امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرمایند: هرکس سوره‌ ای از قرآن را فراموش کند، آن سوره به صورتی زیبا و در درجه‌ ای بلند در بهشت در برابرش آشکار می‌گردد.

وقتی آن‌ را می‌بیند، می‌گوید: تو کیستی که چنین زیبایی؟ کاش برای من بودی. سوره می‌گوید: مرا نمی‌شناسی؟! من فلان سوره‌ام. اگر مرا فراموش نمی‌کردی، تو را به این درجه و مقام می‌رساندم. (اصول کافی، ج 4، ص 410)

بخش کوچکی از وظایف قاریان قرآن

قاری قرآن در برابر قرآن وظایفی دارد; اولین آن، خواندن صحیح و سپس فهم‌ و گاه عمل به دستورهای آن در رفتار شخصی و در محیط خانواده و جامعه است.

در این سه مرحله لازم است بر مرتبه اخلاص خود نسبت به خداوند بیفزاید و قرائت و فهم قرآن را وسیله کسب و درآمد و مقام طلبی و غرور خود قرار ندهد.

چگونه می‌توان قرآن را الگو قرار داد؟

الگو قرار دادن کسی یا چیزی برای انسان به این معناست که انسان حرکات، سکنات، اعمال، گفتار و رفتارش شبیه الگو شود.

ما با فهم دقیق قرآن و عمل به دستورهایش و اجرای اوامر و ترک نواهی‌اش، عبرت گرفتن از قصص آن ـ‌که در مورد امت‌های گذشته است ـ ترک روش کسانی که در قرآن مذمت شده‌اند و پیروی از روش کسانی که در قرآن مدح شده‌اند و در یک کلمه قرآنی شدن، در حقیقت قرآن را الگو قرار داده‌ایم.

حضرت علی (علیه السلام) درباره پرهیزکاران می‌فرماید: «افراد پرهیزكار، شب هنگام برپا مى‌خیزند و قرآن را جزء جزء و با ترتیل مى‌خوانند و اندوهبار مى‌شوند و داروى درد خود را در قرآن مى‌جویند.

اگر به آیه‌اى برسند كه تشویقى در آن است بدان طمع [و امید] دارند و جان‌هایشان چنان به شوق مى‌افتد كه گویا گوش دل بدان مى‌سپارند و اگر به آیه عذاب برسند گویا بانگ برآمدن و فرو شدن شعله‌هاى آتش دوزخ را مى‌شنوند...»[1]

چنان‌ که روشن است حضرت، در خطبه یاد شده بیان کرده‌اند که مۆمنان چگونه قرآن را الگوی خود قرار داده‌اند.

بهترین بنده قاری کیست؟

امام باقر(علیه السلام) درباره دسته بندی قاریان قرآن می‌فرماید:

«قاریان قرآن سه دسته‌اند:

1. کسانی که قرائت قرآن را وسیله امرار معاش و جلب هدایای پادشاهان و فزون‌طلبی قرار داده‌اند.

2. کسانی که قرآن را می‌خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضایع کرده‌اند... [و به آن عمل نمی‌کنند] خدا امثال آنان را زیاد نکند.

3. کسانی که قرآن را تلاوت می‌کنند و با دستورهای شفابخش آن، بیماری‌های قلبی و فکری خود را درمان می‌کنند. شب‌ها با تلاوت قرآن مأنوس‌اند و روزها در صحنه‌های زندگی از آن‌ها الهام می‌گیرند...‌.

پس خداوند به برکت این گروه از حاملان معارف قرآن، بلا را از اجتماعات دور می‌کند و به علت حضور آنان، باران رحمت خود را فرود می‌آورد. به خدا قسم! این دسته در جامعه، از کبریت احمر کمیاب‌ترند!»[2]

بهترین قرآن خوان و قاری کسی است که:

1. تلاوتش خالصانه و مقدمه عمل به قرآن باشد; یعنی بخواند تا بفهمد و عمل ‌نماید.

