منظور از رد مظالم، اموال حرامى است که در دست انسان است، و صاحبان آن را به هیچ وجه نمى شناسد، که باید با اجازه مجتهد صرف فقرا شود. اگر مظالم مثلى است، مثل گندم و جو و امثال آن، باید خود آن و در صورت توافق طرفین قیمتش را، مطابق روز پرداخت کند و اگر مثلى نیست مثل انواع حیوانات باید قیمت وقت تلف را حساب کند.
همه ما وقتی به گذشته خودمان، نگاه می کنیم، می بینم زمانی که اطلاعات مذهبی ما کم بوده است یا اینکه به لحاظ رشد عقلی به رشد کاملی نرسیده بودیم، گاهی حقوق دیگران را رعایت نمی کردیم. در این مقاله ما برآنیم، تا با توجه به نظر همه مراجع، این قصور را تعریف کرده و راه حل های ایشان را نیز توضیح دهیم. بدین ترتیب که باید مالی پرداخته شود و از طرف صاحب مال، به فقیر صدقه داده شود که به این عمل رد مظالم می گویند.
مظالم در لغت
مظالم جمع مَظلِمَه: مالى را گویند که به ناحق از کسى گرفته شده است، مانند مال غصب یا سرقت شده. بنابر این، رد مظالم به معناى بازگرداندن چنین مالى به صاحبش خواهد بود.
واژه مظالم جمع مظلمه، عبارت است از: چیزى كه به ستم از كسى گرفته شده است و در اصطلاح: اموال حرامى است، که در دست انسان است و صاحبان آن را نمى شناسد، در این صورت باید با اجازه مجتهد جامع شرایط به فقیر بدهد.
رد مظالم در اصطلاح مراجع عظام
آیة الله خامنه ای (دام ظله):
مظلمه یا مظالم عباد، به اموال و حقوقی گفته می شود که از روی ظلم از بندگان خدا گرفته یا به حقوق آنها تعدی شده است. که در صورت باقی بودن عین آنها و معلوم بودن صاحبانشان، باید به آنها داده شود و اگر عین آن موجود نیست باید مثل یا قیمت آنها را پرداخت نمود و اگر حقوق آنها مورد تعدی قرار گرفته، باید رضایت آنان را به دست آورد و در صورتی که صاحبان آنها معلوم نباشد از مصادیق مال مجهول المالک است و همچنین هر نوع مال و حقی که از دیگران بر عهده انسان آمده است و صاحبانش معلوم نباشد، از موارد مجهول المالک به حساب می آیند که باید بعد از تلاش برای شناسایی صاحبان آنها و یأس از شناخته شدن آنها، بنابر احتیاط با اجازه حاکم شرع به فقیر صدقه داد.
با توجه به نظر تمامی مراجع عظام رد مظالم، بدین ترتیب است که باید مالی پرداخته شود و از طرف صاحب مال، به فقیر صدقه داده شود. تا بتوانیم حق الناس های نا خواسته را از ذمه خود برداشته و توشه آخرتمان را پاک نماییم.
آیة الله فاضل لنکرانی (ره):
مظالم عباد، اصطلاحاً به اموال و بدهی هایی گفته می شود، که انسان از روی ظلم و بی عدالتی از بندگان خدا گرفته و نپرداخته است و حکم شرعی آن این است که اگر صاحب آن ها را می شناسد، باید عین اموال را به آنها بدهد و اگر عین، تلف و مصرف شده، باید مثل یا قیمت آنها را بپردازد و اگر صاحب آنها را نمی شناسد و معلوم نیستند این اموال و بدهی ها، ولو در ذمه شخص باشد، از مصادیق مجهول المالک می شود. ضمناً آنچه در ماشین های عمومی و مسافربری از طرف صاحبش جا می ماند یا در مغازه ها، از مشتری جا می ماند، یا در مسافرخانه و امثال آن جا می ماند و پولی که اشتباهاً و اضافی به انسان داده می شود و بعداً متوجه می شود، یا بدهی و خسارتی که شخص به دیگری وارد کرده و مثلاً ضرر مالی یا بدنی که موجب دیه شده و جبران نکرده و آنچه از این قبیل امور است، همه دَیْن است که اگر طرف را می شناسد واجب است به هر نحو او را راضی کند و اگر او را نمی شناسد باید پس از یأس از شناسایی صاحب آن، به عنوان مجهول المالک و مظالم عباد به فقیر غیر سید صدقه داده شود، و همچنین کلیه حقوق مالی که انسان به دیگران مدیون شده (مثل نفقه زن و اجرت کارگر و حتی کتک زدن به کودک خود که موجب دیه شده باشد) و دسترسی به آنها یا ورثه آنها ندارد یا نمی تواند آنها را شناسایی کند. در تمام این موارد واجب است به مقدار یقینی، به عنوان مجهول المالک و مظالم عباد، به فقیر غیر سید صدقه بدهند و خود را بریء الذمه کنند.
