توجه به این موضوع كه همه چیز مال خدا است اثر تربیتى مهمى در انسان ها دارد، زیرا هنگامى كه بدانند آنچه دارند از خودشان نیست و چند روزى به عنوان عاریت یا امانت به دست آنها سپرده شده این عقیده به طور مسلم، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران و استثمار و استعمار و احتكار و حرص و بخل و طمع باز مى دارد. چنانچه امام صادق علیه السلام فرمودند: اوّلین درجه تقوا و بندگى خدا آن است كه انسان خودش را مالك نداند. (بحارالانوار، ج 1، ص 225)
اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ كُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَۆُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ (بقره ـ 255)
در مقاله قبل از اول آیه قسمت «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» را بررسی کردیم. در این نوشتار به ادامه بحث می پردازیم:
در ادامه آیه مى افزاید:" هیچ گاه خواب سبك و سنگینى او را فرا نمى گیرد" و لحظهاى از تدبیر جهان غافل نمىشود (لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ).
" سنة" از ماده" وسن" به گفته بسیارى از مفسران به معنى سستى مخصوصى است كه در آغاز خواب روى مىدهد، یا به تعبیر دیگر به معنى خواب سبك است، و" نوم" به معنى خواب، یعنى حالتى است كه قسمت عمده حواس انسان، از كار مى افتد، در واقع، سنه خوابى است كه به چشم عارض مى شود، اما وقتى عمیقتر شد و به قلب عارض شد،" نوم" گفته مى شود.
جمله" لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ" تاكیدى است بر حى و قیوم بودن خداوند زیرا قیام كامل مطلق به تدبیر امور عالم هستى در صورتى است كه حتى یك لحظه غفلت در آن نباشد، و لذا هر چیز كه با اصل قیومیت خداوند سازگار نباشد، خود به خود از ساحت مقدس او، منتفى است حتى ضعیفترین عاملى كه موجب سستى در كار او باشد مانند خواب سبك كه در ذات پاك او نیست.
اما اینكه چرا" سنة" بر" نوم"، مقدم داشته شده با اینكه قاعدتا فرد قوىتر را جلوتر ذكر مى كنند، و سپس به فرد ضعیف اشاره مى نمایند، به خاطر این است كه از نظر ترتیب طبیعى نخست سنه (خواب سبك) دست مى دهد و سپس عمیقتر شده تبدیل به نوم مى گردد.
به هر حال این جمله، اشاره به این حقیقت است كه فیض و لطف تدبیر خداوند دائمى است، و لحظه قطع نمى گردد، و همچون بندگان نیست كه بر اثر خواب هاى سبك و سنگین، یا عوامل دیگر غافل شود.
امام صادق علیه السلام فرموده اند: «ما من حى الا و هو ینام خلا الله وحده» هیچ زنده اى نیست مگر اینكه مى خوابد، تنها خداوند از خواب بدور است. (بحارالانوار، ج 59، ص 185)
خداوند حىّ است و نیازمند خواب و چُرت نیست. (چون در طبع انسان، ابتدا حالت رِخوت و چُرت پیدا مىشود، سپس خواب مى آید، قرآن هم كلمه ى «سِنَة» را مقدّم بر «نَوم» بكار برده است) خواب، زنده ها را از خود منقطع مى كند تا چه رسد به دیگران، ولى خداوند خواب ندارد و همواره بر همه چیز قیّومیّت دارد.
مالكیت مطلقه خداوند
در ادامه آیه به مالكیت مطلقه خداوند اشاره كرده، مى فرماید:" براى او است آنچه در آسمان ها و زمین است" (لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ).
و این در واقع پنجمین وصف از اوصاف الهى است كه در این آیه آمده، زیرا قبل از آن اشاره به توحید و حى و قیوم بودن، و عدم غلبه خواب بر ذات پاك او شده است.
بنا بر این آنچه انسان در اختیار دارد و از آن استفاده مى كند، ملك حقیقى او نیست تنها چند روزى این امانت با شرایطى كه از ناحیه مالك حقیقى تعیین شده به دست او سپرده شده و حق تصرف در آنها را دارد و به این ترتیب مالكان معمولى موظف اند شرایطى را كه مالك حقیقى تعیین كرده كاملا رعایت كنند و گرنه مالكیت آنها باطل و تصرفاتشان غیر مجاز است، این شرائط همان احكامى است كه خداوند براى امور مالى و اقتصادى تعیین كرده است.
به عبارت دیگر مالكیّت انسان، چند روزه و با شرایط محدودى است كه از طرف مالك حقیقى یعنى خداوند تعیین مىشود. حال كه همه مملوك او هستند، پس چرا مملوكى مملوك دیگر را بپرستد؟ دیگران نیز بندگانى همچون ما هستند «عِبادٌ أَمْثالُكُمْ» (اعراف، 194) طبیعت، ملك خداست و قوانین حاكم بر آن محكوم خداوندند. اى كاش انسانها هم از مِلك او و هم از مُلك او بهتر استفاده مىكردند. اگر همه چیز از خدا و براى خداست، دیگر بخل و حرص چرا؟ آیا خداى خالق، ما را رها كرده است؟
این مالكیت، نتیجه همان قیومیت است زیرا هنگامى كه قیام به امور عالم و تدبیر آنها و همچنین خالقیت مخصوص ذات او باشد، مالكیت همه چیز نیز از آن او است
«أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَكَ سُدىً» (قیامت، 36) امام كاظم علیه السلام از در خانه شخصى به نام «بُشر» مى گذشت، متوجّه سر و صدا و آواز لهو و لعبى شدند كه از خانه بلند بود. از كنیزى كه از آن خانه بیرون آمده بود پرسیدند صاحبخانه كیست؟ آیا بنده است؟! جواب داد: نه آقا، بنده نیست آزاد است. امام فرمود: اگر بنده بود این همه نافرمانى نمى كرد. كنیز سخن امام را وقتى وارد منزل شد به صاحبخانه باز گفت. او تكانى خورد و توبه كرد. (تتمة المنتهى، ص 329)
از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: اوّلین درجه تقوا و بندگى خدا آن است كه انسان خودش را مالك نداند. (بحارالانوار، ج 1، ص 225)
ناگفته پیدا است توجه به این صفت كه همه چیز مال خدا است اثر تربیتى مهمى در انسان ها دارد، زیرا هنگامى كه بدانند آنچه دارند از خودشان نیست و چند روزى به عنوان عاریت یا امانت به دست آنها سپرده شده این عقیده به طور مسلم، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران و استثمار و استعمار و احتكار و حرص و بخل و طمع باز مى دارد.
پیام قسمت بحث شده از آیة الکرسی در این مقاله:
1ـ هیچ گاه خواب سبك و سنگینى او را فرا نمى گیرد" و لحظه اى از تدبیر جهان غافل نمى شود بنابر این فیض و لطف تدبیر خداوند دائمى است، و لحظه قطع نمى گردد (لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ).
2ـ همه چیز از اوست. «لَهُ ما فِی السَّماواتِ»
