شهدا، نه تنها نامشان یا آثار كارهایشان زنده و باقى است، بلكه یك زندگى واقعى برزخى دارند. زندگى كه در آن رزق و شادى و بشارت است، زندگى در جوار رحمت خدا كه در آن حزن و ترس وجود ندارد.
وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ (بقره ـ 154)
و به آنها كه در راه خدا كشته مى شوند مرده نگوئید، بلكه آنان زنده اند، ولى شما نمى فهمید.
در جنگ بدر، چهارده نفر از مسلمانان به شهادت رسیدند كه شش نفر آنها از مهاجران و هشت نفر از انصار بودند. برخى از مردم مى گفتند: فلانى مُرد. این آیه نازل شد و آنان را از این تفكّر نهى كرد. (تفسیر مجمع البیان)
شهادت در راه خدا، شامل كشته شدن در میدان نبرد، ترور و سوء قصد دشمنان، كشته شدن مومنان در دفاع از جان و ناموس و مال، در هر مكان و زمان مى شود.
آیه ، پاسخی به گفته هاى مسموم است:
البته در هر نهضتى گروهى راحت طلب و ترسو خود را كنار مى كشند و علاوه بر اینكه خودشان كارى انجام نمى دهند سعى در دلسرد كردن دیگران دارند.
همین كه حادثه ناگوارى رخ مى دهد، اظهار تأسف مى كنند و آن را دلیل بر بى نتیجه بودن آن قیام مى پندارند، غافل از اینكه هیچ هدف مقدس و گرانبهایى بدون دادن قربانى یا قربانی ها به دست نیامده و این یكى از سنن این جهان است.
قرآن كریم مکرّر از این دسته سخن به میان آورده و آنها را سخت سرزنش مى كند.
گروهى از این قماش مردم در آغاز اسلام بودند كه هرگاه كسى از مسلمانان در میدان جهاد به افتخار شهادت نائل مى آمد مى گفتند فلانى مرد! و با اظهار تأسف از مردنش، دیگران را مضطرب مى ساختند.
خداوند در پاسخ این گفته هاى مسموم پرده از روى یك حقیقت بزرگ بر مى دارد و با صراحت مى گوید: شما حق ندارید كسانى را كه در راه خدا جان مى دهند مرده بخوانید آنها زنده اند، زنده جاویدان، و از روزی هاى معنوى در پیشگاه خدا بهره مى گیرند، با یكدیگر سخن مى گویند، و از سرنوشت پربارشان كاملاً خشنودند، اما شما كه در چهار دیوارى محدود عالم ماده محبوس و زندانى هستید این حقایق را نمى توانید درك كنید.
شهادت در راه خدا، شامل كشته شدن در میدان نبرد، ترور و سوء قصد دشمنان، كشته شدن مۆمنان در دفاع از جان و ناموس و مال، در هر مكان و زمان مى شود.
نکات آیه:
1- چگونگى حیات جاودانى شهیدان
در اینكه حیات و زندگى شهیدان چگونه است؟
در میان مفسران گفتگو است، بدون شك ظاهر آیه این است كه آنها داراى یك نوع حیات برزخى و روحانى هستند چرا كه جسمشان از هم متلاشى شده و به گفته امام صادق(علیه السلام) آن حیات با بدنى است مثالى (بدن مجرد از ماده معمولى و همگون این بدن) كه تفسیر آن در سوره مومنون آیه 100 وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ آمده است. (تفسیر نور الثقلین جلد 3 صفحه 559 ذیل آیه 100 سوره مۆمنون)
بعضى از مفسران این زندگى را به عنوان یك" حیات غیبى" و مخصوص به شهداء دانسته اند و گفته اند : ما توضیح بیشترى درباره چگونگى این زندگى و طرز استفاده از آن را در اختیار نداریم.
بعضى دیگر حیات را در اینجا به معنى هدایت، و مرگ را به معنى گمراهى دانسته اند، و گفته اند معنى آیه این است كه هر كس كشته شد نگوئید گمراه است، بلكه او هدایت شده است و بعضى دیگر حیات جاوید شهیدان را زنده ماندن نام آنها و مكتب آنها مى دانند.
