگی 95سانتی‌متر و 4 سالگی 100 سانتی‌متر قد دارد. دور سر نیز در 2سالگی 45 سانتی‌متر است. این مقیاس‌ها نسبی و میزان رشد طبیعی شیرخوار را دقیقا نشان می‌دهد.
چه زمان باید نگران شد؟
والدین اغلب به اینكه فرزندشان كجای نمودار رشد قرار دارد، توجه می‌كنند. اگر رشد كودك زیر صدك 50 درصد باشد نگران می‌شوند و تصور می‌كنند فرزندشان كوتاه قد یا كم‌وزن خواهد شد در حالی كه این‌طور نیست تا وقتی كه قد و وزن در محدوده طبیعی باشد و در همان مسیر صدك رشد كند، مشكلی وجود ندارد. پزشكان وقتی نگران می‌شوند كه كودك به طور مكرر به پایین‌تر از محدوده قد و وزن افت كند. برای مثال چنانچه كودكی در 6ماهگی در صدك 5/2، در 9 ماهگی 25درصد و در 16ماهگی كمتر باشد، پزشك را نگران می‌كند یا اگر در اندازه‌گیری‌های مكرر خط رشد طبیعی كند داشته باشد پزشك نگران می‌شود.
پایش رشد چیست؟
در دنیا در كشورهای مختلف منحنی پایش رشد با مختصر تغییراتی نشان داده می‌شود. در ایران نیز در زایشگاه‌ها و در بدو تولد برای تمام نوزادان دختر و پسر جداگانه منحنی پایش رشد وزن، قد و دورسر و برنامه واكسیناسیون ثبت شده و در اختیار والدین گذاشته می‌شود. وزن و قد به ویژه تا 3 سالگی نشانگر و شاخص خوبی برای ارزیابی وضعیت سلامت عمومی و رشد كودك است. كودكانی كه علاوه بر شیر مادر از 6 ماهگی به بعد تغذیه خوبی دارند از مهر و محبت و حمایت عاطفی والدین بهره می‌برند و بیماری یا مشكل پزشكی خاصی ندارند، الگوی رشد مشابهی دارند. مربیان بهداشت و پزشكان كودك برای بررسی رشد و سلامت كودك از منحنی پایش رشد استفاده می‌كنند كه محدوده طبیعی قد و وزن و رشد كودك را نشان می‌دهد كه از میانگین قد و وزن هزاران كودك سالم و طبیعی به دست آمده است.
نمودارها چه می‌گویند؟
منحنی رشد برای پیگیری وضعیت رشد کودکان در طول زمان طراحی شده است به نوعی که تغییرات وزن در زمان‌های مختلف قابل تفسیر باشد. این منحنی با استفاده از وزن کردن گروهی از کودکان سالم (سنین مثلا 6-0 سال) تهیه شده و دارای 2 حد بالا و پایین است که برای دختران و پسران حد بالا و پایین آن کمی متفاوت است. منحنی خطی صدك 50 درصد كه پررنگ‌تر مشخص می‌شود و به تفكیك سن از تولد تا 36ماهگی جنس دختر و پسر بر اثر آمار ترسیم شده است. منحنی خطی صدك به این معنی است كه از هر 1000 كودك دختر و پسر 500 نفر بالای منحنی و 500 نفر پایین منحنی هستند و رشد مناسب و خوب روی منحنی خطی 50درصد قرار می‌گیرد. در دوران رشد طبیعی چنانچه كودكی بیماری، سرماخوردگی یا اسهال و استفراغ بعد از 6 ماهگی و تغذیه خوب نداشته باشد، رشد منحنی خطی پایین‌تر نشان داده می‌شود. این نمودارها برای نوزادانی كه زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند یا وزن‌شان كمتر از سن تولدشان است نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رشد حرکتی هم مهم است
كودكان علاوه بر رشد جسمی باید از نظر رشد روحی و حركتی نیز مورد توجه قرار گیرند و سلامت روحی و حركتی آنها نیز پیگیری شود. شیرخواران در 3-2 ماهگی گردن می‌گیرند، در 6 ماهگی می‌نشینند و از یك سالگی می‌ایستند و به تدریج راه می‌روند. از ابتدای 2 سالگی تكلم را شروع كرده و چند كلمه بیان می‌كنند و در آخر 2 سالگی كلمات و جملات را به طور كامل بیان می‌كنند. این رشد روحی- حركتی باید توام با روابط عاطفی والدین و آموزش حركتی كودكان باشد. رویش دندان‌های شیری كودك از 6 ماهگی شروع شده و تعداد آنها 20 عدد است كه تا آخر 2سالگی به تدریج رویش دارد. تاخیر در رویش دندان‌ها تا یك‌سالگی از اهمیت رشد برخوردار نبوده و تغذیه خوب باعث رشد خوب دندان‌هاست.
این کارت چطور پرمی‌شود؟
بسیاری از مادرانی که به این کارت منحنی رشد توجه دارند می‌دانند خطوط روی کارت چگونه رسم می‌شود. رسم این خطوط بسیار ساده است. باید اولین ماه تولد نوزاد را در خانه شماره یک سال اول زندگی بنویسید و ماه‌های بعد را در ادامه آن قرار دهید.
وزن کودک در اولین روز تولد را در خانه اول (جلوی مقدار وزنی که داشته) علامت بزنید. برای ماه بعد، یک خط را از 2 ماهگی به طرف بالا رسم کنید. سپس وزن کودک را اندازه گرفته و از روی عدد وزن هم یک خط به طرف داخل بکشید. محل برخورد این خط، نقطه مورد نظر است. به همین ترتیب، هر ماه کودک را وزن کرده و این نقطه را پیدا کنید اما برای رسم نمودار باید نقطه هر ماه را به ماه بعد، با یک خط وصل کنید.
این خط در واقع رشد بچه را نشان می‌دهد و منحنی رشد به دست می‌آید. بهتر است برای هر کودک، عمل وزن کردن را در روز تولدش انجام دهید. برای مثال، اگر کودک در ۱۷ تیر به دنیا آمده، وزن کردن ماه بعد او ۱۷ مرداد و به ترتیب ۱۷شهریور، ۱۷ مهر و... است.
