كسی كه امانت را قبول می‌كند، اگر در نگهداری آن كوتاهی نكند و تعدی یعنی زیاده روی هم ننماید و اتفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست. والا شخص امانتدار ضامن مال خواهد بود.(توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2335)
امانت چیست؟ «امانت» آن است که انسان مال خود را به دیگرى به منظور حفظ و نگهدارى بسپارد. امانت‌داری از ویژگی‌های مومنان است. اسلام خیانت در امانت را بسیار نکوهش کرده و آن‌را علامت نفاق می‌داند. اگر کسى امانتی را بپذیرد، احکامی دارد، از جمله این‌که امانتدار و کسى که مال را امانت مى‌گذارد، باید هر دو بالغ و عاقل باشند و امانتدار باید در نگهدارى امانت کوتاهى نکند و هر وقت صاحب امانت از او بخواهد به او برگرداند.
سوال: اگر مال نزد شخص امانتدار تلف شود چه حكمی دارد؟
جواب: كسی كه امانت را قبول می‌كند، اگر در نگهداری آن كوتاهی نكند و تعدی یعنی زیاده روی هم ننماید و اتفاقاً آن مال تلف شود، ضامن نیست. والا شخص امانتدار ضامن مال خواهد بود.(توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2335)
سوال: آیا فرد صغیری می‌تواند مالی را به شخصی برای محافظت امانت دهد؟
جواب: امانتدار و كسی كه مال را امانت می‌گذارد، باید هر دو بالغ و عاقل باشند، پس اگر انسان مالی را پیش بچه یا دیوانه امانت بگذارد، یا دیوانه و بچه، مالی را پیش كسی امانت بگذارند صحیح نیست. حال اگر كسی از بچه یا دیوانه چیزی را به طور امانت قبول كند، باید آن را به صاحبش بدهد، و اگر آن چیز مال خود بچه یا دیوانه است باید به ولی او برساند و چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2328 و2329)
سوال: اگر صاحب مال یا شخص امانتدار بمیرد تكلیف این مال امانتی چه خواهد شد؟
جواب: اگر صاحب مال بمیرد، امانتدار باید مال را به وارث او برساند یا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم كوتاهی كند و مال تلف شود ضامن است. همچنین اگر امانتدار نشانه‌های مرگ را در خود ببیند چنانچه ممكن است باید امانت را به صاحب آن یا وكیل او برساند و اگر ممكن نیست باید آن را به حاكم شرع بدهد و چنانچه به حاكم شرع دسترسی ندارد، در صورتی كه وارث او امین است و از امانت اطلاع دارد، لازم نیست وصیت كند والا باید وصیت كند و شاهد بگیرد و به وصی و شاهد، اسم صاحب مال و جنس و خصوصیات مال و محل آن را بگوید. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2339 و2342)
سوال: آیا در عقد امانت و ودیعه زمان خاص دخیل است تا آن زمان سپری شود و بعد امانتدار مال را به صاحب مال بدهد؟
جواب: خیر كسی كه چیزی را امانت می‌گذارد، هر وقت بخواهد می‌تواند آن را پس بگیرد و كسی هم كه امانت را قبول می‌كند، هر وقت بخواهد می‌تواند آن را به صاحبش برگرداند و هنگامی كه از نگهداری امانت منصرف شد و ودیعه را بهم زد باید هر چه زودتر مال را به صاحب آن یا وكیل یا ولی صاحبش برساند، یا به آنان خبر دهد كه به نگهداری حاضر نیست، و اگر بدون عذر مال را به آنان نرساند و خبر هم ندهد چنانچه مال تلف شود، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2332 و2333)
سوال: آیا فردی كه چیزی را عاریه كرده می‌تواند بر دیگری بدهد تا از آن استفاده كند؟
جواب: اگر در عاریه فرد شرط كرده باشد كه خودش تنها از آن استفاده كند، نمی‌تواند آن را به دیگری عاریه دهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2358)
سوال: اگر مالی در عاریه تلف شود، آیا شخصی كه عاریه گرفته ضامن است؟
جواب: اگر شخص در نگهداری چیزی كه عاریه كرده كوتاهی نكند و در استفاه از آن هم زیاده روی ننماید و اتفاقاً آن چیز تلف شود ضامن نیست، ولی چنانچه شرط كنند كه اگر تلف شود عاریه كننده ضامن باشد، باید عوض آن را بدهد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره)، م2349)
چند استفتاء از محضر مبارک آیة الله مکارم شیرازی دام ظله:
سوال: اگر پدر مبلغی را به فرزند برای نگهداری بدهد آیا فرزند می تواند از آن پول استفاده کند و در صورت طلب پدر بلافاصله آن را به پدر برگرداند؟
در صورتی که به عنوان امانت برای نگهداری سپرده حق تصرف در آن را ندارد.
