شش هفته اول بعد از زایمان، دوران نقاهت پس از زایمان (نفاس) نامیده می شود. در این مدت نیز لازم است مادر در چند نوبت توسط کارکنان بهداشتی مراقبت شود.

پدر و مادر نیز باید به تغییرات طبیعی و خطراتی که سلامت مادر و نوزاد را تهدید می کند آگاه بوده و در صورت بروز علائم خطردر اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه نمایند. تغییرات بدن مادر پس از زایمان دو تغییر عمده بدن مادر در دوران بعداز زایمان مربوط به رحم و پستان است.

تغییرات رحم بعد از زایمان

پس از زایمان رحم کم کم به حالت اولیه خود برگشته و اندازه آن به سرعت کوچکتر می شود.

پوشش ضخیمی که دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی وسپس ترشح قهوه ای رنگ و پس از حدود10 روز به صورت ترشحات زرد یا سفید رنگ از مهبل خارج می شود. البته ممکن است در برخی خانم ها خونریزی در حد لکه بینی،حتی تا حدود 40 روز پس از زایمان نیز ادامه یابد. در این مورد برای اطمینان بیشتر می توان با پزشک یا ماما مشورت کرد.

در اکثر مادرانی که کودک خود را شیر می دهند به مدت 5 تا 6 ماه بعداز زایمان و گاهی تازمانی که تغذیه کودک با شیر مادر ادامه دارد، قاعدگی اتفاق نمی افتد. ولی در زنانی که کودک خود را از پستان شیر نمی دهند، معمولاً قاعدگی حدود 4 تا8 هفته بعد از زایمان اتفاق می افتد. گاه اولین قاعدگی غیرعادی و توأم با خونریزی زیاد و خروج لخته است و نباید موجب نگرانی شود، ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود.

تغییرات سینه و پستان ها

در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشتر و مواد ایمن سازی مشابه واکسن است در پستان ها تولید و ترشح آن تا 10 روز ادامه یافته و سپس به شیر تبدیل می شود. مقدار شیر در افراد مختلف، متفاوت بوده و بستگی به دفعات شیردهی، رژیم غذائی وحالات روحی مادر دارد.

حالت افسردگی بعد از بارداری

برخی از مادران در روزهای اول پس از زایمان احساس اندوه وغم بی دلیل می کنند که معمولاً زودگذر است و در افراد مختلف،شدت آن متفاوت می باشد. چنانچه این حالت طولانی و مداوم شود، مشورت با پزشک لازم است.علائم خطر پس اززایماندوران پس از زایمان نیز می تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد. بنابراین اطلاع از علائم خطر این دوران نیز برای مادر و پدرضروری است و باید با مشاهده این علائم حتماً به پزشک یا ماما مراجعه کنند.

این علائم عبارتند از:

تب و لرز

خونریزی بیش از میزان قائدگی در هر زمان و یا ادامه خونریزی بیشتر از حد لکه بینی بعد از ده روز

درد و ورم ناحیه بخیه ها

هر گونه درد، قرمزی و تورم پستان ها

لمس توده یا درد و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه ها

خروج ترشحات چرکی و بدبو ازمهبل

درد زیر دل یا درد ساق پا

بی اختیاری دفع ادرار و مدفوع مراقبت های پس از زایمانساعات اول پس از زایمان (6ساعت اول) مهم ترین و خطرناک ترین زمان برای مادر می باشد. در این مراقبت ها کنترل میزان خونریزی و علائم حیاتی مادر (فشارخون،دمای بدن، نبض و تنفس) اهمیت زیادی دارد ارائه ای مراقبت ها بر عهده پزشک یا ماما می باشد.

سایر مراقبت های ضروری برای مادر عبارتند از:

تغذیه

رژیم غذائی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با غذای زنان باردار نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد زیرا باید پروتئین،کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی ازدست می دهد تأمین شود. ضمناً برای جلوگیری از کم خونی و کمبود ویتامین ها مصرف روزانه یک قرص آهن و یک قرص مولتی ویتامین تا سه ماه پس از زایمان برای مادر تجویز می شود.