آیت الله وحید خراسانی (دام ظله):
در محاسبه رد مظالم، اگر شخص مقدار آن را می داند همان مقدار را در صورت نومیدی از یافتن صاحبان آن با اجازه مرجع تقلید، صدقه بدهد، اگر مقدار آن را نمی داند به هر مقداری که یقین دارد، آن را صدقه بدهد. اگر مقدار را به هیچ وجه نمی داند باید یک پنجم مالی که در آن حرام قرار دارد را به نیت ادای وظیفه اعم از خمس و صدقه با اجازه مرجع تقلید صدقه بدهد.
آیت الله سیستانی (دام ظله):
رد مظالم یعنی انفاق بر فقراء به نیابت از سوی کسی که او بر انفاق کننده حق مالی داشته است اما شناسایی او و دفع مال به وی، ممکن نمی باشد و حتی به کسان و وارثان شرعی او هم دسترسی ندارد. علاوه بر این به احتیاط واجب، برای پرداخت رد مظالم، اجاره مجتهد لازم است.
در محاسبه رد مظالم، اگر شخص مقدار آن را می داند همان مقدار را در صورت نومیدی از یافتن صاحبان آن با اجازه مرجع تقلید، صدقه بدهد، اگر مقدار آن را نمی داند به هر مقداری که یقین دارد، آن را صدقه بدهد. اگر مقدار را به هیچ وجه نمی داند باید یک پنجم مالی که در آن حرام قرار دارد را به نیت ادای وظیفه اعم از خمس و صدقه با اجازه مرجع تقلید صدقه بدهد.
آیت الله بهجت (ره):
آن چه در ذمه انسان، از اموالى باشد كه نمى تواند به صاحبانش برساند، صدقه آن ها با تشخیص مكلّف و مسئولیّت او انجام داده مى شود. و تا ممكن است، باید صاحبان حق را پیدا كند كه حق آن ها را به خودشان یا ورثه شان برساند و در غیر این صورت از طرف آن ها رد مظالم دهد، با اجازه ى از حاكم شرع، على الاحوط.
آیت الله مکارم شیرازی (دام ظله):
منظور از رد مظالم، اموال حرامى است که در دست انسان است، و صاحبان آن را به هیچ وجه نمى شناسد، که باید با اجازه مجتهد صرف فقرا شود. اگر مظالم مثلى است، مثل گندم و جو و امثال آن، باید خود آن و در صورت توافق طرفین قیمتش را، مطابق روز پرداخت بدهد و اگر مثلى نیست مثل انواع حیوانات باید قیمت وقت تلف را حساب کند.
آیت الله شاهرودی (دام ظله):
رد مظالم، به سادات فقیر داده مى شود. جایز است مظالم عباد را به سید نیازمند داد، ولى احوط در ترك آن است.
نتیجه
با توجه به نظر تمامی مراجع عظام رد مظالم، بدین ترتیب است که باید مالی پرداخته شود و از طرف صاحب مال، به فقیر صدقه داده شود. تا بتوانیم حق الناس های نا خواسته را از ذمه خود برداشته و توشه آخرتمان را پاک نماییم.
