سمیه قاسمی يكشنبه ۱ آذر ۱۳۹۴ - ۱۷:۰۰

در دین اسلام همان‌گونه که کسب درآمد از هر راهی مجاز نیست، خرج کردن مال نیز در هر راهی درست نیست، یکی از نیکوترین راه‌های مورد تأیید اسلام برای صرف مال، صدقه دادن آن در راه خداست، دادن مال در راه خدا را «تصدّق» و مال داده شده را «صدقه» می‌نامند.

اسلام، وام و قرض دادن به دیگران را وام و قرض‏ دادن به خدا مى‏داند و براى آن پاداشى چند برابر قرار داده است. «من ذا الذى یقرض اللّه قرضاً حسناً فیضاعفه له أضعافاً كثیرةً و اللّه یقبض و یبسط» (بقره، 245)

 

شرایط صحت صدقه

۱. قصد قربت

۲. لفظ یا هر عملی که دلالت بر تملیک مجانی مال به طرف مقابل می کند.

۳. تحویل دادن مال به طرف مقابل

 

احکام صدقه

۱. بعد از تحویل صدقه به فقیر یا وکیل فقیر، برگشتن و انصراف از آن شرعاً ممکن نیست.

۲. واسطه شدن برای رساندن صدقه به دیگری مستحب است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: کسی که صدقه شخصی را به نیازمندی برساند، مانند صدقه دهنده اجر دارد و اگر صدقه در دست چهل هزار نفر بچرخد و سپس به فقیر برسد، برای هر چهل هزار نفر اجر کامل است ... .

۳. آنچه به فقیر صدقه داده ایم کراهت شدید دارد که با یکی از عقود (مثل بیع، مصالحه) به ملک خود درآوردیم؛ یعنی همان را مثلاً از فقیر بخریم.

۴. ردّ سائل مکروه است؛ اگرچه گمان داشته باشیم بی ‌نیاز است. لذا مقداری اگر چه اندک، به او بدهیم.

۵. درخواست صدقه و کمک بدون احتیاج، کراهت زیادی دارد. بلکه در صورت احتیاج نیز مکروه است.


مخفیانه یا علنی بودن صدقه

در روایت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است: صدقه مخفیانه خشم پروردگار را خاموش می‌کند و گناهان را از بین می‌برد؛ همان‌گونه که آب آتش را خاموش می‌کند و هفتاد باب بلا را دفع می‌کند. (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل)

۱. مواردی که سرّی دادن تأکید نشده است:

الف) دفع تهمت: یعنی برای اینکه در معرض تهمت قرار نگیریم، علنی صدقه بدهیم. (مثلاً برای اینکه متهم نشویم انسان بخیل یا خسیسی هستیم، صدقه را علنی می‌‌دهیم)

ب) بخواهیم دیگران یاد بگیرند و اقتدا کنند.

۲. علنی دادن صدقه افضل است در صدقات واجب، مثل خمس، زکات، فطریه.

۳. در غیر موارد فوق صدقه مخفیانه و سرّی افضل است.

 

شرایط صدقه‌دهنده

۱. بلوغ

۲. عقل

۳. عدم محجور بودن (سفیه یا ورشکسته نبودن)

 

شرایط افراد صدقه‌گیرنده

۱. تمام صدقات را؛ چه واجب و چه مستحبی، به فرد هاشمی (کسی که نسبش به هاشم، جدّ پیامبر (ص) می‌‌رسد) می‌توان داد. ولی زکات (اعم از زکات مال و زکات فطره) را در صورتی می‌توان به هاشمی داد که پرداخت‌‌کننده خودش هاشمی باشد.

۲. در صدقات مستحبی، فقر، ایمان یا اسلام صدقه گیرنده شرط نیست. لذا به غنی، کافر ذمی و سنی نیز می‌توان صدقه مستحبی داد. اما به کافر حربی و ناصبی (دشمن اهل بیت علیهم السلام) نمی‌‌توان صدقه داد.

۳. موارد مصرف زکات واجب، فطریه و خمس در بخش‌‌های مربوط به آنها آمده است.

 

سوال: قرض دادن مستحب است یا واجب؟ آیا اگر پول داشته باشیم و به کسی قرض ندهیم، بهشت بر ما حرام می‌شود؟

در منابع فقهی حکم به وجوب قرض دادن - حتی در صورت توانایی - نشده، بلکه مستحب موکد دانسته شده است. (علامه حلی، یوسف بن علی، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح، شعرانی، ابو الحسن، ج ‌2، ص 379؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ج ‌2، ص 390)
با این وجود قرض دادن به برادران دینى، سنتی اسلامى و از مستحباتی است که در آیات و روایات تأکید فراوانی بر آن شده و خوددارى از آن در صورتی که توان مالی‏ وجود داشته باشد، عملى ناپسند و مورد نکوهش است.

روایات فراوانی در مورد قرض وجود دارد که به یک مورد آن اشاره می‌کنیم:

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خوددارى می‌کنند فرمود: «کسى که برادر مسلمان و نیازمندش براى قرض گرفتن به او روى بیاورد و او با این‌که توانایى ‏دارد، خواسته وى را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد». (عاملی، شیخ حرّ، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389)

توضیح این‌که: ما با تمام اموال و سرمایه‌ها‌ متعلق به پروردگارمان هستیم. وقتی که خدا سرمایه از آن خدا است، و برای قرض دادن و برطرف کردن نیاز دیگران هیچ عذر و بهانه‌ای نیست؛ چرا حاجت برادران دینی را برآورده نکنیم. چه بسا خداوند ما را وسیله قرار داده جهت برآورده کردن احتیاجات نیازمندان و ما نباید بی‌اعتنا باشیم. خداوند می‌خواهد مشکل بعضی‌ها را به دست ما برطرف سازد و در عوض، اجر و پاداش فراوانی هم به ما بدهد. وقتی ما نسبت به دستور خدا و پیامبر که در توانمان هست بی‌اعتنا باشیم، روز قیامت خداوند هم برای ورود ما به بهشت بی‌اعتنا خواهد بود.
با این وجود این روایت ناظر به حرمت خودداری از قرض نیست؛ زیرا محروم شدن از بهشت نه بدان دلیل است که شخصی که قرض نداده واجبی را ترک کرده و حرامی را انجام داده است، بلکه بدان معنا است که در صورت خودداری فرد متمکن از قرض‌دادن، خداوند او را از برخی بخشش‌ها و تخفیفاتی که در قیامت شامل نیکوکاران می‌شود محروم خواهد کرد و در عمل او نه به دلیل قرض‌ندادن، بلکه به دلیل گناهانی که انجام داده و مشمول بخشش نشده از بهشت محروم خواهد شد.

 

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):

سوال: عموماً در منازل پول خرد به عنوان صدقه کنار گذاشته می شود. گروهی بیان می دارند که حتماً باید این پول خرد صدقه داده شود و حق عوض کردن پول را نداریم و در صورتی که پول جابجا شود مشکل دارد. آیا این مسأله صحیح می باشد؟

جواب: تعویض صدقات با پول دیگر در صورتی که کسری در آن نشود اشکالی ندارد.

 

آیة الله خامنه ای (دام ظله):

سوال: وظیفه انسان در برابر گدایانى که در برابر دیگران دست دراز مى‏کنند و زندگى خود را با گدایى اداره مى‏نمایند چیست؟ آیا کمک به آنان جایز است؟

جواب: سعى کنید صدقات را به فقرایى که متدیّن و عفیف هستند بدهید.



شارژ سریع موبایل