تغذیه اسب هم به منزله یک علم و هم یک هنر میباشد . متخصصین تغذیه و صاحبان اسب باید قادر باشند تعادلی را بین این دو ایجاد نمایند . شخصی که هر روز با اسب سر و کار دارد بهترین کسی است که در به کارگیری کامل استعدادهای اسب میتواند تصمیم گیری نماید.
این اطلاعات میتواند توسط متخصصین تغذیه که راهنمایی تامین احتیاجات غذای اسب را تنظیم میکنند , مورد استفاده قرار گیرد . توانایی تشخیص تفاوت های فردی و تنظیم حساب شده روابط آنها هنر علم تغذیه است.
اسبها برای حفظ سلامتی و انجام صحیح فعالیتهای مختلف به حدود 40 ماده مغذی نیاز دارند که باید این مواد به مقدار کافی در اختیار حیوان قرار گیرد.
مواد یاد شده جزو یکی از 6 دسته زیر هستند :
- کربو هیدرات ها
- پروتئین ها
- چربی ها
- مواد معدنی
- ویتامین ها
- آب
اسب ها معمولا از جیره ای شامل علوفه خشک , یولاف و سبوس مصرف میکنند . بدین ترتیب میزان کنسانتره خوراک نیز به میزان و نوع کاری که اسب انجام میدهد وابسته است . اما امروزه تنظیم یک جیره با استفاده از مواد مختلف غذایی و مکمل های موجود نه تنها کاری آسان نیست بلکه بسیار پیچیده و نیازمند محاسبات فراوان است . بنابر این برای اتخاذ تصمیم درباره چگونگی تغذیه اسب ها باید به موارد مختلفی توجه داشت.
از جمله :
- نحوه دسترسی به خوراک
- قیمت هر یک از اجزائ جیره
- نیازمندیهای غذایی اسبها
- کیفیت خوراک
- مقدار مواد مغذی هر خوراک
خوراک اسب ها به دو دسته عمده تقسیم میشوند :
1 . خوراکهای علوفه ای ( فیبری )
2 . کنسانتره ( مواد غذایی متراکم )
یک جیره مناسب باید انرژی , پروتئین , چربی , مواد معدنی , انواع ویتامین ها و آب را در حد کافی تامین نماید تا اسب سرزنده و سالم بوده , توانایی انجام فعالیتهای مورد انتظار را داشته باشد . نیازهای غذایی اسب ها به عوامل متعددی مربوط است که از آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
اندازه بدن - وضعیت بدن – نوع فعالیت – اشتها – سن – مرحله تولید مثلی – سلامتی – محیط – مدیریت
همچنین قوانینی نیز وجود دارد که باید در تغذیه اسب رعایت شود :
- تغذیه با توجه به وزن خوراک و نه حجم آن
- تغذیه به تناسب میزان مورد نیاز بدن
- تغذیه به میزان کمتر از اشتهای کامل حیوان
- تغذیه بیشتر علوفه و مواد خشبی و تا حد امکان استفاده کمتر از مواد خوراکی متراکم ( کنسانتره )
- تغذیه با توجه به وزن اسب
- اصلاح و تغییر جیره در صورت لزوم
- کرم کشی منظم
- بازبینی دندانها به طور منظم .
در مورد مکمل ها نیز باید بدانید که تنها استفاده از یک مکمل عامل کسب موفقیت نیست بلکه در صورتی که بتوانید کمبودها و عدم تعادل جیره را برطرف نمایید موثر خواهد بود . بنابر این قبل از انتخاب مکمل لازم است از خود بپرسید اسبتان چه چیزی کم دارد و به چه نوع مکملی نیاز دارد . برای این کار میتوانید نظر یک متخصص تغذیه یا دامپزشکی با تجربه را جویا شوید .
منابع موجود وقابل استفاده برای تغذیه اسب
تغذیه اسب
منابع خوراک
۱- علوفه:
الف) علوفه تازه: که ممکن است به صورت چرا در مرتع یا مستقیما" پس از برداشت به مصرف برسند. علوفه های جوان حاوی آب، پروتیین و خوشخوراکی بیشتری دارند. خانواده بقولات از خانواده گراسها پروتیین بیشتر و گراسها از بقولات انرژی بیشتری دارند. پس حالت مطلوب مصرف این دو خانواده به صورت توام است.
ب) علوفه خشک: به علوفه ای اطلاق می شود که پس از برداشت در مقابل نور آفتاب یا حرارت مصنوعی خشک می شود و معمولا" رطوبت آن باید به کمتر از ۱۵٪ برسد. خشک کردن علوفه در برابر خورشید باعث افزایش ویتامین د آن می شود. در هنگام حمل علوفه خشک باید نهایت دقت بشود که حتی الامکان برگ علوفه که پر ارزشترین قسمت علوفه می باشد به هدر نرود و این کار باید قبل از خشک شدن کامل انجام شود.
