با پیشرفت علم كمتر زوجی را می‌بینیم كه آرزوی بچه‌دار شدن به دل‌شان بماند و ناباروری برای‌شان یك مشكل حل‌نشدنی باشد. اگرچه هنوز هم ناباروری به عنوان یك بیماری شناخته می‌شود و باید آن را درمان كرد اما می‌توان با توجه به علائم و نشانه‌ها تا حدی از آن پیشگیری كرد. اگر شما هم جزو زوج‌های نابارور هستید، نگران نباشید چون متخصصان معتقدند نازایی این روزها دیگر مفهوم گذشته را ندارد و درمان‌های زیادی وجود دارد.
فقط برای درمان این مشكل باید اندكی صبور باشید چون شاید لازم شود بارها درمانی را امتحان كنید. متخصصان به شما می‌گویند كدام روش برای كدام زوج مناسب‌تر است.
اولین قدم چیست؟
دكتر زویا طاووسیان، متخصص زنان و زایمان می‌گوید: وقتی طبق تعریف بعد از 12 ماه ارتباط جنسی منظم و بدون جلوگیری، بارداری صورت نگرفت هر دو نفر ابتدا باید برای معاینه و گرفتن تاریخچه سوابق بیماری و مصرف دارو مراجعه كنند؛ بنابراین اولین مرحله، تشخیص علت ناباروری است؛ یعنی وضعیت تخمك‌گذاری، وجود كیست‌های تخمدانی و.. در خانم مورد بررسی قرار می‌گیرد. همین‌طور هم شرایط آقا و وضعیت اسپرم‌سازی و تعداد آن توسط اورولوژیست بررسی می‌شود. همه این آزمایش‌ها را كنار هم می‌گذاریم تا علت را تشخیص دهیم. بعد از این مراحل و تشخیص علت بیماری، درمان آغاز می‌شود.
كی درمان كنیم؟
دكتر اشرف آل‌یاسین، متخصص زنان و زایمان درباره زمان شروع درمان‌های ناباروری می‌گوید: اگر خانمی زیر 30 سال داشته باشد و مدت زیادی از ازدواجش نگذشته باشد، می‌گوییم كمی مهلت به خودش بدهد و استرس را كم كند؛ در اینجا ما روش‌های ارتباط جنسی منظم را پیشنهاد می‌دهیم كه بیش از 50 درصد این زوجها پس از مدتی بچه‌دار می‌شوند. اگر سن خانم بیش از 30 سال باشد، حتما درمان ناباروری را در نظر می‌گیریم. اگر خانمی جوان باشد، زمان زیادی از ازدواجش گذشته باشد اما باردار نشده باشد، باز هم جدی عمل كرده و درمان را شروع می‌كنیم چون در طول مدت زمان پس از ازدواج باید بارداری صورت می‌گرفت.
درمان‌هایی که باید بشناسید
درمان دارویی
دكتر ژیلا نقیبی، جنین‌شناس راجع به دارودرمانی می‌گوید: ساده‌ترین نوع درمان، استفاده از داروهای كمك‌باروری از جمله داروهای تحریك تخمك‌گذاری است. داروهای دیگر برای تقویت اسپرم‌سازی یا داروهای هورمونی و تقویتی هم جزء همین روش دسته‌بندی می‌شوند؛ بنابراین دارودرمانی هم در آقایان و هم در خانم‌ها كاربرد دارد. به‌طور كلی برای درمان ناباروری در ابتدا از روش‌های ساده استفاده می‌كنیم. اگر از روش‌های ساده پاسخی نگیریم سراغ روش‌های پیچیده‌تر و جدی‌تر می‌رویم. اینكه كدام روش را به كدام كیس پیشنهاد دهیم به عوامل مختلفی بستگی داردکه باید همه جوانب را در نظر گرفت و بعد درمان را شروع كرد.
برای كدام زوج ها مناسب است؟
دارودرمانی برای زوج‌هایی كه جوان‌تر هستند یا مشكل جدی ندارند تجویز می‌شود؛ مثلا به خانم یا آقایی كه نطفه‌های كمتری می‌سازند دارودرمانی را پیشنهاد می‌كنیم؛ البته ممكن است برحسب نیاز به سایر افراد هم داروهای مختلف تقویتی یا هورمونی تجویز كنیم.
