تعداد زیادی از جانوران به خصوص در میان پستانداران، پرندگان و ماهی ها برای خودشان قلمرو دارند. به عبارتی محدوده ای را برای خودشان معین می کنند و در مرکز این محدوده مستقر می شوند و بعد از حدود و ثغور آن دفاع می کنند.

روشهای تعیین قلمرو در بین جانوران

یک جانور یا گروهی از جانوران با به کار گرفتن روش هایی از قلمرو خود در مقابل تهاجم سایرین محافظت می کنند. این روش ها عبارتند از این که جانوران مرزهای قلمرو خود را با صدا (مثل آواز در پرندگان) یا بو (مثل ترشح فرومون از غدد پوستی بسیاری از پستانداران) نشانه گذاری می کنند. اگر چنین اعلان هایی مهاجمان را دلسرد نکند روش تعقیب و مبارزه را دنبال می کنند.

سگ ها اغلب مقابل دیوارها و یا اتومبیلی که باید مواظب آن باشند پیشاب می کنند. به این ترتیب سگ دیگر از بوی پیشاب احتمال زد و خورد را حس کند.

همچنین صاحب قلمرو در برابر جانوری که وارد قلمرو او شده قیافه تهدید آمیز می گیرد. معمولاً این حالت برای فراری دادن جانور دیگر کافی است. این وضع حتی در ماهی ها هم دیده می شود. در ماهی ها ایجاد قلمرو اغلب با تولید مثل آنها ارتباط مستقیم دارد. با ایجاد قلمرو، تخم ها می توانند تا پایان دوره باروری در یک منطقه باقی بمانند.

تعیین قلمرو در ماهی ها از یکی از آنها شروع می شود. این ماهی از همنوعانش جدا می شود و بزرگ ترین قلمرو ممکن که می تواند حتی کل مساحت حوضچه باشد را تصاحب می کند. سپس دومین و سومین ماهی به قلمرو او تجاوز می کنند و قسمت هایی از قلمرو اولی را به خود اختصاص می دهند. به محض این که اولی پس از جنگ های پی در پی به آنها اجازه اقامت در قلمروش را می دهد دوتای دیگر سعی می کنند قلمروشان را توسعه دهند. بعد قلمرو اولی کم می شود و به حداقل می رسد.

تعیین قلمرو به جانور اجازه می دهد پیوسته جفت گیری کند یا بچه هایش را در جایی پرورش دهد که در آن رقابت کمی برای تأمین غذا وجود دارد. همچنین تعیین قلمرو مانع از بیش از حد شدن جمعیت می شود. چرا که اعضای یک جمعیت فاصله لازم را بین خود حفظ می کنند.

قلمروها ممکن است فصلی باشند. در بسیاری از پرندگان آوازه خوان، جفت ها تا زمانی که بچه هایشان به اندازه کافی رشد کنند، از لانه و محدوده تغذیه شان دفاع می کنند.

در فصل بهار ماهی اپینوس نر وقتی که در قلمرو خودش با ماهی نر همنوعش مواجه می شود به او حمله ور می شود ولی اگر خودش به قلمرو اپینوس دیگری وارد شود و با او مواجه شود فرار می کند.

در برخی موارد ،نر پرخاشگرتر است و حدود قلمرو را تعیین می کند و ماده را هم به داخل قلمروش می کشاند. گاهی اوقات ماده قلمرو را تعیین می کند و در موارد دیگر نر و ماده به اتفاق هم این کار را انجام می دهند. در برخی موارد هم جانور ماده اصلاً کاری به حفظ قلمرو ندارد و فقط نر حدود قلمرو را می شناسد و از آن دفاع می کند.

گله های گرگ ها هم از قلمرویی که در آن شکار می کنند و زندگی می کنند محافظت می کنند. آنها به شکل تهاجمی از قلمروشان در مقابل افراد خارج از گله دفاع می کنند.

یوزپلنگ نر آمریکایی قلمرو بزرگی دارد. قلمرو او می تواند با قلمروهای چندین ماده مشترک باشد اما وی از قلمرو خود در مقابل نرهای دیگر دفاع می کند. ساکنان محدوده هایی که قلمروشان با هم تداخل پیدا می کند در پاسخ به علامت بو که هر یک به جا می گذارند از یکدیگر دوری می کنند و تنها برای تولید مثل به یکدیگر نزدیک می شوند.

بسته به نوع استفاده از قلمرو می توانیم 5 نوع قلمرو را تعیین می کنیم:

1- قلمرو جفت  گیری، لانه سازی و جست و جوی غذا برای بچه ها و والدین در طول فصل تولید مثل.

2- قلمرو جفت گیری و لانه سازی بدون این که این قلمرو نقشی در تدارک غذا بازی کند.

3- فقط قلمرو جفت گیری

4- فقط قلمرو لانه سازی

5- قلمرو پناهگاه زمستانی یا خوابگاه که هیچ نقشی در تولید مثل ندارد.

حفظ قلمرو مانع از این نمی شود که جانور رفتار اجتماعی داشته باشد. در نوعی پرنده آوازه خوان، در طول زمان تولید مثل نرها و ماده ها از گروه جدا شده به قلمرو مخصوص خود می روند. اما در عین حال به هم می پیوندند تا دسته زمستانی مشترکی تشکیل دهند.

عکس آن هم هست. انواع زیادی از پرندگان هستند که پهلوی هم لانه سازی می کنند و دسته های عظیمی را تشکیل می دهند. البته اطراف هر لانه قلمرویی معین می کنند که از ده ها سانتی متر تجاوز می کند و به شدت از قلمرو خود در مقابل مهاجمان دفاع می کنند.