انسان از منظر قرآن، مسافرى است رهسپار لقاى خداوند سبحان: « یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِیهِ » و در این سیر، عوالمى را پیموده تا سرانجام به عالم طبیعت و نشئه دنیا، که در بیان عارفان به کشف کن کاخ با عظمت آفرینش تعبیر شده، رسیده است: « لَقَدْ خَلَقْنَا الإِنسَانَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ «5» ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ » و عوالمى را پیش رو دارد تا به لقاى مهر و جمال یا قهر و جلال حضرت حق راه یابد.
سالک، که در این سفر، سیر به سوى مکانات برتر را طلب مى کند، به ره توشه اى علمى نیازمند است او باید موانع نظرى و عملى سیر و سلوک الى الله را به خوبى بشناسد و با راه هاى مانع زدایى و مراحل این سیر آشنا شود و چون مجموعه این شناخت ها را علم اخلاق بر عهده دارد و علم اخلاق نیز، خود داراى مبادى خاصى است، پیش از هر چیز، باید با مبادى اخلاق آشنا شود.
این مبادى، که اکنون به فلسفه اخلاق موسوم شده کاوش هاى علمى اخلاق شناسانه اى است که از بیرون به این علم مى نگرد از این رو کتاب"مراحل اخلاق در قرآن کریم" نوشته حضرت آیت الله جوادی آملی؛ راهگشای مناسبی است تا از دریچه وحی به اخلاق خود باید ها و نباید ها بنگریم و در صدد اصلاح برآییم.
کتاب حاضر، عهده دار تبیین برخى از مبادى اخلاق از منظر وحى است و در بخش یکم، از رابطه جهان بینى و اخلاق، در بخش دوم از رابطه انسان و اخلاق و در بخش سوم درباره اهمیت و آثار اخلاق بحث مى کند. بخش پایانى کتاب نیز عنایت علمى و عملى فرزانگان بشرى به اخلاق را مورد ارزیابى قرار مى دهد.
مباحث ارزشمند این کتاب، محصول درس هاى تفسیر موضوعى حکیم متاله و مفسر ژرف اندیش قرآن کریم، حضرت آیة الله جوادى آملى (دامت برکاته العالیه) است که در جمع دانشجویان محترمى که از سراسر کشور براى ملاقات با ایشان در مرکز تحقیقاتى اسراء (در شهر مقدس قم) گرد مى آمدند، مطرح مى شد و سپس از سیماى جمهورى اسلامى ایران پخش و مورد استفاده شیفتگان معارف و اسرار قرآن قرار مى گرفت و اکنون پس از تنظیم و ویرایش، توسط مرکز نشر اسراء منتشر مى شود.
مباحث این کتاب بخشى از بحث هاى اخلاق در قرآن است که هنگام تنظیم، به دو بخش تقسیم شد: بخشى که بیشتر صبغه مباحث فلسفه اخلاق و فلسفه علم اخلاق داشت، در همین جلد، با عنوان مبادى اخلاق در قرآن آمده و بخش دیگر که بیشتر صبغه مباحث اخلاقى داشت، با عنوان مراحل اخلاق در قرآن در جلد یازدهم گردآورى شده است.
کتاب حاضر، عهده دار تبیین برخى از مبادى اخلاق از منظر وحى است و در بخش یکم، از رابطه جهان بینى و اخلاق، در بخش دوم از رابطه انسان و اخلاق و در بخش سوم در باره اهمیت و آثار اخلاق بحث مى کند. بخش پایانى کتاب نیز عنایت علمى و عملى فرزانگان بشرى به اخلاق را مورد ارزیابى قرار مى دهد.
بجز نکاتى که حضرت استاد (مد ظله العالى) در بازنگرى، ذیل بعضى مباحث افزودند، سایر مباحث، اثر گفتارى معظم له است که در تنظیم و ویرایش کوشش شد تا از حالت گفتارى خارج گردد.
محتوای کتاب
"مراحل اخلاق در قرآن کریم "به قلم آیت الله جوادی آملی توسط مرکز اسراء به چاپ رسیده است. در بخش اول این کتاب می خوانیم:
بخش یکم: جهان بینى و اخلاق
فصل یکم: تاثیر متقابل جهان بینى و علم اخلاق
بین جهان بینى و علم اخلاق تاثیر و تاثر متقابل وجود دارد زیرا از یک سو اخلاقیات (علم اخلاق) مانند منطقیات، طبیعیات و ریاضیات از علوم جزئى است و زیر پوشش علم کلى (جهان بینى) قرار دارد چون این علم موضوع خود را که نفس و قواى آن است اثبات مى کند، چنان که بخشى از اینها را هم علوم طبیعى اثبات مى کند، و از سوى دیگر علم اخلاق نیز درباره جهان بینى اظهار نظر مى کند به این معنا که در علم اخلاق، ثابت مى شود جهان بینى توحیدى، خیر، ملایم با روح و امرى ارزشى و کمال روح است ولى جهان بینى الحادى، شر، زیانبار و قبیح است و براى روح پیامد ناگوارى دربر دارد.
مباحث این کتاب بخشى از بحث هاى اخلاق در قرآن است که هنگام تنظیم، به دو بخش تقسیم شد: بخشى که بیشتر صبغه مباحث فلسفه اخلاق و فلسفه علم اخلاق داشت، در همین جلد، با عنوان مبادى اخلاق در قرآن آمده و بخش دیگر که بیشتر صبغه مباحث اخلاقى داشت، با عنوان مراحل اخلاق در قرآن در جلد یازدهم گردآورى شده است.
فصل دوم: خاستگاه احکام اخلاقى
اکنون باید بررسى شود، اخلاق با تاثیر شگرفى که در تغییر حقیقت انسان و سازندگى او دارد، از کجا مایه مى گیرد؟
انسان، حقیقتى متفکر و مختار است و معلوم است که امر اعتبارى نمى تواند حقیقتى خارجى را بسازد ولى امر اعتبارى با واسطه هایى از امر حقیقى اخذ مى شود امر اعتبارى براى پیدایش حقایق اعتبارى، زمینه مى شود یعنى همان طور که حوادث جهان، که امور حقیقى و تکوینى است، در گیاهان، حیوانات و نباتات مۆثر است و هر کدام کار خود را طبق حوادث خارج، تنظیم مى کنند، انسان هم کارهاى خود را طبق حوادث خارج، تنظیم مى کند، و امور اعتبارى وى منشا حقیقى و تکوینى دارد.
این کتاب از سوی مرکز اسراء به چاپ رسیده است و نسخه الکترونیکی آن از سوی کتابخانه اینترنتی تبیان قابل دسترس است.