طول دوره درمان چقدر است؟
مدت زمان این روش به وضعیت بیمار، سن، شرایط روحی و اینكه تا چه حد دستورات را درست انجام دهد، بستگی دارد. معمولا دو تا سه دوره دارودرمانی را امتحان می‌كنیم اگر پاسخی دریافت نشود، سراغ روش‌های دیگر می‌رویم.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه‌های این نوع درمان به نوع دارو و مدت زمان مصرف بستگی دارد و نمی‌توان یك رقم خاص را عنوان كرد اما این نكته را باید گفت كه در حال حاضر بیمه‌ها نصف هزینه‌های دارودرمانی را تقبل می‌كنند.
چه عوارضی دارد؟
امكان ندارد كه دارویی مصرف شود و هیچ عوارض احتمالی نداشته باشد اما مساله این است كه باید نسبت سود و زیان ماجرا در نظر گرفته شود؛ یعنی باید بدانیم دارودرمانی با چه هدفی انجام می‌شود. در تیم‌های تخصصی درمان، همه چیز بررسی می‌شود و اگر زوجی كاندیدای مصرف دارویی نباشند، حتما این موضوع لحاظ می‌شود؛ یعنی پس از بررسی‌های همه‌جانبه دارویی تجویز می‌شود.
روش IUI
دكتر نقیبی درباره این روش درمانی به ما می‌گوید: گاهی بعد از دارودرمانی یا همراه با آن لازم است كه از روش IUI هم استفاده شود. در روش IUI از آقا می‌خواهیم نمونه بدهد، اسپرم‌های سالم را جدا كرده و پس از شست‌وشو آن را به داخل رحم خانم منتقل می‌كنیم. این روش ساده بوده و فرد می‌تواند كارهای روزمره خود را انجام بدهد. IUI سبب تحرك بهتر اسپرم‌ها هم شده و بهترین اسپرم‌ها وارد رحم خانم می‌شود.
برای كدام زوج ها مناسب است؟
این روش خصوصا در مواردی كه بدن خانم در برابر اسپرم‌ها آنتی‌بادی می‌سازد كاربرد دارد؛ یعنی زمانی كه بدن زن نمی‌تواند اسپرم‌ها را در خود نگه دارد. به علاوه در مواردی كه اسپرم‌ها تحرك كافی ندارند یا تعداد و كیفیت مطلوبی ندارند هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ البته این روش برای سایر زوجها هم ممكن است برحسب شرایط پیشنهاد شود.
طول دوره درمان چقدر است؟
این روش براساس سن یا میزان فوریت برای بارداری بین سه تا پنج سیكل انجام می‌شود و نیازی به بستری ندارد. عواملی مثل كیفیت اسپرم‌ها و فیزیولوژی بدن زن در این موفقیت تاثیر دارد. اگر بعد از سه دوره جوابی از این روش دریافت نشود سراغ روش‌های بعدی می‌رویم.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه این روش با تمام وسایل از 150تا 400 هزار تومان بسته به داروهای تجویز شده و مركز درمانی متفاوت است. برخی بیمه‌ها تا یك‌بار هزینه IUI را تقبل می‌كنند.
روش IVF
دكتر آل‌یاسین می‌گوید: IVF یا لقاح خارج رحمی مرحله پیچیده‌تر درمان است. به این صورت است كه تخمك و اسپرم را از بدن زن و مرد گرفته و در آزمایشگاه كنار هم قرار می‌دهیم تا لقاح انجام شود و سه تا پنج روز پس از تشكیل جنین، آن را به رحم مادر منتقل می‌كنیم.
مراحل IVF
این روش در چند مرحله انجام می‌شود كه شامل تحریك تخمك‌گذاری، جمع‌آوری تخمك‌ها، تهیه و آماده‌سازی اسپرم‌ها، لقاح و رشد جنین در آزمایشگاه و انتقال جنین به داخل رحم زن است.
برای كدام زوج ها مناسب است؟
این روش بیشتر برای زوج‌هایی كاربرد دارد كه شرایط رسیدن اسپرم به تخمك مهیا نباشد و عمل لقاح مختل باشد. عوامل زیادی هم می‌تواند سد راه رسیدن اسپرم به تخمك باشد؛ مثل بسته بودن لوله‌های رحمی، عدم تحرك یا تعداد كم اسپرم‌ها و... .
