کوتاهی همت به این معنا است که سطح خواسته های انسان خاکی و زمینی و آرمان های او کم ارزش باشد. انسانی که به خواسته های بی مقدار و فانی و غیر واقعی راضی و قانع باشد و به دنبال آرمان و مقصد عالی و آسمانی و انسانی و ماندگار و ارزشمند نباشد همتی کوتاه دارد و این نشانه اندیشه سطحی و تفکر ظاهری و غیر عمیق و لرزان است.

برای داشتن همتی عالی باید با مطالعه در قرآن و زندگی بندگان عالی همت و بلند مقصد با آرمان های عالی و آسمانی آشنا شد سپس با عزم و جزم و جدیت و راهنمایی رهروان ره آشنا در مسیر نیل به آنها گام برداشت.

چشم دوختن به بالاترین قله

همّت عالی، عبارت است از چشم به بالاترین قلّه دوختن و امید رسیدن به آن را در دل زنده نگه داشتن. همّت عالی، یعنی به کم قانع نشدن، یعنی دامنه را مسکن نگرفتن.

کسی که به کم رضایت می دهد، خیلی زود از حرکت می ایستد. از ما خواسته شده است «بالاترین» را هدف بگیریم و با استمداد از خدا و عزم راسخ، «بهترین» شویم(در قرآن کریم از میان پیامبران، تنها رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت ابراهیم علیه السلام الگو معرفی شده اند. « لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ، (سوره احزاب:21) ؛ «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ» (سوره ممتحنه: 4).

خواست و آرزوی بندگان خدا، تنها به جهنم نرفتن، نسوختن و رهایی از عذاب خدا نیست. بندة خدا، تنها به متقی شدن نیز راضی نمی شود. همّت او آن است که پیشوا و درس آموز متقیان باشد و به گونه ای شود که چشم همة نیکان و وارستگان به او دوخته گردد.

قرآن کریم در وصف «بندگان خدای رحمان» می فرماید:

الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِمامًا(سوره فرقان: 74)

و کسانی اند که می گویند: «پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنی چشمان [ما] باشد، و ما را پیشوای پرهیزگاران کن».

خواست و آرزوی بندگان خدا، تنها به جهنم نرفتن، نسوختن و رهایی از عذاب خدا نیست. بنده خدا، تنها به متقی شدن نیز راضی نمی شود. همّت او آن است که پیشوا و درس آموز متقیان باشد و به گونه ای شود که چشم همة نیکان و وارستگان به او دوخته گردد. به نجات از غضب خدا و آتش دوزخ بسنده نمی کند. کودکان و دیوانگان و چارپایان هم گرفتار خشم خدا نمی گردند و به آتش نمی سوزند. انسان که قابلیّت خلیفة الهی و وصول به قرب و رضوان خدا را دارد، چرا این همه کوتاه نظر و دون همّت باشد؟

در حدیثی از امام صادق علیه السلام است که می‌فرماید: ارزش هر كس به مقدار نظر بلند و علوّ همت اوست.

بعضی‌ها می‌گویند خدا آخرتمان را خوب كند، دنیا می‌گذرد، من اینطور نمی‌گویم، من می‌گویم خدا هم این دنیایم را خوب كن و هم آن دنیایم را، ربنا آتنا فی‌الدنیا حسنه و فی‌الآخره حسنه خدا كه صفت بد ندارد (بخیل و تنگ نظر نیست) بلكه كرمش حد و حصر ندارد و با ظرف بزرگ درخانه‌اش به گدائی می‌روم.

همت بلند دار كه مردان روزگار     از همت بلند به جایی رسیده‌اند

فراموش نکنیم که البته بلند پروازی فرق می کند. همت این است که آن استعدادی که دارم و توانی که دارم، افزایش بدهم و تلاش کنم. مضاعف نه اینکه دو برابر بشود، اینکه همت اعلی و بلند بشود. یعنی کارخانه ها تلاش کنند و تولیداتشان را بیشتر کنند. در استقلال کشور سعی کنیم وابستگی مان کمتر بشود.

نشانه های همت بلند چیست؟

یکی از نشانه های بلندی همت، این است که کارهایش زیباست. این حدیث برای کارگرها هم هست. شما هم کار را زیبا انجام بده. نه اینکه همین که ماشین از کارخانه بیرون آمد، پیچ ماشین شل بشود و عیب پیدا کند. آقایی که داری لوله کشی ساختمان می کنی کم نگذارید، چسب به اندازه ی کافی بزنید که کار خراب نشود. همه کارهایشان را زیبا انجام بدهند از معلم، استاد و نقاش.

مثلا می خواهد صحبت کند، دروغ زشت است، انسان بلند همت دروغ نمی گوید. می خواهد مقامی کسب کند، عیبی ندارد حضرت سلیمان هم از خدا سلطنت بی نظیر خواست، اما از راه شرعی و با تلاش و کار نه اینکه یکی را زمین بزند که خود را بالا ببرد یا می خواهد اعتباری کسب کند، آبروی کسی را بریزد. می خواهد پولدار بشود، از راه ربا نمی رود. سراغ رشوه نمی رود و در مسیر بندگی حرکت می کند.

علامت دوم در حدیث داریم که انسان های بلند همت شجاع هستند. شجاع یعنی در موقعیت های مختلف ترس بر او غلبه نمی شود. البته باید در ترس منطقی احتیاط کرد. ترس های موهوم خیر. شجاعت مثل حضرت علی (علیه السلام) در میدان های جنگ. مثل جوانان در جبهه های جنگ. حالا چرا شجاعت نشانه ی بلند همتی است؟ زیرا افق دیدش فقط همین چند روز دنیا نیست و این است که اگر جبهه برود و شهید هم بشود، باز پیروز است.  یکی از راه های بلند همتی این است که چشم داشت به دیگران نداشته باشیم و عزت نفس داشته باشیم.

علامت سوم در روایت داریم که نشانه های انسان بلند همت این است که احسان می کنند. دست بده دارند و نمی گویند که اگر بدهم، خودم چکار کنم

، اگر کمک کنم خودم ندار می شوم. بعضی ها فکر می کنند آنچه را که می دهند، فنا می شود. خیر انسانی که بلند همت است به دیگران کمک می کند.

چهارم در روایت داریم: یکی از راه های بلند همتی این است که چشم داشت به دیگران نداشته باشیم و عزت نفس داشته باشیم. بلند همتی نشانه اش کرامت است. اکتفا به داشته هاست. بعضی ها می گویند که ما به جایی نمی رسیم. این حرف ها درست نیست!

بلند همتی آن است که ما داشته های خودمان را شکوفا کنیم. ارزش دارد که انسان با داشته های خودش زندگی کند و همه چیز را بدست بیاورد.