مراقبت از نوک پستان

بعد از زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، احتیاجات تغذیه ای نوزاد را در 4 تا 6 ماه اول زندگی بر طرف می کند. برای تغذیه نوزاد باشیر مادر، لازم است مراقبت مناسب پستان ها را کاملاً تمیز نگه دارد.

البته شستن نوک پستان در هر بار تغذیه نوزاد و همچنین استفاده از صابون توصیه نمی شود، فقط کافی است خانم های شیرده پستان های خود را یکبار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشک شود.در بعضی مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی ودر حالتی که شیرخوار به قدر کافی از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوک پستان را می مکد، نوک پستان زخم می شود. مادر می تواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان، بعد از تغذیه نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک و هاله پستان قراردهد.

حتی اگر حالتان خوب است و حتی احساس خوبی دارید، حواستان باشد که گول نخورید عوارض این ها بعدا سراغتان می آید. در روز و ساعت های معینی مهمان بپذیرید.

استراحت و آرامش شما و نوزاد در اولویت است. بنابراین هر دقیقه و ساعت این آرامش نباید به هم بخورد. حتی در سنت ما هم آمده که باید تا 40 روز هوای مادر را داشته باشید. و علم پزشکی هم می گوید 6 هفته دوران نقاهت بعد زایمان است. رفت وآمد ها را کم کنید. مادر زیاد نایستد.

ولی بعضی وقت ها لازم است که مادر راه برود، به این دلیل که فاکتورهای خونی بعد زایمان به هم میخورد و احتمال اینکه فلبیت یا لخته در ورید های عمقی ایجاد شود ، هست. پس باید جریان خون در بدنش بالا برود تا دچار آمبولی نشود. که در این شرایط باید شکم را به داخل بگیرد و کف لگن رابه سمت بالا بدهد وکمی دولا شود و راه برود. در حد 5 – 6 دقیقه و بعد دوباره مینشیند . دوباره کمی راه میرود و دوباره می نشیند. و هر قدر که از روزهای اول بیشتر می گذرد راه رفتن را باید بیشتر کنید.

توجه کنید که موقع خواب زیر سر و زیر پایتان در یک سطح قراربگیرد.

اگر روز دوم یا سوم پایتان درد گرفت و حس کردید که یک مسیری در عروق پا مثل طناب سفت و قرمزشده، یا درد و ورم در ناحیه پشت پا احساس کردید سریعا با دکتر تان تماس بگیرید. این حالت می تواند بعدا همراه با تنگی نفس و تپش قلب همراه باشد.

متخصص های انگلیسی می گویند خانمی که تازه زایمان کرده، کاری راکه می تواند خوابیده انجام دهد نشسته انجام ندهد و کاری راکه می تواند نشسته انجام دهد ایستاده انجام ندهد.

بعد از زایمان بستن لگن و شکم خوب است. ولی نه خیلی سفت. به خصوص بعد از سزارین، چون این لایه ها به هم میچسبند و چسبندگی ایجاد می شود.

در هر تغییر وضعیت از حالت خوابیده به نشسته و از نشسته به ایستاده و برعکس، کاملا شکم را به داخل می دهید و لگن را به سمت بالا میکشید و از جا بلند شوید. در واقع خودتان گن طبیعی بدن خودتان باشید.

برای جمع کردن رحم و شکم ولگن 6هفته زمان را باید در نظر بگیرید.

مورد دیگری که امکان داره بعد زایمان پیش بیاد عفونت های ادراری هست. به هر حال شما یکسری خونریزی هایی رو بعد زایمان دارید وبدن برای عفونت مستعد است، پس اگر لباس زیرتان مرتب عوض نشود، امکان ایجاد عفونت وجود دارد.

خانمهایی که زایمان طبیعی می کنند، احتمال اینکه برش کف لگن داشته باشند هست بنابراین بخیه هایی که بعدش در این ناحیه وجود دارد باید مرتب شستشو شود و خشک نگهداری شود. گهگاهی سشوار را با باد ملایم در فاصله 20 سانتی بخیه ها نگه دارید و آنها راخشک نگه دارید و حواستان باشد که در رطوبت نمانید.

بعد از زایمان بر خلاف الان که مرتب دستشویی میروید، میزان ادرارتان کم می شود. چون در حال شیردهی هستید.و این امکان عفونت رازیاد می کند چون دستشویی کم میروید و بنابراین کمتر خودتان را چک و لباستان را عوض می کنید. پس حواستان باشد که مرتب خودتان رابشویید و خشک کنید ولباس زیر و نوار بهداشتی تان را عوض کنید.

