وصایاى واجب و مستحب

وصیت در حال حیات قابل تغییر است. قوانین اسلام شخص وصیت كننده را محدود به آنچه قبلا وصیت كرده نمى‏كند، بلكه به او اجازه مى‏دهد ما دام كه زنده است در مقدار و چگونگى وصیت و شخص وصى تجدید نظر كند، چرا كه با گذشت زمان ممكن است مصالح و نظرات او در این زمینه دگرگون شود. 

ذكر این نكته نیز لازم به نظر مى‏رسد كه انسان باید وصیت خود را وسیله‏اى براى جبران و ترمیم كوتاهی هاى گذشته قرار دهد، حتى اگر كسانى از بستگان نسبت به او بى‏مهرى داشتند از طریق وصیت، به آنها محبت كند، در روایات مى‏خوانیم پیشوایان اسلام مخصوصا نسبت براى خویشاوندانى كه از در بى‏مهرى با آنها در مى‏آمدند وصیت مى‏كردند و مبلغى را براى آنها در نظر مى‏گرفتند، تا رشته گسسته محبت را دو باره برقرار سازند، بردگان خود را آزاد مى‏كردند یا وصیت به آزادى آنها مى‏نمودند. 

گرچه وصیت ذاتا از مستحبات موكد است، ولى گاه شكل وجوب پیدا مى‏كند، مثل اینكه انسان در پرداخت حقوق واجب الهى كوتاهى كرده باشد، و یا اماناتى از مردم نزد او است كه در صورت عدم وصیت احتمال مى‏دهد حق آنان از بین برود، و از آن مهمتر اینكه گاه موقعیت شخص در جامعه چنان است كه اگر او وصیت نكند ممكن است لطمه شدید و ضربه جبران ناپذیر بر نظام سالم اجتماعى یا دینى وارد گردد، در تمام این صورتها وصیت كردن واجب مى‏شود.
 

سوال: آیا عمل به وصیت‌های غیر مالی میت واجب است؟ مثلاً این‌که مرا در زادگاهم دفن کنید و یا آن‌که بانوان در تشییع جنازه‌ام نباشند و ...

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):

در فرض مثال نسبت به وصیت دفن در زادگاه باید طبق وصیت عمل شود ولی نسبت به مورد بعدی لازم نیست.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی(مد ظله العالی):

اولی نافذ است و دومی نافذ نیست.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):

در مسئله دفن واجب است عمل شود.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):

ورثه در مورد اول و احتیاطاً در مورد دوم به وصیت او عمل کنند.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

چنانچه وصیت به امر جایز و مشروع و عقلایی تعلق گرفته باشد نافذ است و در صورتیکه وصی مشخص نشده باشد، تنفیذ وصیت از وظائف حاکم شرع است.

جواب: وصیت آن است كه انسان سفارش كند بعد از مرگش برای او كارهایی انجام دهند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از مال او ملك كسی باشد یا برای اولاد خود و كسانی كه اختیار آنان با اوست قیم و سرپرست معین كند و كسی را كه به او وصیت می‌كنند وصی می‌گویند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2694)

جواب: كسی كه نشانه‌های مرگ را در خود می‌بیند اگر خمس و زكات و مظالم بدهكار است باید فوراً بدهد و اگر نمی‌تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می‌دهد كسی آنها را ادا نماید باید وصیت كند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد یا نماز و روزه قضا داشته باشد واجب است وصیت نماید. (توضیح المسائل امام (ره), ص2701 ـ 2702)

جواب: اگر انسان از وصیت خود برگردد مثلاً بگوید ثلث مالش را به كسی بدهند بعد بگوید به او ندهند وصیت باطل می‌شود و اگر وصیت خود را تغییر دهد مثل آنكه قیّمی برای بچه‌های خود معین كند بعد دیگری را به جای او قیم نماید، وصیت اولش باطل می‌شود و باید به وصیت دوم او عمل نمایند. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2706)

جواب: آنچه را كه در حال زندگی بخشیده از اصل مال است و احتیاجبه اذن ورثه ندارد و چیزی را كه وصیت كرده اگرزیادتر از ثلث باشد زیادی آن محتاجبه اذن ورثه است. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2709)