ولى با توجه به آنچه گفتیم روشن مى شود كه هیچ یك از این احتمالات قابل قبول نیست، نه لزومى دارد كه آیه را به معانى مجازى تفسیر كنیم و نه مسأله حیات برزخى را مخصوص شهیدان بدانیم، بلكه شهیدان داراى حیات روحانى و برزخى هستند با این امتیاز كه در قرب رحمت پروردگارند و متنعم به انواع نعمت هاى او مى باشند.
2- مكتبى كه به شهادت افتخار مى كند
اسلام با ترسیمى كه از مسأله شهادت در آیه فوق و آیات دیگر قرآن كرده است، عامل بسیار مهم تازهاى را در مبارزه حق در برابر باطل وارد میدان ساخته است، عاملى كه كاربرد آن از هر سلاحى بیشتر، و تأثیر آن از همه برتر است، عاملى كه مى تواند خطرناك ترین و وحشتناك ترین سلاح هاى عصر و زمان ما را در هم بشكند، چنان كه در تاریخ انقلاب اسلامى كشور ما ایران با كمال وضوح این حقیقت را با چشم دیدیم كه عشق به شهادت ، على رغم تمام كمبودهاى ظاهرى عامل پیروزى سربازان اسلام در برابر قدرت هاى بزرگ شد.
و اگر در تاریخ اسلام و حماسه هاى جاویدان جهادهاى اسلامى و شرح ایثارگری هاى كسانى را كه با تمام وجودشان در راه پیشبرد این آئین پاك جان فشانى كردند دقت كنیم مى بینیم یك دلیل مهم همه ی آن پیروزی ها همین بود كه، اسلام در تعلیمات خود این درس بزرگ را به آنها آموخته بود كه شهادت در راه خدا و در طریق حق و عدالت به معنى فناء و نابودى و مرگ نیست، بلكه سعادت است و زندگى جاویدان و افتخار ابدى.
شما حق ندارید كسانى را كه در راه خدا جان مى دهند مرده بخوانید آنها زنده اند، زنده جاویدان، و از روزی هاى معنوى در پیشگاه خدا بهره مى گیرند، با یكدیگر سخن مى گویند، و از سرنوشت پربارشان كاملا خشنودند، اما شما كه در چهار دیوارى محدود عالم ماده محبوس و زندانى هستید این حقایق را نمى توانید درك كنید.
سربازانى كه چنین درسى را در این مكتب بزرگ آموخته اند هرگز قابل مقایسه با سربازان عادى نیستند، سرباز عادى به حفظ جان خود مى اندیشد، اما آنها براى حفظ مكتب پیكار مىكنند و پروانهوار مى سوزند و قربانى مى شوند و افتخار مى كنند.
3- زندگى برزخى و بقاى روح
ضمناً از این آیه موضوع بقاى روح و زندگى برزخى انسان ها (زندگى پس از مرگ و قبل از رستاخیز) به روشنى اثبات مى شود و پاسخ صریحى است به كسانى كه مى گویند : قرآن به مسأله بقاى روح و زندگى برزخى اشاره اى نكرده است.
پیامهای آیه:
1ـ نگرش هاى محدود مادّى را باید با ایمان به خدا و گفته هاى او تكمیل و تصحیح كرد. «لا تَقُولُوا»
2ـ تكالیف سخت، نیاز به پشتوانه اعتقادى و جبران خسارتها دارد. آرى، كسى كه بداند زنده است، به شهادت رو مى كند. «لا تَقُولُوا» ، «أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ»
3ـ شهادت، زمانى ارزش دارد كه در راه خدا باشد. «فِی سَبِیلِ اللَّهِ»
4ـ پیكار در راه دین، از ارزش هاى والا در پیشگاه خداوند است. «یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»
5ـ روح، بعد از مرگ باقى است، هر چند جسم و بدن متلاشى شود. «أَحْیاءٌ»
6ـ سرچشمه بسیارى از تحلیلها، ناآگاهى از واقعیّات است. «لا تَقُولُوا»، «لا تَشْعُرُونَ»
منابع:
تفسیر نور الثقلین جلد 3
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج
