کوچ عبارت است از حرکت پرندگان به طرف جنوب در پاییز و به طرف شمال در بهار یا حرکت از زمینهای پست به طرف ارتفاعات و یا از نقاط دور از ساحل به طرف ساحل. چون بعضی از آنها در شرایط جوی زمستان نمی‌توانند زنده بمانند به مناطق گرمتر می‌روند.
واژه مهاجرت به جابجائی فصلی منظم و گسترده ای كه پرندگان بین نواحی زاد آوری تابستانی و نواحی زمستانی خود می كنند گفته می شود و بطور ساده عملی كه پرنده به واسطه آن محیط زندگی خود را تغییر داده مسافتهایی منظم را طی می نماید مهاجرت نامیده می شود.
- در بین پرندگان دو نوع مهاجرت دیده می شود:
1- مهاجرت روزانه
2- مهاجرت فصلی
مهاجرت روزانه پرندگان جهت تامین تغذیه روزانه انجام می گیرد ، در حالیكه در نوع فصلی آن پرنده در یك فصل معین زادگاه و محل تولید مثل خود را ترك نموده و در فصل دیگر مراجعت می نماید.
شاید اجتناب ناپذیر باشد كه بگوئیم پرندگان در هنر پرواز به استادی رسیده اند بطوریكه این توان پرواز را جهت مهاجرتهای فصلی طولانی بكارمی برند. بنابر این مهاجرت پرندگان بسیار شگفت آمیزاست. تعداد پرندگان كه هر ساله مهاجرت می كنند حدود پنجاه میلیارد قطعه تخمین زده شده است. در ایران تقریبا ۳۴۰ گونه (حدود ۷۰% از گونه های پرندگان ایران ) از پرندگان مهاجرند.
- الگوی پرواز در پرندگان مهاجر
پرندگان مختلف در هنگام مهاجرت عادات متفاوتی دارند. بعضی از گونه ها به پروازهای دسته جمعی علاقه ای نشان نمی دهند و بطور انفرادی پرواز می نمائید ولی در اكثر پرندگان مهاجرتهای دسته جمعی دیده می شود پاره ای از آنها كه سرعت پرواز ، طرز تغذیه و عادات یكسانی داشته و با سایر گونه ها اختلاف دارند ، دسته های مخلوط تشكیل داده مهاجرت می نمایند.
در پرندگانی نظیر غازهای وحشی كه بطور دسته جمعی و به صورت وی (v) پرواز می نمایند كمتر دیده شده كه با سایر پرندگان مخلوط شوند و در بسیاری پرندگان ساحلی و غیره دیده شده كه دسته هایی شامل چندین گروه مختلف تشكیل داده مهاجرت می كنند.
در مهاجرتهای دسته جمعی بدلیل اینكه چشمهای بیشتری محل تغذیه و وجود دشمنان را نظاره می كنند تلفات كمتری وجود داشته ، از امكانات بیشتری برای زنده ماندن برخوردار می گردند. پرندگانی كه در شب مهاجرت می نمایند شاید به دلیل اینكه احتمال خطركمتری برای آنها وجود دارد بندرت تشكیل دسته و گروه می دهند. در مهاجرتهای پائیزی كه از شمال به جنوب صورت می گیرد دیده شده است كه پرندگان نابالغ چند روز یا چند هفته زودتر به امر مهاجرت مبادرت نموده اند.
- پرندگان مهاجر از چه طریقی راه خود را پیدا میکنند؟
پرندگان مهاجر می‌توانند میدانهای مغناطیسی اطراف کره زمین را تشخیص دهند. خطوط مغناطیسی نیرو از شمال به جنوب قطبهای مغناطیسی کشیده شده‌اند. شاید پرندگان راه خود را از روی این خطوط پیدا میکنند. وقتی کریستف کلمب به قاره آمریکا نزدیک می‌شد دسته بزرگی از پرندگان را مشاهده کرد که به طرف جنوب غربی در حال پرواز هستند. از اینجا متوجه شد که به خشکی نزدیک شده‌اند. بنابراین مسیر خود را در جهت جنوب غربی تغییر داد تا در مسیر پرواز پرندگان قرار بگیرد و به این دلیل است که چرا به جای پیاده شدن در ساحل فلوریدا در یاهاما پا به ساحل گذاشت.
