ائمه اطهار (علیهم السلام) در مدت دو قرن و نیم توانستند با تحمل مشکلات و فشارهای فوق العاده حقایق اسلام را برای مردم بیان کنند. بخشی را به صورت عمومی, و بخشی را بطور خصوصی برای شیعیان و اصحاب خاص خودشان. و بدین ترتیب, معارف اسلامی در ابعاد گوناگونش در جامعه, انتشار یافت و بقاء شریعت محمدی, تضمین شد.ولی آنچه وحشت و اضطراب حاکمان خودکامه را بر می انگیخت؛ وعده ظهور حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) بود که هستی آنان را تهدید می‌کرد و برای آنان خطری جدی بود.

لکن با وجود مراقبت های شدید قدرت حاکم در عصر امام حسن عسگری (علیه السلام), اراده خدای تعالی بر این قرار گرفته بود که حضرت مهدی (علیه السلام) متولد و برای نجات جامعه بشری, ذخیره شوند. لذا ولی عصر (عجل الله فرجه الشریف) در سنین کودکی از نظرها پنهان شد و پس از طی 69 سال (غیبت صغری)؛ برای مدت نامعلومی یعنی تا روزی که جامعه بشری, آماده پذیرش حکومت جهانی الهی شود, در غیبت کبری به سر خواهد برد.

کیفیت غیبت

از ویژگیهای امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) که در روایات وارده از اهل بیت (علیهم السلام) مورد تأکید واقع شده, "غیبت" آن حضرت است. از جمله این روایات:ابن عباس از پیامبر اکرم (صلّى اللَّه علیه و آله) نقل کرده است که ایشان فرمودند: «نهمین آنان, قائم اهل بیت من و مهدی امت من است که شبیه‌ترین مردم در شمائل, اقوال و افعال به من است که بعد از یک غیبت طولانی, ظهور می کند, امر و فرمان خدا را بالا می برد, دین خدا ظاهر می شود, با یاری خداوند تائید می شود و به وسیله ملائکه یاری می شوند و زمین همانگونه که مملو از ظلم و جور شده, از عدل و قسط پر خواهد شد».
احمد بن اسحاق روایت کرده است که به خدمت امام حسن عسگری (علیه السلام) رفتم و میخواستم از آن حضرت سئوال کنم که امام بعد از او که خواهد بود؟ حضرت پیش از آنکه من سئوال کنم فرمود: ای احمد خدای عز و جل از روزی که آدم را خلق کرده است زمین را از حجت خالی نگذاشته و تا روز قیامت نیز از کسی که حجت خدا بر خلق باشد, و به برکت او بلاها را از اهل زمین دفع کند, و به سبب او باران از آسمان بفرستد و برکتهای زمین را برویاند, خالی نخواهد گذاشت».

در برخی از متون نیز بر این امر تأکید فراوان داشته اند که امام دوازدهم, حضرت مهدی (علیه السلام) دو غیبت دارد که یکی مدتش کوتاه و دیگری بسیار طولانی خواهد بود. غیبت دوم آنقدر طولانی می شود که کسانی که ایمان آنها محکم نباشد, کم کم دچار شک و تردید می گردندگفتم: یا بن رسول الله پس امام و خلیفه بعد از تو که خواهد بود؟ حضرت  برخاست و داخل خانه شد و بیرون آمد و کودکی سه ساله بر دوشش که مانند ماه شب چهارده می نمود و فرمود:ای احمد! این امام بعد از من است. و اگر نه این بود که تو نزد خدا و حجت های او گرامی هستی, او را به تو نمی نمودم. این فرزند نام و کنیه او موافق  نام و کنیه حضرت رسول (صلّى اللَّه علیه و آله)  است و زمین را پر از عدل خواهد کرد؛ پس از آنکه پر از ظلم و جور شده باشد, ای احمد مثل او در این امت مثل خضر و ذوالقرنین است, به خدا قسم او غایب خواهد شد و از هلاک شدن و گمراه گردیدن از غیبت او, مگر کسی که خداوند او را بر قول امامت او ثابت بدارد و خداوند او را در دعا برای تعجیل در فرج توفیق دهد, نجات نمی یابند...

روز دیگر به خدمت آن حضرت رفتم و گفتم: یا بن رسول الله سرور من به خاطر آنچه که به من اعطا نمودی زیاد شد. لذا برای من بیان نما که سنت خضر و ذوالقرنین چیست؟

حضرت فرمود: آن طول غیبت است.

گفتم: یا بن رسول الله غیبت به طول خواهد انجامید؟

فرمود: به حق پروردگار آنقدر به طول خواهد انجامید که اکثر مردم که قائل به امامت ایشان هستند, از دین بر می گردند و بر دین حق باقی نمی مانند مگر کسی که حق تعالی عهد و ولایت ما را در روز میثاق از او گرفته باشد و در دل او ایمان را نوشته باشد. ای احمد این از امور غریبه خداست و رازی است از رازهای پنهان الهی و غیبی است از غیب های او.

راز غیبت

علت و حکمت غیبت امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) نیز در روایات بدین گونه تبیین شده است:

* از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که ایشان فرمودند: «رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) فرمودند: «برای ایشان چاره ای جز غیبت نبود. به ایشان عرض شد: ای رسول خدا برای چه؟ ایشان فرمودند:«ترس از قتل».

آنچه وحشت و اضطراب حاکمان خودکامه را بر می انگیخت؛ وعده ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) بود که هستی آنان را تهدید می‌کرد و برای آنان خطری جدی بود. لکن با وجود مراقبت های شدید قدرت حاکم در عصر امام حسن عسگری (علیه السلام), اراده خدای تعالی بر این قرار گرفته بود که حضرت مهدی (علیه السلام) متولد و برای نجات جامعه بشری, ذخیره شوند.

* اسحاق بن یعقوب از طریق محمد بن عثمان [دومین نائب امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) در زمان غیبت صغری], از امام  نقل نموده است که ایشان در خصوص علت غیبت فرمودند:

« و اما علت غیبت, خداوند عزّ و جلّ فرمودند: "اى كسانى كه ایمان آورده‏اید، از چیزهایى كه اگر براى شما آشكار گردد شما را اندوهناك مى‏كند, مپرسید". به راستی که احدی از پدران من نبودند مگر آنکه پیمان و بیعتی از طاغوت های زمانشان بر گردن آنان بود ولی برگردن من بیعت و عهدی از جباران و طاغوتیان نیست».

بنابر آنچه بیان گردید, راز اصلی غیبت آن حضرت این است که از شرّ جباران و ستمگران محفوظ بماند. البته در بعضی روایات به حکمت‌ های دیگری نیز اشاره شده که از جمله آنها, آزمایش مردم است که بعد از اتمام حجّت, چه اندازه پایدار و استوار می مانند.  چنانچه در برخی از متون نیز بر این امر تأکید فراوان داشته اند که امام دوازدهم, حضرت مهدی (علیه السلام) دو غیبت دارد که یکی مدتش کوتاه و دیگری بسیار طولانی خواهد بود. غیبت دوم آنقدر طولانی می شود که کسانی که ایمان آنها محکم نباشد, کم کم دچار شک و تردید می گردند.