ج) علوفه سیلو شده: یکی از روشهای نگهداری علوفه در طولانی مدت است که در این روش علوفه تازه با حدود ۷۰٪ رطوبت را روی هم انباشته کرده و با پوشانیدن روی آن عملیات تخمیر انجام می گیرد. عمل تخمیر باعث پایداری و ثبات علوفه می گردد و از فساد آن جلوگیری می کند.
برای تهیه سیلوی خوب ۳ شرط مهم باید تحقق یابد:
۱- خارج کردن هوا توسط فشردن علوفه،
۲- جلوگیری از ورود و خروج هوا،
۳- پایین آوردن PH تا ۵/۴.
هر چه تخمیر لاکتیک در سیلو بیشتر باشد مفیدتر است (بوتیریک مفید نیست).
د) علوفه مرتعی: از چراگاههایی حاصل می شوند که به صورت طبیعی رویش دارند. علوفه مرتعی بسته به اینکه از چه گونه ای باشد ارزش غذایی آن متفاوت است. مرتع هر چه از بقولات غنی تر باشد ارزش غذایی آن بالاتر و حاوی پروتیین بیشتری است.
برخی از علوفه های مناسب برای اسب بر اساس خانواده عبارتند از:
بقولات: یونجه، انواع شبدرها، اسپرس و .... از نظر پروتیین، کلسیم، ویتامینهای آ، ای و کا، غنیند.
گراسها: جو، گندم، ذرت، یولاف، مرغ و .... پروتیین آنها کمتر از بقولات ولی انرژی آنها بیشتر است.
۲- خوراکهای انرژی زا:
غالبا" الیاف خام آنها کمتر از ۱۸٪ و پروتیین آنها کمتر از ۲۰٪ است.
انرژی زایی بالایی دارند و مهمترین آنها عبارتند از:
الف)غلات: به بذور گراسها گفته می شود مثل، جو، ذرت، چاودار، سورگوم، یولاف، گندم و .... در این دانه ها مقدار قابل توجهی نشاسته ذخیره می شود، که به عنوان ذخیره انرژی به حساب می آید. رطوبت آنها برای انبار کردن باید به حدود ۱۲٪ برسد. غلات از نظر ویتامین آ ضعیف هستند (به جز ذرت) و اسیدهای آمینه متیونین و لیزین در پروتیین آنها کم است. عموما" از نظر کلسیم فقیر و از لحاظ فسفر غنی هستند.
مهمترین غله مورد استفاده در خوراک اسب جو می باشد. ذرت و یولاف نیز مصرف بسیاری دارند.
ب) فرآورده های فرعی غلات: مانند جنین ذرت و آرد جنین گندم.
ج) ملاسها: مهمترین آنها ملاس چغندرقند و نیشکر است که محصول فرعی کارخانجات تهیه قند از چغندرقند و نیشکر هستند. به دلیل اثر مسهلی که دارند مصرف آنها محدودیت دارد.
د) ریشه ها و غده ها: آب زیادی دارند و به علت پایین بودن سلولز قابلیت هضم بالایی دارند. انرژی زایی نسبتا" بالایی دارند. باید در هنگام مصرف توجه داشت که خاک آلود نباشند. مهمترین آنها چغندر علوفه ای و چغندرقند، سیب زمینی و هویج می باشند. برخی داراری محدودیت مصرفند.
هـ) چربیها و روغن ها: چربیها معمولا" در دمای اتاق جامد و روغنها مایع هستند. ۲۵/۲ برابر کربوئیدراتها انرژی تولید می کنند. محدودیت مصرف داشته و کاربرد آنها ظرافت خاصی را می طلبد. به هنگام مصرف آنها ویتامینهای محلول در چربی مثل آ، د، ای و کا بهتر جذب می شوند. بر دو نوع دامی و گیاهی هستند. نوع گیاهی بر نوع دامی ارجحیت دارد.
۳- مکملهای پروتیینی:
به مواد خوراکی اطلاق می شود که حداقل ۲۰٪ پروتیین داشته باشند. مکملهای پروتیینی یا منشا گیاهی دارند یا منشا حیوانی. مواد پروتیینی دامی از لحاظ تنوع اسیدهای آمینه تشکیل دهنده آن غنی ترند و ارزش بیولوژیکی بالاتری نسبت به دسته گیاهی دارند ولی از لحاظ قیمت بالاترند.
مکملهای پروتیینی گیاهی، تفاله دانه های روغنی پس از استخراج روغن آنها هستند که به آنها کنجاله اطلاق می شود. بسته به روش استخراج روغن که شیمیایی یا مکانیکی باشد درصد پروتیین آنها فرق می کند.