- دلایل مهاجرت در پرندگان
۱. گاهی تغییرات ناگهانی فصول و خشكسالی و یا بارانهای نابهنگام انگیزه ای برای مهاجرت بوجود می آورد.
۲. برخی محققان دلایل دیرین شناسی را بیان كرده و معتقدند حداقل در مورد پرنده گانی كه در نیمكره شمالی می زیسته اند ، دورانهای یخبندان آنها را ملزم به ترك زادگاه خود نموده ، ولی برخی از آنها در نتیجه دلبستگی زیادی كه به زاگاه خود داشته اند در فصل تابستان كه هوا ملایم تر شده باز به زادو بوم خود رجعت نموده اند. درحقیقت این نظریه مهاجرت پرندگان را نتیجه عوامل تاریخ طبیعی یا عوامل تكاملی دانسته ، معتقدند كه مهاجرت پرندگان در نیمكره شمالی به علت تاثیر دوره یخبندان پلیوئیستوسن است.
۳. بعضی از پرندگان موقعی مهاجرت می كنند كه هوا نامساعد بوده و مواد غذایی كم باشد ولی گاهی مهاجرت در شرایط كاملا متفاوت انجام می گیرد.
۴. عواملی از قبیل طول شب و روز ، درجه حرارت هوا ، مقدار مواد غذایی و غیره نیز اثراتی غیر مستقیم در مهاجرت پرندگان دارند ولی نمی توان یكی از این عوامل را عاملی قطعی و اساسی به حساب آورد.
۵. دلایل و مداركی وجود دارند كه افزایش طول روز بخش جلویی غده هیپوفیز را تحریك می كند و منجر به آزاد شدن هورمونهای گنادوتروپین از هیپوفیز می گردد كه در نتیجه باعث تحریك یك سری تغییرات فیزیولوژیك و رفتاری پیچیده می شود كه می توان به رشد غده ها و ذخیره چربی ،مهاجرت ، رفتارهای جفت یابی و جفت گیری و مراقبت از جوجه ها اشاره نمود بنابراین ،این تغییرات داخلی فصلی نیز پرندگان را مستعد به مهاجرت می نمایند.
۶. رقابت بین گونه ها یا در درون گونه بر سر غذا ، قلمرو،آشیانه و غیره از عوامل دیگری است كه در بوجود آمدن پدیده مهاجرت در پرندگان مورد بحث بوده است . عوامل تاریخی یا عوامل دیگری كه ذكر گردید همچون طول روز ، درجه حرارات هوا و میزان غذا به طور مستقیم در مهاجرت پرندگان نقش دارند. اما هرگز نمی توان گفت كه تنها یك عامل باعث بوجود آمدن انگیزه مهاجرت می شود.
- پرندگان تا چه مسافتی پرواز میکنند؟
پرندگان به هر دلیلی که مهاجرت میکنند مسلما قهرمان حیوانات مهاجر به شمار می‌روند و در میان خود پرندگان ، چلچله‌های قطبی قهرمان هستند. این پرندگان عجیب در طول سال در رفت و برگشت خود جمعا بیست و دو هزار مایل مسافت را طی میکنند.
اغلب پرندگان خشکی در طول مهاجرتهای خود توقفهای نسبتا کوتاهی دارند. اما یکی از پرندگان ، مرغ باران نوع آمریکایی به یک مهاجرت طولانی بدون توقف برفراز اقیانوس می‌پردازد، می‌تواند از نوا اسکوشیا مستقیما به آمریکای جنوبی یعنی یک مسافت تقریبا 2400 مایلی را از روی آب بدون توقف پرواز کند.