طول دوره درمان چقدر است؟
این روش را تا 10 یا 12 سیكل یا حتی در مواردی بیش از این تعداد هم می‌توان انجام داد حتی در برخی كشورها بیمه تا 15 سیكل را برای درمان ناباروری تقبل می‌كند.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه‌های درمان ناباروری در مراكز خصوصی برای هر بار IVF بین سه میلیون تا سه میلیون و 400 هزار تومان و در مراكز دولتی حدودا یك میلیون و 600 هزار تومان است؛ البته هزینه‌هایی مثل آزمایش، مشاوره و. . . هم به این فهرست اضافه می‌شود.
روش میكرواینجكشن
دكتر نقیبی روش میكرواینجكشن را این‌طور شرح می‌دهد: در این روش هم مثل IVF اسپرم و تخمك را در آزمایشگاه با هم تركیب می‌كنیم اما تفاوت در این است كه در میكرواینجكشن اسپرم را به داخل تخمك تزریق می‌كنیم چون فاكتور مردانه ضعیف است یا توانایی تركیب ندارد؛ یعنی خودش نمی‌تواند به داخل تخمك نفوذ كند بنابراین ما آن را به داخل تخمك تزریق می‌كنیم.
IVF طبیعی‌تر بوده و اسپرم خودش با تخمك تلقیح می‌شود. به علاوه IVF چون هزینه كمتری دارد و سلول‌ها زمان كمتری در محیط آزمایشگاه قرار دارند. بنابراین روش بهتری است. اما متاسفانه در ایران و در برخی مراكز، از همان ابتدا سراغ میكرواینجكشن می‌روند كه این موضوع چندان مطلوب نیست.
برای كدام زوج‌هامناسب است؟
از این روش زمانی استفاده می‌شود كه توان لقاح وجود نداشته باشد؛ بنابراین بهترین اسپرم‌ها را به داخل تخمك تزریق می‌كنند.بنابراین در مواردی که مشكل در اسپرم است (چه به صورت اسپرم‌های ضعیف، بسته بودن مجرای آزادسازی اسپرم و. . . ) پیشنهاد برای درمان، میكرواینجكشن است.
طول دوره درمان چقدر است؟
میكرواینجكشن را هم مانند IVF بارها می‌توان تكرار كرد و طول هر دوره درمانی تا 12 سیكل هم در نظر گرفته می‌شود.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه این روش هم تقریبا مشابه IVF است و بین سه میلیون تا سه میلیون و 400 هزار تومان و در مراكز دولتی حدودا یك میلیون و 600 هزار تومان است. برخی بیمه‌های محدود ممكن است تا دو سیكل درمان را تحت پوشش قرار دهند. وزارت بهداشت هم درصدد است بیمه‌ها را تا دو سیكل درمان برای ناباروری قرار دهد.
روش‌های زیفت و گیفت
روش زیفت مشابه IVF است با این تفاوت كه نطفه لقاح یافته در آزمایشگاه سریعا و در عرض 24 ساعت به داخل بدن منتقل می‌شود. تفاوت دیگر این است كه در زیفت به جای انتقال جنین به داخل رحم، جنین را به داخل لوله رحم منتقل می‌كنند. در عمل گیفت هم اسپرم و تخمك در داخل لوله رحم در مجاورت همدیگر قرار می‌گیرند و عمل بارورشدن تخمك در داخل لوله رحم اتفاق می‌افتد نه در آزمایشگاه. به‌هرحال این روش‌ها تقریبا در دنیا روش‌های منسوخی است اما در كشور ما هنوز از آنها استفاده می‌شود چون این تصور وجود دارد كه پاسخ‌دهی خوبی وجود دارد.
روش تخمك اهدایی
دكتر نقیبی توضیح می‌دهد: در این روش از تخمك فرد دیگری برای لقاح استفاده می‌شود و زوج می‌تواند تصمیم بگیرد كه از تخمك‌های افراد غریبه یا نزدیكان خود برای درمان استفاده كند. انتخاب این موضوع برعهده خود زوج است. در كشورهای خارجی بانك تخمك وجود دارد كه برای افراد كاندیدای تخمك اهدایی قابل استفاده است اما هنوز چنین چیزی در كشور ما موجود نیست.
برای كدام زوجها مناسب است؟
در مواردی كه تخمك‌ها كیفیت بسیار پایینی داشته باشند یا اصلا تخمكی ساخته نشود (مثلا زمانی كه تخمدان وجود ندارد) از این روش استفاده می‌شود. تخمك‌هایی كه كیفیت پایینی دارند از لحاظ ساختاری (نقص دیواره، نقص سیتوپلاسمی، نابالغی تخمك و. . . ) آسیب دیده هستند و توانایی بارور شدن را ندارند. در مواردی هم كه خانم نارسایی زودرس تخمدان یا یائسگی بسیار زودرس (حتی در سنین زیر 30 سال) دارد، این روش را برای درمان پیشنهاد می‌كنیم.
طول دوره درمان چقدر است؟
میانگین زمان انتظار برای دریافت سلول، جنین یا رحم جایگزین مشخص نیست. در كشورهایی كه بانك تخمك یا اسپرم دارند این زمان بسیار اندك است. در كشور ما كه این بانك سلولی وجود ندارد، قابل پیش‌بینی نیست كه یك فرد برای دریافت سلول یا رحم چقدر باید منتظر بماند؛ گاهی سریعا داوطلب یافت می‌شود و گاهی هم باید بیشتر منتظر ماند. این روش اگر كیس مورد نظر یافت شود، بین دو تا شش هفته زمان می‌برد.
هزینه‌اش چقدر است؟
اهداكننده تخمك ممكن است مبالغ مختلفی را دریافت كند اما معمولا بین یک تا یک‌و‌نیم میلیون تومان میانگین این رقم است، البته هزینه‌های بیمارستان و آزمایش‌ها و. . . هم كه حدود دوونیم میلیون تومان است به این مبلغ اضافه می‌شود.
روش اسپرم اهدایی
دكتر نقیبی می‌گوید: در این روش از اسپرم آقای دیگری برای لقاح استفاده می‌شود؛ یعنی اسپرم فرد داوطلب اهدا را در آزمایشگاه با تخمك خانم نابارور تلقیح كرده و سپس جنین را به بدن مادر انتقال می‌دهیم.
برای كدام زوجها مناسب است؟
زمانی كه اسپرم مناسب یا كافی وجود ندارد برای باروری از اسپرم اهدایی استفاده می‌شود. همچنین زمانی كه بیضه وجود ندارد یا اسپرم ساخته نمی‌شود نیز این روش پیشنهاد می‌شود. در ایران به دلیل مسائل شرعی بحث‌های زیادی در این باره وجود داشت كه بعد از فتوای مقام معظم رهبری این مسائل حل شده و اسپرم اهدایی جزء روش‌های درمان ناباروری محسوب می‌شود؛ البته هنوز برخی مراكز این روش را انجام نمی‌دهند.
دكتر آل‌یاسین معتقد است: روش اسپرم اهدایی هنوز هم در كشور ما انجام نمی‌شود و می‌توان گفت هنوز قانونی برای انجام این روش تدوین نشده است.
طول دوره درمان چقدر است؟
زمان طول دوره درمان این روش هم مانند تخمك اهدایی قابل پیش‌بینی نیست. در برخی موارد خیلی سریع داوطلب اهدای اسپرم یافت می‌شود و درمان به سرعت انجام می‌شود ولی در برخی دیگر از موارد هم این زمان طولانی‌تر خواهد بود.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه‌های بیمارستان،آزمایش و. . . متناسب با شرایط از دوونیم میلیون تومان به بالاست كه مبلغ پرداختی به اهداكننده نیز به آن اضافه می‌شود.
روش جنین اهدایی
دكتر نقیبی توضیح می‌دهد: این روش به دو صورت انجام می‌شود: روش جنین تازه؛ یعنی خانم و آقای داوطلب مراجعه می‌كنند و از اسپرم و تخمك آنها برای تشكیل جنین در آزمایشگاه استفاده شده و بعد جنین به داخل رحم بیمار انتقال داده می‌شود. روش بعدی جنین فریز شده است؛ یعنی در افرادی كه خودشان قبلا IVF انجام داده‌اند، تعداد جنین‌ها زیاد بوده و خود زوج باردار شده‌اند و جنین‌های اضافه فریز شده خود را اهدا می‌كنند.