سوال: چنانچه خروج از امانت در خصوص امری که به امین سپرده شده محرز شود تکلیف شرعی چیست؟
هرگاه امین خیانت کند محکوم به جبران خسارت می باشد و عدالت او ساقط می گردد.
سوال: آیا اثبات خیانت در امانت، بدون وجود رسید امانی بودن مال در ید متهم، با وجود شهادت شهودی که امانی بودن مال را گواهی کرده و شهود دیگری که امانی نبودن مال را گواهی کرده اند، شرعاً صحیح است؟
در صورتی که تعارض شهود شود شهادت هر دو طرف ساقط خواهد شد بنابراین امانی بودن مال باید به دلیل معتبر ثابت شود و اگر شخص غیر متهمی اعتراف کند که فلان مال نزد من امانت فلان کس است پذیرفته می شود.
سوال: تصرّف در وجوه صدقه، کفّاره، زکات، خمس و مانند آن، به عنوان قرض و سپس برگرداندن آن چه صورت دارد؟ پول هایى که به عنوان امانت در نزد انسان است چطور؟
در صورتى که صاحب پول، آنها را به عنوان صدقه یا خمس جدا کرده، مى تواند در آنها تصرّف کند; ولى اگر کسى به عنوان امانت به آنها سپرده، حقّ تصرّف ندارند.
چند استفتاء از محضر مبارک آیة الله خامنه ای دام ظله:
سوال: در دوران خدمت سربازى لوازمى را از ارتش براى استفاده شخصى تحویل گرفتم، ولى بعد از پایان مدّت خدمت آنها را تحویل ندادم. در حال حاضر وظیفه من نسبت به آنها چیست؟ آیا ریختن پول آنها به خزانه عمومى بانک مرکزى کفایت مىکند
جواب : اگر اشیایى که از ارتش گرفته اید به عنوان عاریه بوده، واجب است عین آنها را در صورتى که موجود باشند به مرکز خدمت خود برگردانید و اگر در اثر تعدّى یا تفریط شما در حفظ آنها هرچند بر اثر تأخیر در بازگرداندن از بین رفته باشند، باید مثل یا قیمت آنها را به ارتش بدهید و درغیر این صورت چیزى بر عهده شما نیست.
سوال: مبلغى پول به شخص امینى براى انتقال به شهر دیگرى داده شده است، ولى در راه به سرقت رفته است، آیا آن شخص ضامن آن پول است؟
جواب : تا زمانى که تعدّى و تفریط شخص امین در حفظ و نگهدارى آن ثابت نشده است، او ضامن نیست.
سوال: مبلغى از تبرّعات اهالى محل را از هیأت امناء مسجد براى تعمیر مسجد و خرید مواد لازم براى بنّایى مانند آهن و غیره، تحویل گرفتم، ولى در راه همراه با وسایل شخصىی ام مفقود شد، وظیفه من چیست؟
جواب : اگر در نگهدارى آن، کوتاهى و تعدّى و تفریط نکرده اید، ضامن نیستید.
