بارها قرآن اعلام كرده كه نه مال، نه فرزند، نه خویشان، نه همسر، نه دوست و نه هیچ چیز دیگر، در برابر قهر خدا ذرّهاى كارساز نیست.
بودجه هایى كه كفّار در راه باطل صرف مى كنند، همچون بذرپاشى در كشتزارى است كه با یك باد سوزان نابود مى شود.
از ابتداى اسلام تاكنون، هرگونه توطئه، تهاجم و تبلیغات علیه اسلام با شكست روبرو شده و دین الهى هر روز رشد و گسترش یافته است و سرانجام پیروزى با اسلام است.
إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُواْ لَن تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُم مِّنَ اللّهِ شَیْئًا وَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (آل عمران ـ 116)
مَثَلُ مَا یُنفِقُونَ فِی هِذِهِ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا كَمَثَلِ رِیحٍ فِیهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَمَا ظَلَمَهُمُ اللّهُ وَلَكِنْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ (آل عمران ـ 117)
همانا كسانى كه كافر شدند، هرگز اموالشان و اولادشان چیزى از (عذاب) خدا را از آنان دفع نخواهد كرد و آنها همدم آتشند، همواره در آن ماندگار. مَثَل آنچه در این زندگى دنیا انفاق مى كنند، چون مَثل بادى است كه در آن سرما و یا گرماى شدیدى باشد، بر كشتزار قومى كه بر خود ستم كردهاند بوزد، پس آن را از بین ببرد. خداوند به آنان ستم نكرده است، بلكه آنان به خویشتن ستم مى كنند.
پیام های آیه:
1ـ عقیده، در عمل موثر است. كفر، سبب محرومیّت ازبركات انفاق مى گردد. «إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا»،َثَلُ ما یُنْفِقُونَ»
2ـ یكى از عوامل حوادث و بلایاى طبیعى، گناهان بشر است. «ریحٍ فِیها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا»
3ـ گناه، كارهاى نیك را نابود مى كند. «ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ»
4ـ قهر خداوندى ظلم نیست، بلكه بازتاب عملكرد خود انسانهاست. «وَما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ»
تفسیر:
نقطه مقابل افراد با ایمان و حق جویى كه وصف آنها در آیه قبل آمد، افراد بى ایمان و ستمگرى هستند كه در این دو آیه توصیف شدهاند:
نخست مى فرماید: " آنها كه راه كفر را پیش گرفتند هرگز نمى توانند در پناه ثروت و فرزندان متعدد خویش از مجازات خدا در امان بمانند" زیرا در روز رستاخیز تنها اعمال پاك و نیات خالص و ایمان صادق بدرد مى خورد، نه امتیازات مادى این جهان ..." یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ":
" در آن روز نه ثروت سودى مىدهد و نه فرزندان مگر آنها كه با قلب سلیم در پیشگاه خدا حاضر شوند." (شعراء آیه 88-89)
اما چرا در آیه از امكانات مادى تنها اشاره به ثروت و فرزندان شده است؟
این به خاطر آن است كه مهمترین سرمایه هاى مادى یكى نیروى انسانى است كه به عنوان فرزندان ذكر شده است، و دیگرى سرمایه هاى اقتصادى مى باشد و بقیه امكانات مادى از این دو سرچشمه مى گیرند.
قرآن با صراحت مى گوید: امتیازهاى مالى و قدرت جمعى، به تنهایى نمى تواند در برابر خداوند امتیازى محسوب شود، و تكیه كردن بر آنها اشتباه است، مگر هنگامى كه در پرتو ایمان و نیت پاك در مسیرهاى صحیح بكار گرفته شوند در غیر این صورت سرنوشت صاحبان آنها عذاب جاویدان خواهد بود، (أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ).
در این آیه اشاره به وضع بذل و بخشش ها و انفاق هاى ریاكارانه آنها شده و ضمن یك مثال جالب سرنوشت آن تشریح گردیده است:
قرآن انفاق كردن كفار را به باد شدید و سوزان و یا فوق العاده سرد و خشك كنندهاى تشبیه نموده كه به كشت و زرعى بوزد و آن را خشك كند، البته طبع باد و نسیم، احیا كننده است، نسیم بهاران شكوفه هاى را نوازش مى دهد و غنچهها را باز مى كند، و روح در كالبد درختان مى دمد، و آنها را بارور مى سازد.