برای كدام زوجها مناسب است؟
زمانی استفاده می‌شود كه به هر دلیلی عمل لقاح انجام نمی‌شود یا هم تخمك و هم اسپرم دچار مشكل هستند؛ یعنی زمانی كه علل مردانه- زنانه در ناباروری دخیل هستند و هریک از زن و مرد مشكلاتی دارد. گاهی هم لقاح صورت می‌گیرد اما جنین به لحاظ ژنتیكی دچار مشكل است كه باعث سقط یا مشكلات دیگری می‌شود.
طول دوره درمان چقدر است؟
این روش هم مانند روش‌های دیگر اهدایی زمان دقیقی ندارد اما این زمان را بین دو تا شش هفته می‌توان در نظر گرفت؛ البته زمان انتظار برای یافتن داوطلب اهدا را نیز باید به آن افزود.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه این روش حدودا بالای سه میلیون تومان خواهد بود. مبلغ دریافتی اهداكننده را نیز باید به آن افزود كه این مبلغ بین اهداكننده و گیرنده توافق می‌شود.
روش رحم جایگزین
دكتر ژیلا نقیبی می‌گوید: در این روش اسپرم و تخمك آقا و خانم در آزمایشگاه تلقیح شده و جنین تشكیل می‌شود. سپس این جنین در رحم فرد دیگری جایگزین می‌شود و او 9ماه جنین زوج نابارور را نگه می‌دارد و پس از زایمان، نوزاد به پدر و مادر اصلی داده می‌شود؛ البته همه مسائل قانونی از قبل باید انجام شده باشد كه ما وارد مسائل قانونی نمی‌شویم.
برای كدام زوج هامناسب است؟
برای خانم‌هایی كه مشكلات رحمی دارند یا اصلا رحم ندارند، از این روش استفاده می‌شود. گاهی هم به دلایلی بارداری برای خانم ممنوع است و ممكن است حتی جان او را در معرض خطر قرار دهد. در برخی موارد خانم باید داروهایی را مصرف كند كه برای جنین بسیار خطرناك است و برخی علل دیگر اینچنینی سبب می‌شود كه سراغ روش رحم جایگزین برویم. اخیرا در دنیا روی پیوند رحم هم كار شده و این مورد هم در دست بررسی است. تا به حال 20 مورد پیوند رحم هم انجام شده و سه مورد زایمان موفق بوده است.
طول دوره درمان چقدر است؟
دكتر آل‌یاسین می‌گوید: اگر كیس مورد نظر سریع یافت شود، مراحل درمان نیز به سرعت پیش خواهد رفت. شاید حتی بین زمانی به اندازه یك سیكل IVF یعنی چندهفته كه از فردی به فرد دیگر و میزان پاسخگویی به داروها از دو تا شش هفته متفاوت خواهد بود. بهتر است در این روش از اقوام یا آشنایان استفاده شود زیرا هم زمان انتظار كوتاه‌تر خواهد بود و هم بحث هزینه‌ها و مراقبت‌های بارداری لحاظ خواهد شد.
هزینه‌اش چقدر است؟
هزینه این روش بستگی به توافق طرفین دارد كه معمولا با مخارج دوران بارداری و مزد صاحب رحم و آزمایش و سونوگرافی قیمت آن به پنج تا هفت میلیون تومان می‌رسد. بیمه، هزینه رحم اجاره‌ای تنها برای بار اول را تا سقف چهار میلیون تومان متقبل می‌شود؛ البته اخیرا رقم‌های خیلی بالاتر حتی تا 20 میلیون تومان هم گزارش شده است. این روش درمانی هزینه بیشتری دارد زیرا مراقبت‌های دوران بارداری و برخی هزینه‌های شخص داوطلب رحم جایگزین هم بر عهده زوج نابارور خواهد بود.
