و در مقابل به ثروتمندان بی درد و کسانی که از دارایی های خود به شدت مواظبت کرده و از احسان و نیکوکاری خودداری می کنند، به عذاب دردناک وعده داده و فرموده است: کسانی را که سرمایه ها و اموال بی شمار خود از طلا و نقره را ذخیره می کنند و در راه خدا احسان و انفاق نمی کنند، به مجازات دردناک و سختی بشارت بده! (توبه/ 34)

خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم در باره کسانی که اهل احسان و محبت به دیگران هستند، صحبت نموده است. در پنج آیه از قرآن فرموده است: «خداوند اهل احسان را دوست دارد». چهار مرتبه در قرآن تأکید نموده است: «خداوند مزد و پاداش محسنین را ضایع نمی کند».همچنین حضرت حق نه مرتبه در قرآن بیان می نماید که چگونه به محسنان پاداش عطا می کند: «إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنینَ » و در آیات متعدد دیگری در مورد احسان و عاقبت افراد محسن و پاداش های اخروی ایشان بحث می نماید.وجود این همه آیه در قرآن درباره افراد محسن بیانگر جایگاه ویژه و کم نظیر احسان در نظر خداوند متعال است. در یکی از این آیات حضرت حق در بیان لطیفی می فرمایند:«بدون شک خدا با محسنین است». و در سوره اعراف مژده می دهد که:

«إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ رحمت الهی به محسنین نزدیک است».

در جایی دیگر درباره پاداش اخروی اهل احسان می فرماید:«برای آنان هر چه بخواهند نزد پروردگارشان وجود دارد. این است پاداش نیکوکاران».
حج یکی از مهم ترین دستورهای الهی است که ثواب ها و پاداش های فراوانی برای آن بیان شده است و ترک آن به هیچ وجه جایز نیست. در روایات اهل بیت (علیهماالسلام) مقایسه های فراوانی بین حج و احسان و خدمت به مومنان شده است.

جایگاه مهرورزی در روایات معصومان (علیهم السلام)

در روایات اهل بیت(علیهم السلام) نسبت به احسان و محبت به دیگران تأکیدات فراوان و فوق العاده ای وجود دارد. اهل بیت(علیهم السلام) با توجه به میزان اهمیت و تأثیر این موارد در رشد فرد و جامعه، تأکیدات مختلفی را برای هر یک از مصادیق احسان بیان کرده اند که در ادامه به برخی از آن ها اشاره خواهیم نمود:

1- محبت، تمام دین:

در فرهنگ اسلامی و شیعی محبت اساس و تمام دین است؛ چنان که حضرات معصومان(علیهم السلام) فرمودند:

هل الدین لا الحب؛  آیا دین چیزی غیر از محبت است؛»

آری، «الدین هو الحبّ و الحبّ هو الدین؛دین همان محبت و محبت همان دین است».

انسان دینداری که در دل خود نسبت به مخلوقات و بندگان خدا احساس محبت و علاقه نمی کند و سرنوشت، سعادت و شقاوت آن ها برای او اهمیتی ندارد، باید در دینداری خود شک کند در متون دینی و سیره اولیای الهی به قدری به محبت و احسان به مخلوقات خدا تأکید شده که سزاوار است دین اسلام را «کیش مهر» بنامیم.
من مهربان ندارم، نامهربان من کو؟

2- ملاک برتری:

سخاوت و احسان به خلق در نزد خدا به قدری اهمیت دارد که امام صادق(علیه السلام) فرمود:

شاب سخی مرهق الذنوب احب إلی الله عزّ و جل من شیخ عاید بخیل. «جوان بخشنده آلوده به گناهان، نزد خداوند عز و جل محبوب تر از پیرمرد عاید خسیس است.

3- بر آوردن نیاز دیگران، بهتر از آزادی هزار بنده:

امام صادق(علیه السلام) - در ضمن حدیثی مفصل- فرمود: «اگر برای برآوردن نیاز برادر خود بکوشم تا نیازش بر طرف شود، نزد من خوش تر است از اینکه هزار بنده آزاد کنم و هزار اسب زین کرده و لگام بسته [برای جهاد] در راه خدا هدیه کنم».

4- بر طرف نمودن مشکلات برادران دینی، شرط قبولی اعمال:

امام کاظم(علیه السلام) می فرمایند: «خاتمه کارهایتان باید این باشد که مشکلات برادران دینی تان را حل کنید و به آن ها در حد توان احسان کنید؛ و گرنه در روز قیامت هیچ عملی از شما قبول نمی شود با برادران دینی خود مهربان باشید و به آن ها محبت نمایید که اگر چنین نمودید، به ما ملحق خواهید شد».

در روایت آمده که عابدان بنی اسرائیل هنگامی که به انتهای درجه عبادت خود می رسیدند، به خدمت به خلق خدا و تلاش برای برطرف نمودن حوائج آنان روی می آوردند.

5- بهتر از هزاران حج مقبول:

حج یکی از مهم ترین دستورهای الهی است که ثواب ها و پاداش های فراوانی برای آن بیان شده است و ترک آن به هیچ وجه جایز نیست. در روایات اهل بیت (علیهم السلام) مقایسه های فراوانی بین حج و احسان و خدمت به مومنان شده است.

صد البته که این گونه روایات در صدد کوچک نشان دادن اهمیت حج نیستند و نمی خواهد مردم را از حج و عمره نهی نمایند؛ بلکه در صدد بیان جایگاه فوق العاده خدمت و احسان به خلق هستند. در ادامه به چند نمونه از این روایات اشاره می کنیم:

هر کس شب خود را روز کند در حالی که نسبت به امور مسلمانان دغدغه و اهتمام نداشته باشد، پس مسلمان نیست و کسی که بشنود مسلمانی صدا می زند: ای مسلمان ها! کمکم کنید و جوابش را ندهد، جزء مسلمانان نیست

امام باقر (علیه السلام) در روایتی بسیار زیبا چنین فرمودند:

اگر تأمین مخارج یک خانواده مسلمان را بر عهده گیرم و آنان را از گرسنگی و برهنگی برهانم تا آبرویشان را نزد مردم حفظ کنم، نزد من خوش تر است از اینکه حج روم و حج روم و حج روم و مثل آن و مثل آن- و امام(علیه السلام) تا ده بار این را تکرار کرد و در ادامه فرمود:- و مثل آن و مثل آن- و این را هم فرمود تا به هفتاد بار رسید.

آن حضرت در حدیثی دیگر فرمودند:

«بر آوردن نیاز مومن برتر است از هزار حج که با مناسکش پذیرفته شد، و از آزاد کردن هزار بنده در راه خدا و هدیه دادن هزار اسب زین و لگام شده در راه خدا».

تذکر: چنان که ملاحظه فرمودید، ثوابی که برای بر آوردن نیاز دیگران در این روایات بیان شده، مختلف است. علت این اختلاف این است که احسان به دیگران از نظر اهمیت و زحمت با هم متفاوت است. همچنین ثواب اعمال به میزان خلوص و معرفت انجام دهنده آن نیز بستگی دارد.

6- شرط مسلمانی:

رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) فرمودند:

من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس منهم و من سمع رجلا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم؛[16] هر کس شب خود را روز کند در حالی که نسبت به امور مسلمانان دغدغه و اهتمام نداشته باشد، پس مسلمان نیست و کسی که بشنود مسلمانی صدا می زند: ای مسلمان ها! کمکم کنید و جوابش را ندهد، جزء مسلمانان نیست.