انفاق نیز اگر از سرچشمه اخلاص و ایمان به وجود آید، بسیار مفید و سود بخش است؛ هم مشكلات اجتماعى را حل مى كند، و هم اثر اخلاقى عمیقى در نهاد احسان كننده باقى مى گذارد و ملكات و فضائل اخلاقى را در قلب او بارور مى سازد.
اما اگر باد و نسیم ملایم و احیا كننده تبدیل به طوفان مرگبار و سوزنده و یا فوق العاده سرد گردید، به هر گل و گیاهى كه بوزد آن را مى سوزاند و خشك مى كند.
افراد بى ایمان و آلوده نیز چون انگیزه صحیحى در انفاق خود ندارند، روح خودنمایى و ریاكارى همچون باد سوزان و خشك كنندهاى بر مزرعه انفاق آنها مى وزد و آن را بى اثر مى سازد، این گونه انفاق ها نه از نظر اجتماعى مشكلى را حل مى كند (چون غالباً در غیر مورد مصرف مى شود) و نه نتیجه اخلاقى براى انفاق- كننده خواهد داشت.
جالب توجه اینكه قرآن در آیه بالا مى گوید: حرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ " یعنى مركز وزش این باد سوزان و خشك كننده زراعت كسانى است كه به خود ستم كردند، اشاره به اینكه این زراعت كنندگان در انتخاب زمان و مكان زراعت، دقت لازم را به عمل نیاورده و بذر خود را یا در سرزمینى پاشیدهاند كه در معرض وزش چنین طوفان هایى بوده است، یا از نظر زمان، وقتى را انتخاب كردهاند كه فصل وزش باد سموم بوده است، و به این ترتیب به خود ستم كردهاند.
افراد بى ایمان نیز در انتخاب زمان و محل انفاق به خود ستم مى كنند و سرمایه هاى خود را بى مورد بر باد مى دهند.
از آنچه در بالا اشاره شد، با توجه به قرائنى كه در آیه وجود دارد معلوم مى شود كه این تشبیه در حقیقت در میان دو چیز است: یكى تشبیه انفاق آنها به زراعت بى موقع و در غیر محل مناسب، و دیگرى تشبیه انگیزه هاى انفاق به بادهاى سرد و سوزان، و بنابر این آیه خالى از تقدیر نیست و معنى جمله مثَلُ ما یُنْفِقُونَ این است كه مثال انگیزه انفاق هاى آنها همچون باد خشك و سرد یا سوزانى است.
جمعى از مفسران گفتهاند كه این آیه اشاره به اموالى مى كند كه دشمنان اسلام در راه كوبیدن این آئین صرف مى كردند، و به وسیله آن دشمنان را بر ضد پیامبر اسلام تحریك مى نمودند، و یا اموالى كه یهودیان به دانشمندان خود در برابر تحریف آیات كتب آسمانى مى دادند.
ولى روشن است كه آیه یك معنى وسیع دارد كه اینها و غیر اینها را شامل مى شود.
ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ:
در پایان مىفرماید خداوند به آنها ستمى نكرده، این خود آنها هستند كه بر خویش ستم مى كنند، و سرمایه هاى خود را، بیهوده از بین می برند، زیرا عمل فاسد جز اثر فاسد چه نتیجهاى مى تواند داشته باشد؟
بحث لغوی:
كلمهى «صر» به معناى گرما و سرماى سوزان است. (التحقیق فى كلمات القرآن)
"صر" و "اصرار" از یك ریشه هستند و به معنى بستن چیزى توأم با شدت مى آید و در اینجا به معنى شدتى است كه در باد باشد، خواه به شكل یك باد سوزان و یا سرد و خشك كننده.
تغنى: غنى اگر با «عن» باشد به معنى دفع و كنار زدن آید، در آیه ظاهراً مراد همان است.
حرث: كشت. به معنى كاشتن نیز آید.
