اندازه مغز گاه براساس وزن و گاهی براساس حجم (به کمک اسکن ام آر ای حجم جمجمه) تعیین و بیان می‌شود. گاهی اوقات نیز به جای این عدد ساده، نسبت اندازه مغز به بدن جانور مورد توجه قرار می‌گیرد. فارغ از روشهای مختلف اندازه‌گیری مغز جانوران، یک سوال همواره مطرح است؛ «رابطه اندازه مغز با هوش چیست؟»
گاه، بزرگی و سنگینی مغز را دلیل فهم و هوش بیشتر دانسته‌اند، اما شواهد زیادی در دست است که نشان می‌دهد سنگینی و سبکی مغز، هیچ اثری در هوش ندارد. نه در زمینه وزن و نه در زمینه حجم مغز، انسان نخستین رتبه را ندارد و جانورانی همچون فیل و دلفین بالاتر از آدمی قرار می‌گیرند.
حتی از منظر نسبت مغز به وزن بدن هم انسان در رتبه نخست نیست و جانورانی مانند موش پوزه‌دار (شرو) و مورچه‌های ریز، رتبه بهتری نسبت به انسان دارند. با وجود این کیست که نداند ما موجودات دوپا، به کمک همین هوش برتر خود به اشرف مخلوقات بدل شده‌ایم.
در ادامه، نگاهی انداخته‌ایم به هشت جانوری که رکورد «وزن مغز» را در دنیای حیوانات در اختیار دارند:
1- نهنگ عنبر، وزن مغز: 7.5 کیلوگرم
نهنگ عنبر قادر است تا عمق سه کیلومتری زیرآب شیرجه بزند. در تاریکی ژرفای اقیانوس، این حیوان طعمه هایش را به کمک «سونار» (ردیاب صوتی) مکان یابی و ردگیری می کند. برهمین اساس، می توان نتیجه گرفت مغز بزرگ این رکورددار شیرجه دنیا، به احتمال زیاد همانند یک ابزار پیچیده ناوبری عمل می کند.
2- فیل، وزن مغز: 6 کیلوگرم
براساس بسیاری گفته ها و مشاهدات، فیل ها هیچ چیز را فراموش نمی کنند. این جانوران بدون شک حافظه شگفت انگیزی دارند. فیل های پیرتر اغلب نقش رهبر گروه را بازی می کنند؛ چرا که مسیرهای مهاجرت، موقعیت چاله های آب و ذخایر غذایی را به خاطر سپرده اند و بانک بزرگی از معلومات را در اختیار دارند که در طول زندگی طولانی شان جمع آوری شده است.
3- دلفین بینی بطری، وزن مغز: 1.5 کیلوگرم
دلفین‌های بینی بطری، زبان پیچیده ای دارند که به کمک آن، یکدیگر را نام گذاری می کنند. آن ها به هر یک از بچه های خود صدای سوت متمایزی را اختصاص می دهند و از همان صدا برای فراخواندن شان استفاده می کنند. بخشی از هوشیاری دلفین بینی بطری، برای اهداف فیزیولوژیک همچون تنفس مصرف می شود، کاری که انسان به شکل خودکار انجام می دهد.
4- انسان، وزن مغز: 1.3 کیلوگرم
مغز انسان با توانایی ذخیره سازی مقادیر بالایی از داده ها و انجام محاسبات پیچیده، شناخته و توصیف می شود. گرچه مغز آدمی به هیچ عنوان مقام بزرگ ترین را در دنیای جانوران به خود اختصاص نمی دهد، اما بالاترین تعداد سلول های عصبی را دارد. به گفته دانشمندان، این امر می تواند ضریب هوشی بالای انسان را در مقایسه با دیگر پستانداران توضیح دهد.
5- گراز دریایی، وزن مغز: 1.1 کیلوگرم
گرازهای دریایی شناگران و شیرجه روهای فوق العاده ای هستند. این جانوران عاج دار دریانشین، می توانند تا عمق دویست متری شیرجه بزنند و به مدت سی دقیقه در همان عمق غوطه ور بمانند. با توجه به این که در چنین عمقی تاریکی نسبی بر محیط حکمفرماست، به احتمال فراوان، گراز دریایی بخش عمده ای از ظرفیت مغزی اش را به ناوبری زیرآبی اختصاص می دهد.
6- زرافه، وزن مغز: 680 گرم
زرافه ها موجوداتی اجتماعی اند و گروهی زندگی می کنند. با وجود این، بیشتر اوقات اعضای گروه به دنبال غذا یا فرار از دست شکارچیان، در چشم برهم زدنی از یکدیگر جدا و به هر سو و جهتی پراکنده می شوند. به همین دلیل، زرافه ها به مغزی نیاز دارند که بتواند ردپا و موقعیت تقریبی دیگر اعضای گروه را به خاطر بسپارد.
7- اسب آبی، وزن مغز: 585 گرم
گرچه اسب آبی با مغز نیم کیلویی اش جزو 10 جانور نخست این فهرست قرار می گیرد، اما در مقایسه با وزن چند تنی اش، جانوری نخوذمغز به حساب می آید. به همین دلیل، این حیوان روش زندگی ساده ای دارد که چندان نیازمند فعالیت مغزی نیست. آن ها روزشان را در آب می گذرانند تا بدن شان را خنک نگاه دارند و شب هنگام، به ساحل می آیند.
8- شتر، وزن مغز: 567 گرم
شترها می توانند مسافت های طولانی را در دل چشم اندازهای یکنواخت بیابانی طی کنند، بی آن که ترسی از گم شدن به خود راه دهند. درنتیجه، جانور باید ظرفیت مغزش را صرف کشف و تشخیص مسیرها کند تا بتواند براساس تغییرات کوچک در جزئیات چشم انداز اطراف، راهش را بیابد.