چطور سلول اهدایی یا رحم جایگزین پیدا كنیم؟
انجام این روش‌ها به این موضوع هم بستگی دارد كه مركز درمانی مورد نظر تا چه حد بتواند خدمات مربوط به این روش‌ها را ارائه دهد. در برخی از مراكز خود بیمار باید دنبال داوطلب برای اهدای تخمك، اسپرم، جنین یا رحم جایگزین بگردد. گاهی اوقات خود داوطلب با مركز درمانی تماس گرفته و پیشنهاد اهدای سلول یا رحم جایگزین را می‌دهد كه مشخصات و شماره تلفن فرد گرفته می‌شود و در مواقع لزوم از این افراد استفاده می‌شود. در برخی مراكز هم متاسفانه دلالی درباره این روش‌ها می‌شود؛ یعنی برخی افراد پولی را به فرد اهداکننده داده و سلول یا رحم را با مبلغی خاص دریافت می‌كنند اما به زوج گیرنده مبلغ بالاتری پیشنهاد داده و مبلغی را وسط این ماجرا از آن خود می‌كنند؛ متاسفانه بسیاری از مراكز هم با این موضوع برخورد قاطعی نمی‌كنند.
عوارض درمان‌های ناباروری
دكتر نقیبی معتقد است: روش‌های درمان ناباروری هم از این قاعده مستثنا نیست. یكی از شناخته‌شده‌ترین و بدترین عوارض احتمالی روش‌های درمان ناباروری، تحریك بیش از حد تخمدان و به دنبال آن فعالیت بیش از حد آن است. در نتیجه این عارضه ممكن است تعداد زیادی تخمك تولید شود و بعد هورمون بیشتری هم در بدن تولید می‌شود. عوارضی مثل آب آوردن شكم، پاره شدن تخمدان‌ها یا حتی خطر مرگ به دنبال این موضوع ممكن است رخ دهد. متاسفانه تا زمانی كه فرد دارویی را مصرف نكند، نمی‌توان دانست آیا نسبت به دارو حساسیت دارد یا خیر؛ بنابراین مصرف داروها حتما باید با در نظر گرفتن احتمالات و ملاحظات خاص خود همراه باشد. اختلالات خلقی، چاقی و. . . ممكن است به‌طور خفیف‌تر در برخی افراد دیده شود. باید در نظر داشت همه عوارض احتمالی ممكن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و ممكن است در فردی هیچ‌كدام از این عوارض را نبینیم.
دكتر آل‌یاسین هم عوارض درمان‌های ناباروری را این‌طور شرح می‌دهد: در روش‌های درمان ناباروری معمولا دو یا چند جنین گذاشته می‌شود كه احتمال شكست را كمترمی كند. برای برخی بیماران كه از نظر مالی مشكل دارند یا توان انجام چندباره درمان را ندارند، مجبوریم دو یا سه جنین را در بدن مادر قرار دهیم كه گاهی هر دو یا سه جنین هم به اصطلاح می‌گیرد و دوقلویی یا چندقلویی خواهیم داشت. برای زنان زیر 30 سال یك جنین، بین 30 تا 40 سال دوجنین و برای بالای 40 سال سه جنین ممكن است منتقل شود. همین موضوع هم می‌تواند ریسك خونریزی، زایمان زودرس، پاره شدن كیسه آب، فشار خون یا مشكلات دیگر را بالا ببرد. اگر این مورد را كنار بگذاریم و تك‌قلویی باشد، احتمال مشكلات بعدی برای افراد درمان شده چندان بیشتر از سایر افراد نخواهد بود.
پیشگیری از ناباروری
دكتر زویا طاووسیان راهكارهایی را برای پیشگیری از ناباروری ارائه می‌دهد:
توجه به سن ازدواج و فرزندآوری: از آنجا كه سن مهم‌ترین مولفه برای باروری به حساب می‌آید، سن ازدواج و فرزنددار شدن را به تعویق نیندازید. هرچه سن بیشتر باشد، امكان و قدرت باروری كمتر خواهد شد.
دقت به نشانه‌های بدنی در خانم‌ها: خانم‌ها حتما باید به نظم عادات ماهانه خود توجه داشته باشند و در صورت نیاز برای بررسی بیشتر به پزشك مراجعه كنند. آقایان هم حتما باید به نشانه‌های بدنی یا سلامت دستگاه تناسلی خود دقت کنند.
تشخیص و درمان به‌موقع بیماری‌ها یا مشكلات هورمونی: تشخیص درست و درمان به‌موقع انواع بیماری‌ها خصوصا مشكلات هورمونی می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های دیگر موثر باشد؛ خصوصا زمانی كه یك اختلال یا بیماری، سبب اختلال در سایر اعضای بدن و بروز بیماری‌های دیگر می‌شود. اگر خانمی قبل از ازدواج به كیست یا بیماری‌ای مبتلا بود حتما باید آن را درمان كند و از داروهای مربوط به این بیماری‌ها نهراسد. آقایان هم اگر زودتر متوجه بیماری یا مشكل خود شوند، درمان بهتر و راحت‌تر خواهد بود بنابراین لازم است از دوران بلوغ هر سال توسط اورولوژیست معاینه شوند.