مورد دیگری که احتمالش وجود دارد، هموروئید است

درقسمت انتهای راست روده، یک کیسه پر از عروق عصبی داریم. در زمان بارداری به علت تغییرات هورمونی عروق این کیسه عصبی ممکن است شل و باز شود و کش بیاید. حالا اگر یبوست هم در کار باشد، باعث می شود که به این عروق فشار بیاید و آنها را از مقعد بیرون بیاندازد. یا حتی عروق را پاره می کند و امکان خونریزی هم وجود دارد.

در واقع یا زخم میشود یا خونریزی میکند یا یه کیسه عروق از مقعد بیرون می افتد . و درد ایجاد میشود.

چون یبوست بعد زایمان پیش می آید و شایع است. بنابراین تغذیه بعد از زایمان خیلی مهم است تا یبوست نگیرید. به خصوص اگر در بارداری تان مستعد یبوست بودید و یبوست داشتتید باید حواستان به بعد زایمان هم باشد. و مرتب غذاهایی بخورید که دفع را زیاد کند مثل کمپوت های سیب و گلابی و آلوی خشک شده و آلوی پخت شده در سوپ اینها در بچه هم نفخ ایجاد نمی کند. قطعا ممکن است بعد زایمان دو سه روزی دفع نداشته باشید و طبیعی هم هست ولی اگر از چهار روز گذشت و دفع نداشتید با وجود اینکه اصول تغذیه رو رعایتمی کنید، پس:

1- یبوست رو باید درمان کنید.

2- اگر حس کردید یه کیسه ای اومده بیرون با دست تمیز بفرستیدش داخل، راحت میره بالا.

3- گرمش کنید.

4- اگر موقع دفع درد داشتید، پماد های آنتی هموروئید هست که از داروخانه میگیرید و با لیدوکائین ترکیب میکنید و شب ها این پماد رو داخل مقعد می کنید تا این تحریک آروم بشه و دفع فردا صبح راحت بشود.

عوامل ایجاد یبوست متعدد است

بارداری، ارث و ژن، زایمان سخت همه می توانند عامل باشند. البته در سزارین بیشتر از زایمان طبیعی این مورد دیده شده است. علت اینست که میزان سزارین بالاست و سزارین عامل نیست بلکه تعدد دارد. و اصلش هم همون بارداری و سنگینی دوران بارداری است برای همین می گوییم که در بارداری تا وقتی احساس دفع ندارید نروید و زور بزنید. این زور ها می تواند این کیسه رو بیرون بفرستد.

از بعد زایمان، این لگن و شکم باید سر جایش برگردد و جمع شود. بنابراین بحث ورزش را در 6 هفته اول بعد زایمان نداریم. آنچه داریم توانبخشی بعد زایمان است. چه 6هفته بعد چه سه ماه بعد از زایمان هم هر ورزشی را نمی شود انجام داد، بلکه اول باید تست شوید که معلوم شود که عضله شکم به جای اولش برگشته یا نه و اینکه کف لگن اون توانمندی اش رو بدست آورده یانه.

وقتی تایید شد مسئله ای نیست. البته خانمی که شیر می دهد تا 9 ماه ورزش سنگین نمیکند چون هنوز از نظر هورمونی نیمه حامله محسوب می شود وهنوز مفاصل شل هستند. پس ورزش های سنگین و رقابتی انجام نمی دهد. ولی ورزش های ملایم جهت برگشت پذیری رامی تواند انجام دهد.

سر یک هفته بعد از زایمان دکتر شما رو می بیند و رحم وشکم شما رو چک می کند.

شش هفته بعد از زایمان هم یک معاینه می شوید.

روزهای اول بعد زایمان سر پا ایستادن شما نباید بیش از 5 دقیقه باشد. اون هم برای ایجاد جریان خون در بدن.

برای اینکه بخیه های جذبی در زایمان طبیعی زود تر جوش بخورد، تمرینات کف لگن خیلی کمک می کند.

کمربند و گن : اگر کمر درد دارید و اگر عضله شکم شل است حتما ببندید.