سوال: اگر زمینی که آپارتمان در آنجا ساخته شده، غصبی باشد، آیا خریداران، مالک واحدهای آپارتمانی میشوند؟
خریداران، مالک واحدهای مذکور میشوند، ولی باید به شکلی رضایت مالک زمین را به دست آورند، در غیر این صورت تصرف آنان در واحدها، جایز نیست. و برخی از فقها (آیة الله هادوی تهرانی دام ظله) در فرض عدم رضایت مالک زمین، معامله را از اساس باطل شمرده و خریدار را مالک واحد ندانستهاند.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):
مالک چهار دیواری میشوند.
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):
مشتریان، مالک واحدهای مذکور میشوند ولی باید رضایت مالک زمین را به دست آورند.
حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
در فرض سوال باید رضایت مالک را جلب کنند در غیر این صورت تصرف جایز نیست.
سوال: الف: آیا خرید و فروش امتیاز واحدهای آپارتمانی که هنوز ساخته نشده و کیفیت نقشه و موقعیت آنها مشخص نمیباشد جایز است؟ ب: نظر شریفتان درباره پیش خرید خانهها چیست؟
1. خرید و فروش چیزی که عرفاً مبهم است باطل است، ضمن اینکه «امتیاز»، مال نیست که قابل فروش باشد، ولی اگر فروش امتیاز، به معنی اخذ مبلغی در قبال واگذاری حق اولویت باشد و این امر هم خلاف قانون نباشد، اشکالی ندارد.
2. در پیش خرید اگر مبلغی که جلوتر پرداخت میشود، به عنوان علی الحساب بوده و اصل معامله پس از تکمیل و تحویل خانه صورت گیرد، اشکالی ندارد.
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):
امتیاز مال نیست که قابل فروش باشد و میتواند پول را به ازای حضور در مرکز مربوطه و امضا به نفع طرف مقابل بگیرد.
حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):
این گونه معاملات تحت عنوان سلف یا سلم قرار میگیرد؛ ولی در سلف، دو شرط مهم وجود دارد که اگر نباشد معامله باطل است:
1. باید کل مبلغ، نقد باشد و الا کالی به کالی (نسیه در مقابل نسیه) و باطل است. و اگر قسمتی از مبلغ نقد باشد، معامله به همان مقدار صحیح است.
2. مشخصات جنس مورد معامله باید معین باشد. اموری که سبب تفاوت در قیمت یا تفاوت در رغبات (تمایلات) میشود باید مشخص گردد.
با این شرایط، در معاملاتی که به صورت اقساط، مبالغی را میگیرند تا مثلاً خانهای را بسازند در حالی که هنوز خانهای وجود ندارد، معامله زمانی صورت میگیرد که تمام مبلغ پرداخت شده باشد یا خانه آماده شده، و همچنین خرید اتومبیل که در ابتدا قیمتش معین نیست و به قیمت روز تحویل میفروشند، زمانی معامله انجام میشود که اتومبیل آماده شده باشد و تا آن زمان مبالغی که میپردازند به عنوان علی الحساب محسوب میشود و اگر فروشنده با این پول ها طبق توافق، مضاربه (یا قراردادهایی مانند آن) انجام دهد، و سودی به مشتری تعلق بگیرد، اشکال ندارد.
حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
پرداخت مبلغ در مقابل حق شراکت بلا مانع است.
سوال: اگر زمینی را دو نفر به طور شراكتی بخرند و یكی از آنها بدون اطّلاع طرف دیگر زمین را بسازد چه حكمی دارد؟
جواب: تصرّف در زمین مشترك بدون رضایت شریك غصب و حرام و موجب ضمان اجرة المثل مدت تصرف است. و شریك می تواند تقاضای افراز زمین و تخریب ساختمان شریك در سهم خود را بنماید و شریكی كه اقدام به ساخت كرده باید رضایت طرف دیگر را جلب نماید. (توضیح المسائل 12 مرجع ج2، ص5 ـ 254)
چند استفتاء از آیة الله خامنه ای دام ظله:
سوال: آیا خرید امتیاز و مالکیت مغازهاى که غذاى حرام هم مىفروشد جایز است؟
جواب: اگر امتیاز، امتیاز صرفاً اغذیه فروشى است، خرید امتیاز محل کسب و ملک آن اشکال شرعى ندارد ولى شرعاً مجاز به فروش اغذیه حرام نیست.
سوال: من فروشنده انواع صنایع دستى هستم تخته شطرنجى را خرید و فروش مىکنم که تماماً خاتمکارى شده و در وحله اول جنبه تزئینى دارد و چنانچه کسى هم بخواهد مىتواند به راحتى با آن بازى کند. داخل این شطرنج طورى است که اگر کسى مهرهها و یک جفت تاس تهیه کند (من این دو قلم را نمىفروشم) مىتواند با آن تخته نرد بازى کند. لطفاً به من بگویید با توجه به این که اصل این کالا تخته شطرنج است و من هم آن را با همین نام و با مهرههاى شطرنج به فروش مىرسانم و در عرف نیز با همین نام و با هدف شطرنج بازى تهیه و مورد استفاده قرار مىگیرد. حال از نظر شرعى خرید و فروش این تخته شطرنج براى من چه حکمى دارد؟
جواب: اگر مکلّف تشخیص دهد که در حال حاضر شطرنج عرفاً از آلات قمار محسوب نمىشود، خرید و فروش آن مانع ندارد و همچنین آلاتى که استفاده از آنها مشترک بین حلال و حرام است اگر به قصد حلال خرید و فروش شود، مانعى ندارد.
سوال: خرید و فروش سگ چه حکمى دارد، آیا جایز است؟
جواب: خرید و فروش سگ نگهبان و سگ گله و سگ شكارى اشكال ندارد ولى در غیر این موارد جایز نیست.