پیشگیری از ایجاد عفونت‌ها یا بیماری‌های دستگاه تناسلی: این موضوع یكی از مهم‌ترین مسائل درخصوص بیماری‌های مربوط به ناباروری است و باید نسبت به آن حساس بود.
سبك زندگی سالم و پرهیز از استعمال دخانیات: عدم رعایت مسائل مربوط به سبك زندگی سالم می‌تواند بر ژنتیك نوزاد تاثیر زیادی داشته باشد؛ حتی اگر به‌طور قطع باعث ناباروری نشود.
پرهیز از استرس و حفظ آرامش: استرس یكی از مهم‌ترین عوامل ایجاد بیماری‌های مختلف است. درباره ناباروری هم همانطور كه می‌دانید در بسیاری از موارد رفع استرس و ایجاد آرامش كمك زیادی به پیشگیری از ناباروری یا حداقل درمان آن می‌كند. اگرچه استرس تاثیر مستقیمی بر ایجاد ناباروری ندارند اما می‌تواند سبب ناسازگاری زوجین یا رها كردن درمان شود اما مستقیما ناباروری ایجاد نمی‌كند.
مراحل درمان ناباروری از الف تا ی
دكتر طاووسیان مراحل درمان ناباروری را از ابتدا تا انتها در چند مرحله توضیح می‌دهد:
پذیرش: ابتدا خانم و آقا هر دو باید برای تشخیص ناباروری خود به مركز درمانی مراجعه كرده و تاریخچه‌ای از خود ارائه دهند. این تاریخچه مواردی مثل سن، مدت ازدواج، مدت اقدام برای بارداری، سابقه بیماری یا مصرف دارو و. . . را شامل می‌شود.
معاینه: پزشكان متخصص، هم خانم و هم آقا را معاینه می‌كنند تا علت ناباروری را تشخیص دهند. آزمایش، نمونه‌گیری، سونوگرافی، آزمایش‌های هورمونی، بررسی وضعیت تخمدان‌ها یا كیست‌های تخمدانی، بررسی وضعیت رحم و. . . همه و همه در این مرحله برای خانم و برحسب شرایط انجام می شود. متخصص آندولوژی هم مرد را معاینه می‌كند تا هم وضعیت دستگاه تناسلی و هم نمونه مایع منی را مورد بررسی قرار دهد.
تشخیص علت: در این مرحله با در كنار هم قرار دادن نتایج به دست آمده از آزمایش‌ها و بررسی‌ها و تاریخچه زوج، می‌توان علت ناباروری را تشخیص داد. این مرحله بسیار مهم است زیرا می‌تواند بهترین تصمیم راجع به درمان را برای پزشك و زوج بیمار مشخص كند.
پروتكل درمانی: در این مرحله می‌توان بهترین درمان را با توجه به شرایط زوج و علت ناباروری انتخاب كرد. ممكن است لازم باشد زوجین درمانی را بارها تكرار كنند، باید به متخصصان اعتماد داشته و توصیه‌ها را به دقت رعایت كنند.
برای درمان كجا بروم؟
دكتر آل‌یاسین برخی مراكز درمانی ناباروری را این‌طور معرفی می‌كند: بیمارستان‌های محب‌یاس، آرش، مهدیه، اكبرآبادی، امام خمینی، شریعتی و. . . به لحاظ خدمات تقریبا همه پروسه‌ها و روش‌های درمان را انجام می‌دهند و تفاوت زیادی ندارند. در بیشتر شهرها مراكز نازایی و فلوشیپ هم به اندازه كافی داریم. مراكز تخصصی و فوق تخصصی هم كه در جای خود مشغول درمان بیماران هستند. از جمله مراكز تخصصی و فوق تخصصی می‌توان به بیمارستان تخصصی صارم، مركز تخصصی ناباروری و سقط مكرر ابن‌سینا، پژوهشكده رویان و. . . اشاره كرد.