مهمترین کنجاله های مصرفی عبارتند از: سویا، تخم پنبه، بادام زمینی، آفتابگردان، منداب و گلرنگ. این کنجاله ها هر کدام به علت وجود برخی مواد داراری محدودیت مصرف هستند.
مکملهای پروتیینی دامی: مانند، پودر ماهی، پودر گوشت و استخوان، پودر خون، پودر پر، شیر پس چرخ، پودر آب پنیر و کشک. این گروه در خوراک اسب مصرف چندانی ندارند و گران قیمتند.
مکملهای پروتیینی تک سلولی نیز وجود دارند که حاصل کشت میکرواورگانیسم های تک سلولی مثل قارچ، باکتری و جلبک بر روی محیط های اختصاصی کاه، کلش، ملاس و ضایعات کشاورزی پرورش می یابند.
از ازت غیر پروتیینی مانند اوره هم به میزان بسیار اندک می توان استفاده کرد که به دلیل خطرناک بودن و جذب بالای آن در اسب معمول نیست.
۴- ضایعات و پس مانده های کشاورزی:
به اقلامی از مواد خوراکی اطلاق می شود که هدف اصلی، تولید آن محصولات نبوده ولی در کنار محصول اصلی این اقلام تولید شده اند که به شکلی در غذای دام کاربرد دارند.
تفاله نیشکر، تفاله چغندر قند، ملاس چغندرقند و نیشکر، برگ و طوقه چغندر قند و سبوسهای گندم و برنج از مهمترین و پر مصرفترین این اقلام هستند.
۵- مکمل های معدنی:
تامین کننده کمبود مواد معدنی موجود در خوراک هستند و غالبا" به صورت آجر لیسیدنی در اختیار اسب گذاشته شده و بعضا" مانند کربنات کلسیم، نمک طعام و مواد معدنی به خوراک افزوده می شوند.
۶- مکمل های ویتامینیه:
در صورتی که خوراک از لحاظ ویتامینها ضعیف باشد یا مثلا اسب در معرض آفتاب نباشد تا ویتامین د در بدنش ساخته شود می توان ویتامینها را به خوراک افزود.
۷- افزودنیهای خوراک:
موادی که به خوراک افزوده شده و باعث افزایش کارآیی می شوند جزو این گروه تعریف می شوند مانند: آنتی بیوتیکهای غذایی، هورمونها، آنزیمها و محرک های رشد.
فرآوری و غنی سازی مواد خوراکی
مواد خوراکی را به روشهای مختلف می توان فرآوری کرد. این روشها ممکن است فیزیکی، شیمیایی، میکروبی یا توام باشند.
روشهای فیزیکی مانند، خرد کردن علوفه، بلغور کردن غلات و .... از روشهای شیمیایی می توان به غنی سازی کاه با آمونیاک و بیولوژیکی به اضافه کردن آنزیم سلولاز، پکتیناز، زایلاز و یا قارچهای تک سلولی و مخمر اشاره کرد. از این روشها به صورت توام هم می توان استفاده کرد.
روشهای تعیین مقدار خوراک مصرفی
به منظور تعیین خوراک اسب در دوره های مختلف فیزیولوژیکی باید احتیاجات نگهداری و تولید را برآورد نماییم و بر اساس آن مبادرت به تنظیم جیره بنماییم. بدیهی است احتیاجات تولید نیز مشابه نمی باشد، مثلا" دام جوانی که در حال رشد است نیاز به پروتیین و مواد معدنی بیشتری در جیره غذایی دارد و یک مادیان شیرده به انرژی بالاتری نیاز دارد.
میزان احتیاجات را می توان به صورت کمی و یا به صورت درصدی از جیره بیان کرد. همچنین برای بیان احتیاجات ممکن است از اشکال مختلف مغذی استفاده شود مانند، پروتیین خام، پروتیین قابل هضم، انرژی قابل هضم، انرژی کل و ...، نکته ای که اهمیت دارد این است که از هر شکلی که برای بیان احتیاجات استفاده می شود باید از همان شکل نیز در تنظیم جیره استفاده شود.
۱- احتیاجات نگهداری: زمانیکه اسب هیچگونه فعالیت و تولیدی اعم از شیر، کار، افزایش وزن، رشد و ... نداشته باشد، در حال نگهداری است که اصولا" میزان جیره غذایی باید به حدی باشد که تغییر در وزن و حتی در ترکیبات بدن ایجاد ننماید.
۲- احتیاجات تولید: نیاز های غذایی اسب در هنگامی که تولیدی دارد بیشتر می شود و بر اساس آن باید جیره را تنظیم نمود. مانند، آبستنی، کشش، شیرواری، رشد، پرش، اسبدوانی و ....
تنظیم جیره
یکی از مهمترین بخشهای علم تغذیه است. جیره غذایی روزانه متعادل عبارت است از مقدار خوراکی که دارای انرژی و مواد مغذی مختلف به مقدار و نسبت صحیحی باشد به طوری که بتواند احتیاجات اسب را به مدت ۲۴ ساعت به نحو مطلوبی تامین نماید.
