سوال: در خود این مسئله که «بعد از وفات مرجع تقلید، باید از مجتهد زنده تقلید کرد»، آیا مکلف باید از مجتهد زنده تقلید کند؟ یا این‌که چون مجتهد میت این گونه فتوا داده است، باید بعد از وفات او از زنده تقلید نمود؟

در این مسئله باید از مجتهد زنده و اعلم (حضرت آیة الله شبیری زنجانی تنها اعلم بودن را کافی دانسته‌اند.) تقلید ‌شود و با فتوای او می‌تواند بقا بر تقلید مجتهد متوفی داشته باشد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):

در رجوع به مجتهد زنده و بقا‏ بر تقلید مجتهد متوفی مخیر می‌باشید، ولی بقا بر مجتهد متوفّی باید به تقلید از مجتهد زنده و بنا بر احتیاط اعلم باشد.

حضرت آیة الله العظمی شبیری زنجانی(مد ظله العالی):

در این مسئله باید از مجتهد اعلم تقلید کرد و در صورت تساوی دو مجتهد (حی و متوفی) و اختلاف رأیشان باید احتیاط کرد و اگر احتیاط ممکن نباشد یا حرجی باشد شخص مخیر است.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

بقاء بر تقلید میت در مسائلی که عمل کرده جایز است و در مسائلی که عمل نکرده، از حی تقلید می‌کند.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

در مسئله تقلید و بقای بر میت باید مقلد مجتهد حی‌ شود و با فتوای ایشان می‌تواند بقا داشته باشد.

تقلید در لغت گردن بند در گردن کسی انداختن و در اصطلاح «تقلید در احکام، عمل کردن به دستور مجتهد است.» توضیح این که، تقلید در اصول دین جایز نیست و مسلمان بودن انسان باید از روی دلیل باشد اما در احکام شرعی، مکلّف یا باید مجتهد باشد یا مقلّد و یا محتاط و این موضوع یک روش عقلی است؛ چه اینکه همه ی عقلای عالم- از مسلمان و غیرمسلمان- در هر موضوعی که خود تخصص ندارند به متخصص مورد اطمینان مراجعه می کنند و سخن وی را بدون چون و چرا می پذیرند، هر چند وی را معصوم نمی دانند.

در مسائل دینی نیز انسان یا باید خودش متخصص و صاحب نظر (مجتهد) باشد، یا باید سخن متخصص مطمئن را که همان مجتهد عادل اعلم است، بپذیرد. توجه به این نکته نیز لازم است که تقلید بر دو گونه است: 

1- تقلید عاقلانه؛ 

2- تقلید کورکورانه و احمقانه. 

تقلید از متخصص مورد اطمینان، تقلیدی است عاقلانه که همه ی عقلای عالم آن را قبول دارند و تقلید بدون جهت و بی دلیل از هر کسی که باشد تقلید کورکورانه است (مثل تقلید شیوه هایی که نمی دانیم از کجا و چگونه و به چه دلیل مرسوم شده است).

مهم ترین دلیل تقلید از فقها، سیره و روش عقلا در طول تاریخ است که به تأیید و امضای شرع نیز رسیده است. فارسی زبانان، مضمون این سیره را در ضرب المثل گنجانده اند که «پرسیدن عیب نیست، ندانستن عیب است». سیره و روش عقلا این است که در هر مسئله ای به اهل آن فن مراجعه می کنند که بارزترین علامت آن، وجود میلیون ها شغل فنی در جامعه ی انسانی است. به عنوان مثال کسی که تلویزیون گران قیمتی دارد، در صورت خرابی آن، هرگز خودش به تعمیر آن نمی پردازد و آن را به کسی دیگر نیز- حتی اینکه پدرش، برادرش و غیره باشد- نمی دهد، بلکه آن را به متخصص آن فن می سپارد.

حال چگونه ممکن است در مورد دین که سرنوشت دنیا و آخرت انسان به آن بستگی دارد، بی مبالات باشد و به متخصص آن مراجعه نکند و کارهای دین خودش را رها کند و به دست هر کس بسپارد و یا خودش بدون آنکه صلاحیت علمی را کسب کند، درباره ی مسائل دینی اظهار نظر نماید؟ چنین کاری مانند آن است که انسان رانندگی خودروی خویش را به دست افراد ناوارد و بی تجربه بسپارد. غیر از این دلیل، آیات کریمه ی قرآن (آیه ی 122 سوره ی توبه، آیه ی 43 سوره ی نحل و آیه ی 59 سوره ی نساء) و احادیث و سیره ی متشرعه هم از ادله وجوب تقلید به شمار می روند که باید به کتب مفصل مراجعه شود.

جواب: تقلید از مجتهد جامع الشرایطی صحیح است كه از جمله شرایط آن عدالت است (و عدالت به عدم ارتكاب مجتهد به گناه كبیره و عدم اصرار بر گناه صغیره حاصل می‌شود). بنابراین، اگر كسی عادل نباشد نمی‌توان از او تقلید كرد و آنچه گفته شده آن است كه بین مجتهدین عادل، اعلم را پیدا كنید. و در پاسخ به قسمت دوم سئوال باید گفت كه یا شخص باید خود اهل تشخیص باشد و یا دو نفر خبره‌ی عادل، اعلمیت یكی از مجتهدین را گواهی كنند به شرطی كه دو نفر عادل دیگر با گفته‌ی آنها مخالفت نداشته باشند و یا عده‌ای از اهل علم كه می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته‌ی آنها اطمینان حاصل گردد، مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م2 و3)

جواب: اگر یقین به اعلمیت مجتهدی پیدا كردید باید از او تقلید نمائید و چنانچه یقین به اعلمیت مجتهد خاصی پیدا نشد با احتمال اعلمیت هم می‌توان تقلید نمود و چنانچه بعداً یقین به اعلمیت مجتهد دیگری پیدا شد عدول مانعی ندارد. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م4)