خداوند متعال به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «[این] كتابى مبارك است كه آن را به ‌سوى تو نازل كرده‌ایم تا در[باره] آیات آن بیندیشند و خردمندان پند گیرند.»[3]

2. آداب تلاوت قرآن از قبیل: طهارت، تدبر و تفکر در آیات، خضوع و خشوع و... را رعایت کند و از جهت ترتیل (وقف و ابتدا)، صوت، لحن، تجوید، قرآن را درست و طبق معیارهای دقیق بخواند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «قرآن را با لحن‌هاى عرب بخوانید.» و در روایت دیگری می‌فرماید: «قرآن را با صوت نیكو زینت دهید، زیرا صوت نیكو بر زیبایى قرآن مى‌افزاید». [4]

3. تلاوت قرآن مقطعی نباشد و هر روز قرآن بخواند. خداوند متعال می‌فرماید: (فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَان); هر چه از قرآن میسر می‌شود، بخوانید. [5]

4. قرآن را به دیگران بیاموزد; پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید:

«بهترین شما كسى است كه قرآن را فراگیرد و به دیگران یاد دهد». [6]

بخشی از وظایف حافظان عبارت است از:

1. فروتنی

حافظ قرآن نباید در برابر توفیقی که خداوند متعال به او عنایت کرده، مغرور شود و تکبر و فخر بورزد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: با صدایی بلند به حافظ می‌گویند: ای حافظ قرآن، به وسیله‌ ی قرآن در برابر مردم فروتن باش تا خداوند عزیزت گرداند و از فخر و تکبر بپرهیز تا ذلیل و خوارت نسازد. (اصول کافی، ج 4، ص 406)

2. عمل به قرآن

قرآن کتاب هدایت و روشنگری است و مهم‌ترین هدف عالی قرآن، هدایت بشریت به سوی سعادت و تعالی و رشد و کمال انسان‌ها و ایجاد روح عبودیت می‌باشد.

لذا مهم‌ترین اهداف عالی حافظ قرآن باید این باشد که در مسیر حفظ قرآن، عامل به قرآن باشد، نه اینکه حفظ قرآن را به عنوان ابزاری برای منافع دنیوی و... استفاده نماید.

قرآن کریم می‌فرماید: «لِمَ تَقُولُونَ مَا لَاتَفْعَلُونَ.» (صف 61: 2) چرا می‌گویید آنچه را که عمل نمی‌کنید. آری یکی از بهترین راه‌های مهجوریت‌زدایی قرآن، عمل واقعی به قرآن است.

3. حفظ اندوخته‌ها

یکی از مسئولیت‌های حافظ قرآن، تلاش برای تثبیت و استحکام محفوظات قرآنی است.

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: هرکس سوره‌ ای از قرآن را فراموش کند، آن سوره به صورتی زیبا و در درجه‌ ای بلند در بهشت در برابرش آشکار می‌گردد. وقتی آن‌ را می‌بیند، می‌گوید: تو کیستی که چنین زیبایی؟ کاش برای من بودی.

سوره می‌گوید: مرا نمی‌شناسی؟! من فلان سوره‌ام. اگر مرا فراموش نمی‌کردی، تو را به این درجه و مقام می‌رساندم. (اصول کافی، ج 4، ص 410)

برخی از فقیهان، نگهداری آیات در حافظه را واجب می‌دانند. در نظر آنان حفظ قرآن مجید واجب نیست؛ ولی حافظ باید بکوشد آنچه می‌داند را فراموش نکند.

4. پرهیز از اشتغال به کارهای دنیوی

حافظ قرآن باید هر روز وقتی را به تکرار محفوظات قرآنی اختصاص دهد و از غرق شدن در کارهای دنیوی بپرهیزد. یکی از یاران امام صادق ـ علیه السلام ـ به نام یعقوب احمر به حضرت عرض کرد: بدهی بسیار دارم و چنان در اندوه فرو رفته‌ام که قرآن را از یاد برده‌ام.

امام فرمود: قرآن، قرآن! همانا قرآن و سوره‌ ای از آن در رستاخیز می‌آید و تا هزار درجه (در بهشت) بالا می‌رود. آن‌گاه می‌گوید: اگر مرا حفظ می‌کردی، تو را به این ‌جا می‌رساندم. (اصول کافی، ج 4، ص 411)

5. لزوم روخوانی قرآن

حافظ قرآن باید، برای تثبیت محفوظات قرآنی‌اش و نیز محروم نشدن از پاداش نگریستن به قرآن، وقت خود را به دو بخش تقسیم کند. زمانی را به تکرار محفوظات اختصاص دهد و زمانی را به تلاوت قرآن از روی مصحف. تلاوت از روی مصحف حافظ را از عبادت نگاه به قرآن بهره‌مند ساخته، سبب می‌شود به اشتباهات و نقاط ضعف و ابهامش پی ببرد و از صحت اندوخته ‌هایش مطمئن گردد.