برای تهیه جیره غذایی باید جداول استاندارد احتیاجات غذایی و که نشان دهنده مقادیر مواد مغذی مورد نیاز حیوان است را در اختیار داشته باشیم. علاوه بر آن جدولی که ترکیبات خوراک را از نظر مواد مغذی مختلف نشان می دهد نیز لازم است.
جداول استاندارد غذایی دو اطلاعات به ما می دهند:
الف) احتیاجات غذایی،
ب) تجزیه مواد خوراکی.
این جداول به خوشخوراکی، اقتصادی بودن، وضعیت فیزیکی خوراک، تفاوت های فردی اسب، اقلیم اسب، وضعیت مدیریتی و ... اشاره ای ندارند. مهمترین جدول غذایی و احتیاجات، جدول NRC می باشد که مربوط به کشور آمریکاست.
برای جیره نویسی لازمست که اقلام خوراکی در دسترس را بشناسیم، مواد مغذی هر ماده خوراکی را بدانیم، از قیمت هر کدام مطلع بوده و محدودیتهای مصرف آنها را با دقت در نظر بگیریم تا بتوانیم جیره ای تهیه کنیم که کلیه نیازهای حیوان را برآورده کرده، خوشخوراک باشد و به لحاظ اقتصادی ارزانترین باشد.
پس از تنظیم جیره استفاده از آن بهتر است ارزیابی مرتب روی بازده آن انجام شود تا چنانچه نیاز به اصلاحاتی دارد در جیره نویسی های بعدی انجام شود.
تغذیه : اسبی که تشنه و یا گرسنه است و یا بد تغذیه می شود هیچگاه به درستی سواری نمی دهد . غذا باید دارای دو خاصیت عمده باشد ، حرارت بدن اسب را ثابت نگهدارد و انرژی لازم را برای زنده ماندن در درجه اول و سپس کارهای اضافه خواسته شده او را تامین نماید.
غذا باید متناسب با کار و سن و وزن اسب بوده و تامین کننده نیازهای رشد و انرژی او باشد. ( برای اسبی با متوسط 10 سال سن و 160 سانتی متر قد و 400 کیلو وزن که در روز بین دو تا چهار ساعت کار می کند 4 کیلو خوراک و 4 کیلو جو کافی است . آب تمیز و بهداشتی همواره باید در دسترس اسب باشد . مگر به هنگام خستگی زیاد و یا عرق دار بودن بدن .
آب 60% وزن بدن را تشکیل می دهد و عامل جذب غذاست ، 78 تا 82 درصد از خون را تشکیل می دهد . حرارت بدن را تنظیم و به دفع مواد زاید کمک می کند .
معده اسب نسبت به جثه او کوچک بوده و به تعدد دفعات غذا به مقدار کم به او فرصت هضم آسان و راحت تر را می دهد .
غذا باید حاوی مواد ازته ، چربی ، مواد هیدرو کربنه ، مواد معدنی و ویتامین ها باشد . که انواع صیفی ( یونجه ، شبدر ، ذرت ) غلات (جو ، چاودار) و میوه ها تامین کننده نیازهای حیاتی اسب می باشند .
پرخوری و یا کم خوری هر دو زیان آور هستند .
نکاتی در مورد تغذیه اسبهائی که در مرتع و یا پادوک هستند :
اسبهائی که در طول فصول سرد در مرتع به سر می برند باید تغذیه اضافی داشته باشند . گله عادت دارد در اطراف دروازه ها و هر جائی که خوراک باشد تجمع کند که این خود موردی است برای جنگ و دعوا .
برای به حداقل رساندن این موارد باید به نکات ایمنی زیر توجه داشت :
- به تعداد اسبها باید ظروف خوراک تعبیه شود که بهتر است یک ظرف هم اضافه باشد تا از سرشاخ شدن آنها با یکدیگر جلوگیری کند .
- ظروف خوراک هرچه بیشتر از هم فاصله داشته باشند .
- بسته های علوفه هم تا حد ممکن از یک دیگر دور باشند .
- تعداد بسته های علوفه بیشتر از تعداد اسبها باشد .
- تغذیه یکی دو اسب در داخل گله ایمن تر است تا آنها را جدا کرده و در محل دیگری تغذیه کنیم .
- هرگز با ظرفی مملو از خوراک میان گله اسبها نروید .
نکاتی در مورد تغذیه اسبهائی که در مرتع و یا پادوک هستند
- علوفه های سمی متنوعی وجود دارند که خوردنش برای اسب کشنده است و می بایست هرگونه گیاه سمی در اسرع وقت از مرتع و اطراف حصارها تا آنجا که ممکن است جمع آوری و نابود شود .
